«Taza qala» Shymkentte: kommýnaldyq qyzmeti aqsaǵan shahar
Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly Shymkent qalasyna bardy. Júrgizýshiler ádettegideı qalanyń kórikti mekenderi men jeke sektoryn bólip alyp, aralady. Ondaǵy ekologııalyq ahýaldy, tazalyq jaǵdaıyn, turǵyndardyń tazalyq saqtaý mádenıeti men jalpy abattandyrý máselelerin sholyp shyǵyp, bar málimetti sarapshylarǵa tapsyrdy.
Tazalyqshylardyń tynymsyz eńbegi
Shyraıly qalada bári kóz tartady. Keńpeıil turǵyndar da, jap jasyl kósheler de. Munda kelgen adamdar «ózge qalaǵa kóshkimiz kelmeı qalady» deıdi. Keıingi jyldardaǵy eńbektiń jemisi kórinip jatyr. «Taza Qazaqstan» ekologııalyq aktsııasy aıasynda araǵa kún saldyrmaı túrli ekosharalar, senbilikter, rekonstrýktsııalyq jobalar iske asyrylyp keledi. Bul jaqta tipti kósheler de, aıaldamalar da tap-taza. Kún saıyn qoǵamdyq aıaldamalar suıyq sabynben jýylyp, tazalanady.
Bul jumystardy atqarý úshin merdigerlerge talap kúsheıtilip, tehnıka kólemi ulǵaıǵan. Degenmen kólik qansha úlken bolǵanymen ony júrgizetin qarapaıym eńbek adamy. Máselen, Sáýle Keńesqyzy 20 jyldan beri tazalyqshy bolyp jumys isteıdi.
– Áýelde tazalyqshy bolyp jumysqa turǵanda kópshilikten uıalyp, betimizdi búrkep júrdik. Keıin oılanyp qarasaq, jumysymyz adal eken. Qazir júzimiz ashyq, kerisinshe jurtshylyq tazalyq úshin alǵysyn aıtady. Keıingi 2 jylda jalaqymyz 2 márte ósti. Ár toqsan saıyn syıaqy beredi. Jumysqa tańǵy 6-da kelemiz. Qystyń sýyǵyna, jazdyń ystyǵyna qaramaı qala tazalyǵy úshin eńbektenemiz, – deıdi ol.
Shahardyń sáýleti osyndaı usaq-túıek bolyp kóringen máselelerden turatyny belgili. Sol sebepti aldymen tazalyqshylardyń zamanaýı standarttarǵa saı qyzmet atqaryp jatqanyn erekshe atap ótý kerek.
Turǵyndar qoqys máselesine shaǵymdanady
Degenmen úlken shaharda kúrmeýi sheshilmegen máseleler de joq emes. Jeke sektordaǵy jaǵdaı turǵyndardy alańdatqan. Kóshe boıynda jaǵalaı qoqys jáshikteri ornalasqan. Saldarynan aýmaqta jaǵymsyz ıis te paıda bolypty. Biraq qoqys jan jaqta shashylyp jatpaıdy. Turǵyndar aýzyn býyp, bir buryshqa jınap qoıady eken. Tek arnaıy tehnıka kelip alyp ketse bolǵany.
Alaıda aptasyna bir ret kelip, qoqysty jınap alyp ketýge tıis tehnıka keıingi 3 apta boıy kelmegen.
Shaharda bazarlar da retke kelip jatyr
Shymkent qalasy jaıly aıtqanda oıǵa birinshi oralatyn dúnıeniń biri – bazar. Jalpy, shaharda 19 saýda alańy bar. Onyń tórteýi modernızatsııadan ótkizilgen. Burynǵy retsiz ári jabaıy saýda tyıylyp, jónge kele bastaǵan.
Ózgeristi ózgelerden buryn saýdagerler kórýde. Olar da shahar estetıkasynyń rettelgenine razy. Sonyń biri – 30 jyldan astam ýaqyttan beri saýdager bolyp jumys isteıtin Elena Fokas.
