Jańa munaı-hımııa — qaýipsiz, tsıfrlyq, tıimdi
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstannyń munaı-hımııa salasy jańarý kezeńine qadam basty. Bul sala buryn uzaq ýaqyt boıy nazardan tys qalyp, ekologııalyq turǵydan álsiz dep sanalatyn. Qazir ol ónerkásiptik damýdyń jańa baǵytyna aınalyp keledi.
Indýstrııanyń jańǵyrýy: ekologııalyq táýekelden turaqty damýǵa deıin
2024 jyly elimizde munaı-gaz-hımııa ónimderiniń kólemi 540 myń tonnaǵa jetip, bir jyl ishinde 50% ósim kórsetti. Hımııalyq ónimderdiń eksporty $2 mlrd-tan asyp, 13% artty.
Jahandyq energetıkalyq aýysý aıasynda Qazaqstan aldyna aıqyn maqsattar qoıdy: 2030 jylǵa qaraı jańartylatyn energııa kózderiniń úlesi 15%-ǵa, al 2060 jylǵa deıin kómirtegi beıtaraptyǵyna jetý. Mundaı jaǵdaıda munaı-hımııa salasy kedergi emes, kerisinshe — resýrsty únemdeıtin, turaqty ekonomıkaǵa kóshý jolyndaǵy mańyzdy qural retinde qarastyrylady.
Ekologııa — basym baǵytqa aınaldy
Kómirtegi shyǵaryndylaryn azaıtý — elimizdiń ónerkásiptik saıasatynyń basty mindetteriniń biri. Munaı-hımııa kásiporyndary parnıktik gazdardy ustap qalý (CCS) jáne qaıta óńdeý kezinde shyǵaryndylardy azaıtýǵa baǵyttalǵan energetıkalyq júıelerdi jańǵyrtýǵa ınvestıtsııa salyp jatyr.
Mysaly, 2024 jyly Qazaqstanda plastık qaldyqtaryn qaıta óńdeý deńgeıi 18%-ǵa jetti. Bul kórsetkishke óndirýshilerdiń keńeıtilgen jaýapkershiligi (EPR), memlekettik qoldaý jáne ınfraqurylymnyń damýy áser etti. 2030 jylǵa deıin bul kórsetkishti 40%-ǵa jetkizý josparlanǵan.
Salany damytý úshin 2024–2030 jyldarǵa arnalǵan jol kartasy aıasynda jalpy quny $15 mlrd bolatyn alty iri ınvestıtsııalyq joba qarastyrylǵan. Bul jobalar 3500-den astam turaqty jáne 16000-ǵa jýyq ýaqytsha jumys ornyn quryp, ekonomıkalyq, tehnologııalyq jáne ekologııalyq serpin bermek.
Tsıfrlyq óndiris — tıimdilik pen baqylaýdyń kilti
Búgingi munaı-hımııanyń negizi — tsıfrlyq tehnologııalar. Tsıfrlyq egizder (vırtýaldy modelder), onlaın-monıtorıng júıeleri, jasandy ıntellekt jáne avtomattandyrylǵan basqarý quraldary óndiristik protsesterdi naqty ýaqytta baqylaýǵa, energııa shyǵyndaryn qysqartýǵa, jabdyqty tıimdi paıdalanýǵa múmkindik beredi.
Atyraý men Pavlodar oblystaryndaǵy zaýyttarda negizgi parametrler onlaın baqylanady. Bul júıeler óndiris senimdiligin arttyryp, ekologııalyq kórsetkishterdiń turaqty monıtorıngin qamtamasyz etýde.
IHS Markit dereginshe, tsıfrlyq platformalar men AІ tehnologııalary jospardan tys toqtap qalýdy 25–30%-ǵa, al energııa shyǵynyn 12–15%-ǵa deıin qysqartýǵa kómektesedi. Qazaqstanda 2016 jyldan beri 150-den astam tsıfrlyq joba iske asyryldy, al sońǵy úsh jylda tsıfrlyq transformatsııaǵa quıylǵan ınvestıtsııalar $7 mlrd-tan asty.
Sheteldik seriktestik — tájirıbe men tehnologııa
Munaı-hımııa salasynyń damýy halyqaralyq yntymaqtastyq arqyly júzege asyrylýda. Eń iri jobalardyń biri — Atyraý oblysynda jylyna 1,25 mln tonna polıetılen óndiretin keshenniń qurylysy. Bul jobany «QazMunaıGaz», Qytaıdyń Sinopec jáne Reseıdiń SIBÝR kompanııalary birlesip júzege asyrýda. Keshen 2028–2029 jyldary iske qosylady dep josparlanǵan.
Joba energııany únemdeıtin sheshimder men ekologııalyq baqylaý júıelerin qamtıdy. Sonymen qatar, bul keshen jergilikti jetkizý tizbekterin qalyptastyrý men jańa mamandardy oqytý ortalyǵyna aınalady.
SIBÝR-dyń mundaı jobalardaǵy tájirıbesi mol. Mysaly, Tobolskidegi ZapSibNeftekhim kesheninde tsıfrlyq egizder men AІ tehnologııalary óndiristik tıimdilikti arttyryp, ekologııalyq ashyqtyqty qamtamasyz etti. Osyndaı ádister qazaqstandyq jobalarda da bastapqy kezeńnen engizilýi múmkin.
Qorytyndy: ındýstrııanyń jańa beti
Qazaqstannyń munaı-hımııa salasy endi tek paıdaly ónim shyǵarýmen shektelmeıdi. Ol — jasyl tehnologııalar, tsıfrlyq sheshimder jáne halyqaralyq standarttarǵa negizdelgen jańa ındýstrııalyq mádenıettiń aınasy. Bul ózgeris tek salanyń emes, tutas ekonomıkanyń jańa deńgeıge kóterilýin bildiredi.
Qazaqstannyń tájirıbesi kórsetip otyr: dástúrli salalardy jańǵyrta otyryp, ekonomıkalyq ósim men ekologııa arasynda ymyrasyz tepe-teńdik ornatýǵa bolady. Tsıfrlyq quraldar men halyqaralyq seriktestiktiń arqasynda elimiz turaqty damýdyń jańa paradıgmasyn qalyptastyryp keledi.