Jabaıuly Toqsan bı

Jabaıuly Toqsan bı (týǵan jáne ólgen jyldary belgisiz) – «Dala danyshpany» atanyp, týralyǵymen, ádildigimen úsh júzge aty jaıylǵan bı, sheshen.

Әkesi Jabaı Abylaı hannyң batyrlarynyң biri bolғan, kereı taıpasynyң basshysy. Tәtiқara aқyn өziniң өleңderinde Jabaı batyrdyң erlikteri týraly jyrlady. Toқsan bıdiң tұlғa retinde tanylýyna kereı taıpasynan shyққan atasy Қara bı kөp yқpal etti. Ol nemeresin sheshendik өnerge baýlydy. Toқsan bı bala kezinen atasymen birge jүrip, ataқty sheshendermen, bılermen kezdesti jәne aýyzsha sөz jarystarғa, sөz talastarғa қatysty. Jas kezinen өz taıpasynyң aқylshysy bolyp қana қoımaı, әdil bıi bola bildi. 15 jasynan bastap halyқ ony Tөbe bı, soltүstik өңir (Omby, Petropavl, Kөkshetaý, Қostanaı) қazaқtarynyң bas bıi dep atady. Alғashқyda Toқsan bı Aқmola okrýginiң Emenәli-Kereı bolysynyң bıi, sosyn Tobyl gýbernııasynyң barlyқ қazaқ bolystaryna bı boldy. Toқsan bı tolғaýlarynda rý arazdyғyn minedi, týystyқ pen tatýlyқty ýaғyzdady, adamdardyң ұnamsyz minez-құlyқtaryn synady. Onyң «Hanғa halyқty teң ұstaý paryz», «Altyn taққa jamanmen otyrғansha, jaқsymen otyrғan zyndan artyқ», «Toқsan toқal alsaң da, bәıbishedeı bolmaıdy» sııaқty ұlaғattary, arnaý sөzderi, қazaғa kөңil aıtқan jұbatýlary el jadynda kөp saқtalғan. Toқsan bıdiң zıratynyң қaıda ekendigi bertinge deıin belgisiz bolyp keldi. Kөp jylғy izdenistiң arқasynda Soltүstik Қazaқstan oblysynyң Ғabıt Mүsirepov atyndaғy aýdanynyң Zapadnoe eldi mekeni maңynan Toқsan bıdiң beıiti tabylyp, 2001 jyly tamyz aıynda basyna granıtten eskertkish қoıyldy. Al 2006 jyly kesene tұrғyzylyp, Zapadnoe eldi mekeniniң ataýy Toқsan bı aýyly dep өzgertildi. Petropavl қalasynyң bir kөshesine aty berildi. Derekterge қaraғanda osy өңirdi jaz jaılaýyna, қys қystaýyna aınaldyrғan bı «Esildiң arғy betindegi Қaraýyl tөbege jerleңder. Tүbinde osy jer toғyz joldyң torabyna aınalady. Sonda ұrpaқtarym eske alar» dep, ұrpaқtaryna өsıet қaldyrғan eken.Derekkөzi: Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 8 tom Soltүstik Қazaқstan oblysy entsıklopedııasy