Úmbeteı Tileýuly

Úmbeteı Tileýuly (1697-1786) – jyraýlyq poezııanyń kórnekti ókili. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Qarataý óńirinde dúnıege kelgen. Úmbeteı Tileýuly Bógenbaı batyrdyń úzeńgiles jaýynger serigi bola júrip, halyq arasyna jyrshy retinde tanyldy.

Ol қazaқ halқynyң joңғar basқynshylaryna қarsy erlik kүresiniң қyzý ortasynda bolyp, tarıhı oқıғalardy jyrlady. Jyraý shyғarmalarynyң tarıhı jәne әdebı kөrkemdik dәrejesi onyң қanjyғaly Bөgenbaı batyrdy joқtaýy men batyrdyң dүnıeden өtkenin Abylaıғa estirtý jyrlarynan aıқyn kөrinedi. Mұnyң alғashқysynda joңғarlarғa қarsy kүreste asқan erligimen kөzge tүsken halyқ batyry Bөgenbaıdy dәriptese, soңғysynda Abylaı hannyң kүshi batyrmen, elmen birlikte ekenin eskertedi. Үmbeteıdiң Bұқar jyraý өmirin sýretteıtin tolғaýy da tarıhı derekterge toly, kөrkemdigi joғary, asa құndy shyғarma. Jyraýdyң әleýmettik әdildik, adamgershilik mәselelerin arқaý etken «Bәkege», «Jaýқasharғa», «Bұқarғa», «Bekbolat bıge» jyrlary, «Jantaı batyr» dastany, taғy da basқa shyғarmalary bar. Onyң өz aғalary Bөke men Jaýғashardyң elge jat minez-құlyқtaryn әshkereleıtin jyrlarynda synshyldyқ saryn basym. Jyraý shyғarmalarynyң negizgi taқyryby ? el қorғaý, jer қorғaý kүresi, halyқ yntymaғy, bereke-birligi. Ol ? halyқ mүddesin jyrlady. Halyқ mүddesine jat minez-құlyқty, han-sұltannyң bet-jүzine қaramaı әshkerelep aıtatyn, әdil, adal, týrashyl aқyn boldy. Үmbeteıdiң birқatar өleңderi «Ertedegi әdebıet nұsқalary», «Aldaspan», «Bes ғasyr jyrlaıdy» jınaқtarynda jarııalandy. Derekkөzi: Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 9 tom «Tarıhı tұlғalar» kitaby