TOP-10: Qazaqstandaǵy eń tanymal tarıhı oryndar
ALMATY. KAZINFORM — Qazaqstan — tarıhy tereńde jatqan memleket. Ǵasyrlar boıy Uly dalada túrli órkenıet men mádenıet damyp, artynan urpaqqa baǵaly mura qaldyrdy. Qazirgi Qazaqstan aýmaǵynda kóne qalalardyń oryndary, ortaǵasyrlyq sáýlet óneriniń eskertkishteri, jartas sýretteri jáne qazaq halqynyń tarıhymen tyǵyz baılanysty kıeli oryndar saqtalǵan.
Esik qorǵany
Esik qorǵany — Qazaqstandaǵy eń mańyzdy arheologııalyq eskertkishterdiń biri bolyp sanalady. Almaty oblysynda ornalasqan. Dál osy jerden XX ǵasyrda áıgili «Altyn adam» tabyldy. Bul — bizdiń zamanymyzǵa deıingi V ǵasyrda ómir súrgen saq jaýyngeriniń qabiri. Ol altynmen qaptalǵan saýyt, qarý-jaraqpen jáne áshekeılermen jerlengen.
Esik qorǵanyndaǵy tabylǵan buıymdar saq mádenıetiniń baılyǵyn, olardyń metall óńdeý ónerin, dúnıetanymyn jáne áleýmettik qurylymyn kórsetedi. Búgingi tańda «Altyn adam» Qazaqstan sımvoldarynyń birine aınalyp, táýelsizdik pen ulttyq birliktiń belgisi retinde qabyldanady.
Bozoq
Bozoq — VIII–XVI ǵasyrlardaǵy kóne qala orny, Astana mańynda ornalasqan. Bul ortaǵasyrlyq qonys saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı ómirdiń mańyzdy ortalyǵy bolǵan. Arheologııalyq zertteýler munda qolónershiler, eginshiler men malshylar turǵanyn, sondaı-aq qala arqyly saýda joldary ótkenin kórsetedi.
Bozoq qalasynyń qurylymy sol dáýirdegi qalalyq mádenıettiń damyǵanyn dáleldeıdi. Qazba jumystary barysynda turǵyn úılerdiń, qorǵandardyń, dinı nysandardyń qaldyqtary tabylǵan. Bozoq qazirgi Qazaqstan astanasynyń tarıhymen tikeleı baılanysty.
Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi
Túrkistan qalasynda ornalasqan Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi — XIV ǵasyrda Ámir Temirdiń buıryǵymen salynǵan sáýlet óneriniń ozyq týyndysy. Bul eskertkish Ortalyq Azııadaǵy eń iri tarıhı nysandardyń biri.
Kesene sopylyq ilimniń kórnekti ókili Qoja Ahmet ıAsaýıdiń qurmetine turǵyzylǵan. Búgingi kúni keshen tek dinı ǵana emes, sonymen qatar tarıhı-mádenı ortalyqqa aınaldy. 1994 jyly ıÝNESKO Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesin Búkilálemdik mádenı muralar tizimine engizdi. Qazir Túrkistan — elimizdiń rýhanı astanasy ári ishki jáne sheteldik saıahatshylar úshin jańa týrıstik baǵyttardyń biri.
Otyrar jáne Arystan bab kesenesi
Otyrar — Uly Jibek jolynyń boıynda ornalasqan kóne qala. Ol bir kezderi ǵylym men mádenıettiń iri ortalyǵy bolǵan. IX–XII ǵasyrlarda Otyrarda ataqty ǵalym Ábý Nasyr ál-Farabı dúnıege keldi. Qalada kitaphanalar, medreseler, meshitter men bazarlar jumys istegen. Otyrardyń Uly Jibek jolynyń boıynda ornalasýy ony birneshe ǵasyr boıy saıası jáne ekonomıkalyq turǵydan mańyzdy ortalyqqa aınaldyrdy. Alaıda 1219 jyly Shyńǵys han áskeri qalany qıratty. Soǵan qaramastan Otyrar Qazaqstan tarıhynda óshpes iz qaldyrdy.
Otyrar mańynda ornalasqan Arystan bab kesenesi — kıeli oryn. Arystan bab Qoja Ahmet ıAsaýıdiń ustazy bolǵan, sondyqtan kesene musylmandar zııarat etetin basty oryndardyń biri bolyp sanalady.
Saraıshyq
Saraıshyq — XIII ǵasyrda Altyn Orda dáýirinde salynǵan qala. Ol Jaıyq ózeniniń boıynda, qazirgi Atyraý oblysynda ornalasqan. Saraıshyq Uly Jibek jolynyń mańyzdy beketteriniń biri bolyp, saýda, saıasat pen mádenıettiń ortalyǵy retinde órkendedi. XIV–XVI ǵasyrlarda qala Qazaq handyǵynyń saıası ortalyqtarynyń birine aınaldy. Munda birneshe qazaq hany jerlengen, sondyqtan bul jer ulttyq tarıh úshin erekshe meken.
