Teńgeniń devalvatsııasy: paıdasy men zııany

ASTANA. Aqpannyń 5-i. QazAqparat – Ulttyq ekonomıkany álemdik daǵdarystan qorǵaý úshin, otandyq óndirýshilerdi qorǵaý jáne daǵdarystan shyǵý kezeńderinde Qazaqstan ekonomıkasynyń tez arada aıaqtan turyp ketýine jaǵdaı týǵyzý úshin júrgizilip jatqan shara - teńgeniń devalvatsııalanýy, elimizdegi otandyq sarapshylar qaýymdastyǵy tarapynan qyzý qoldaýǵa ıe bolyp otyr. Osy taqyrypqa baılanysty, «Ekonomıkalyq zertteý ınstıtýty» AQ-y Ekonomıkalyq jáne qarjy kúızelisin aldyn-ala anyqtaý ortalyǵynyń dırektory Sara Nurbekqyzy Alpysbaevanyń maqalasyn oqyrmandar nazaryna usynamyz.

Әlemdik daғdarystyң ұlttyқ ekonomıkamyzғa tıgizip otyrғan jaғymsyz әseriniң eң bastysy, әlem boıynsha valıýtalardyң devalvatsııalanýy boldy. Islandııa, OAR, Brazılııa, Polsha, Vengrııa, Tүrkııa, Oңtүstik Koreıa memleketteri қara tizimniң kөsh basshylary. Bұl үrdis TMD elderin de aınalyp өtpedi. 2008 jylғy shildeden bastap bүgingi kүnge deıin reseı rýbli-39%-ғa, ýkraın grıvnasy ? 50 %-ғa devalvatsııalansa, Belarýs rýbli bir-aқ kүnde 20%-ғa құnsyzdandy.Қazaқstanda өndirilgen taýarlarғa sұranys berip otyrғan birқatar elder men Reseıge taýar eksporttaýғa bәseke қabilettiginiң tөmendep ketý қaýpi týyndady. Mұndaı jaғdaıda ұlttyқ teңge baғamyn ұzaқ ýaқyt boıy қoldan ұstap otyrý altyn қorynyң kөlemin tөmendetip jiberer edi. Sөz joқ, naryқtyқ ekonomıka kezinde Үkimet қoldanғan kez kelgen sharalardyң tıimdi de tıimsiz jaқtary bolýy mүmkin, al osyndaı jaғdaıda ekonomıkany dұrys jolғa қoıý өte kүrdeli mәsele bolyp tabylady. Soңғy aılarda, shyғaratyn өnimderiniң bәsekelestik қabilettigi tөmendep ketken қazaқstandyқ iri eksportshylardyң jaғdaılary қıyndap ketti. Birқatar kәsiporyndar jarty kүndik jұmys jүıesine kөshti nemese өnim өndirýdi tolyқ toқtatty. Mұndaı jaғdaıda sөz joқ, devalvatsııa eksporterler үshin saýda-sattyқ jasaý jaғdaılaryn jaқsarta tүsedi. Dese de, damýshy қatardaғy elderdiң taýar eksporttaý kөlemi kөbinese, taýar-shıkizat rynogyndaғy әlemdik baғa deңgeıiniң aýytқýyna tәýeldi bolady.Eksportқa қaraғanda, ımport valıýta baғamyna tikeleı әser etedi, devalvatsııa ımporttyқ өnimniң қymbattaýyna, onyң kөleminiң қysқarýyna jәne de ishki өndiristik taýarlarғa sұranystyң arta tүsýine әkeledi. Mұndaı kөrinisti, daғdarysty bastan өtkergen kөptegen elderden baıқaýғa bolady. Devalvatsııanyң joғary қarқynғa ıe bolýy ımporttyң kүrt құldyraýyna әkeledi. Teңgeniң devalvatsııalanýy syrtқy қaryzy bastan asyp otyrғan bank sektory үshin, aıtarlyқtaı keri әser etetinin de ұmytpaғan abzal. Degenmen, devalvatsııany jarııa etýden sanaýly kүnder bұryn jүıe қalyptastyrýshy bankterdi қaıta қarjylandyrý jәne қarjy jүıesiniң tұraқtylyғyn kүsheıtý jөnindegi ҚR Үkimeti қabyldaғan sharalar, joғaryda atalғan tәýekeldi tөmendetedi dep oılaımyn.Teңgeni devalvatsııalanýynyң eң basty paıdaly jaғy memlekettik valıýtanyң altyn қorynyң saқtalýy ? elimizdiң bұdan arғy damý әleýeti men tұraқtylyғynyң kepili bolyp tabylady.Shet el valıýtasyna sұranys kүsheıgen jaғdaıda, ұlttyқ teңge baғamynyң tұraқtylyғyn қoldan ұstap otyrý Ұlttyқ Bankten ınterventsııalaýdy jәne teңgeniң altyn қoryn қysқartýdy talap etken bolar edi. Reseıdiң altyn-valıýta қory 2008 jylғy қaңtardyң 8-degi өziniң eң joғary tirkelgen 589 mlrd. AҚSh dollary deңgeıinen 2008 jyldyң soңyna қaraı 28,6%-ғa (171 mlrd.doll.) deıin kemip ketken.Қazaқstandaғy jaғdaı basқasha, 2008 jyly altyn-valıýta қory 21%-ғa artty. Қaңtar aıyndaғy 0,6 mlrd. AҚSh dollaryna құldyrý қalypty aı saıynғy 3-5%-dyқ terbelis kөrsetkishin құraıdy. Altyn valıýta қory kөlemin kemitýdi ұzaққa soza berýge bolmaıdy, өıtkeni, Қazaқstannyң қosalқy қory jetkilikti. Eger, altyn valıýta қorynyң klassıkalyқ beldemi ımporttyң 3 aılyқ kөrsetkishin jabýғa tıisti bolsa, Қazaқstandaғy jaғdaı bөlekshe, mұndaғy altyn-valıýta қory mүmkindigi bұdan da ұzaқ merzimdi jabýdy қamtamasyz ete alady.