Qala XVI ǵasyrdyń sońynda qırap, birtindep jermen-jeksen boldy. Qazir Saraıshyqtyń orny ashyq aspan astyndaǵy mýzeıge aınalǵan. Munda ejelgi qysh ydystar, qarý-jaraqtar, áshekeıler men turmystyq zattar tabylyp, áli de zerttelip jatyr.
Tamǵaly petroglıfteri
Tamǵaly petroglıfteri Almaty oblysynda ornalasqan. Munda qola dáýirine jatatyn jartas sýretteri bar. Jalpy 5 myńnan astam tasqa qashalǵan sýret saqtalǵan. Olardyń ishinde kún qudaılary, ań ańlaý kórinisteri, janýarlar beınesi jáne dinı rásimderdiń beıneleri bar.
Tamǵaly petroglıfteri ejelgi adamdardyń dúnıetanymyn, senimin jáne kúndelikti ómirin kórsetedi. 2004 jyly bul eskertkish ıÝNESKO-nyń Búkilálemdik muralar tizimine engizildi. Búginde Tamǵaly — Qazaqstandaǵy arheologııalyq týrızmniń eń tanymal baǵyttarynyń biri.
Ejelgi Taraz jáne Jambyl oblysyndaǵy eskertkishter
Taraz — Qazaqstandaǵy eń kóne qalalardyń biri, tarıhy 2 myń jyldan asady. Ol Uly Jibek jolynyń boıynda ornalasyp, mádenıet pen saýdanyń ortalyǵy bolǵan. Tarazda kóptegen sáýlet eskertkishi saqtalǵan. Olardyń ishinde eń tanymaldary — Aısha bıbi kesenesi, Babajy qatyn kesenesi, Qarahan kesenesi jáne Aqyrtas arhıtektýralyq kesheni. Bul eskertkishter — ortaǵasyrlyq sáýlet óneriniń úlgileri.
Aısha bıbi kesenesi mahabbat pen adaldyqtyń sımvolyna aınalsa, Babajy qatyn kesenesi — sáýletimen erekshelenedi. Al Aqyrtas kesheni áli kúnge deıin ǵalymdar úshin jumbaq kúıinde qalyp otyr.
Ulytaý
Ulytaý — qazaq halqy úshin erekshe kıeli aımaq. Ol ejelden túrki jáne qazaq taıpalarynyń saıası ári rýhanı ortalyǵy bolyp sanalǵan. Munda Joshy han kesenesi, Alasha han kesenesi sııaqty tarıhı eskertkishter ornalasqan. Sondaı-aq Ulytaýda handar men bılerdiń bas qosyp, mańyzdy sheshimder qabyldaǵany týraly derekter saqtalǵan.
Ulytaý — Qazaqstan tarıhynyń tereń tamyryn kórsetetin meken. Búginde ol otandyq týrızmniń mańyzdy ortalyqtarynyń biri bolyp otyr.
Mańǵystaý jerasty meshitteri
Mańǵystaý óńiri ózindik biregeı dinı-mádenı murasymen tanymal. Munda kóptegen jerasty meshitteri bar, Atap aıtqanda: Beket ata, Shopan ata, Shaqpaq ata, Qaraman ata meshitteri.
Bul meshitter XI–XIX ǵasyrlar aralyǵynda salynǵan. Olar tasty úńgip jasalǵandyqtan, sáýlet úlgisi erekshe. Jerasty meshitteri ıslam dininiń qazaq jerinde taralý tarıhymen tyǵyz baılanysty. Ásirese, Beket ata meshitine baratyn adamdardyń qarasy kóp. Jyl saıyn myńdaǵan adam osy jerge kelip, duǵa etedi.
Syǵanaq
Syǵanaq — XV–XVI ǵasyrlarda Qazaq handyǵynyń astanasy bolǵan kóne qala. Ol qazirgi Qyzylorda oblysynyń aýmaǵynda ornalasqan. Syǵanaq orta ǵasyrlarda iri saýda, qolóner jáne saıası ortalyqqa aınaldy. Qalada medreseler, meshitter, bazarlar jumys istegen. Onyń strategııalyq mańyzy zor boldy, sebebi Syrdarııa boıyndaǵy eń iri bekinisterdiń biri edi.
Qazaq handyǵynyń qalyptasýy men damýy kezeńinde Syǵanaq astana retinde mańyzdy ról atqardy. Qala ártúrli tarıhı kezeńderde birneshe ret qırasa da, tarıhta aıryqsha oryn aldy.
Eske salaıyq, buǵan deıin Aqmola oblysynda balyqshynyń qarmaǵyna «tarıhı artefakt» ilingenin jazǵanbyz.