– Buryn bazarlarǵa tek qorshaý ornata salatyn, dúńgirshekterde turdyq. Árıne, qazir de saýda ortalyqtarymen salystyra almaımyz. Áıtse de bazar rettele bastaǵan soń ózimizdi jaqsy sezindik. Kóńilimiz kóterilip qaldy, – deıdi kásipker.
Aty jańa, zaty eski úıler
«Taza qala» baǵdarlamasy Shymkent qalasyna byltyr da barǵan. Endi bıyl atqarylǵan jumystardy baǵamdaıtyn kez týyp otyr. Ótken jyly jańadan salynǵanyna qaramastan syrty búlingen, qubyrynan sý aǵyp, aýlasy qoqysqa tolǵan turǵyn úıler kezdesken bolatyn. Júrgizýshiler sol turǵyn úılerge qaıta bardy.
Lezde kózge ilikkeni – qoqystar ýaqytynda jınalatyn bolǵan. Alaıda turǵyn úılerdiń qas beti burynǵysha. Onyń ústine jertóleler sýǵa tolǵan.
– Jertólege kóktemgi jańbyr kezinde sý kóp jınalady. Onyń ústine joǵary qabattarǵa sýdyń jetýi qıyn, shaǵyn ǵana qubyr qoıyp ketken, – deıdi qala turǵyny Samat Aıtbaev.
Salynǵanyna bar bolǵany 5 jyldaı ýaqyt ótken bul úılerdiń kóp uzamaı qabyrǵasy qırap, irgesi qulamaıtynyna kepil bolatyn eshkim joq. Bul jaıttan shahar basshysy da habardar eken.
– Bul úılerdi «Ońtústikqurylysservıs» atty kompanııa salǵan. Turǵyndar baspanany tikeleı kompanııanyń ózinen satyp alǵan. Máseleni merdiger kompanııa sheshýge mindetti. Kelesi jyly bul problema bolmaıdy dep oılaımyn, – dedi Ǵabıt Syzdyqbekov.
Jańa qonys, kómkerilgen gúlzar
Áıtse de shaharda kezeń-kezeńimen retke kelip jatqan jaıttar bar. Mysaly, ótken jylǵy baǵdarlamada «Zelanaıa balka» atalatyn Kóksaı aýdanynyń máselesi aıtylǵan edi. Munda bıyl jańa qurylys bastalypty. Tipti, keı turǵyndar záýlim úılerge kóship úlgergen.
Turǵyndar taza jerge qonystandy. Alǵashqy kezeń boıynsha turǵyndarǵa Prezıdenttiń bastamasymen qolǵa alynǵan «Renovatsııa» baǵdarlamasy aıasynda jańa páter berildi. Eski úılerimen bólme sany teń, al aýdany jaǵynan eskisinen eki ese úlken. Joba iske qosylǵan sátten beri 8 turǵyn úıdegi 76 otbasy jańa úıine qonystandy. Jalpy, 23 turǵyn úıdegi 217 páter ıesin jańa úımen qamtamasyz etý josparlanǵan.
Odan bólek qoǵamdyq aımaqtar da qaıta jańǵyryp jatyr. Buryn Jibek joly - Saıram kósheleri qıylysynda zańsyz ornatylǵan saýda nysandary bolǵan. Turǵyndar kólik jolyna shyǵyp júrgizýshilerge kedergi keltiretin edi. Qazir bul aýmaqta jańa gúlzar ashylyp, qozǵalys retteldi.
Qazir «Analar alleıasy» dep atalǵan oryn da bar. 4 myń sharshy metr aýmaq abattandyryldy. Oryndyqtar men jaryq shamdary ornatylyp, mármárdan júrginshi jolaǵy salyndy. «Analar alleıasyna» Ráshkúl Ospanálıevanyń jaqyndary demeýshilik jasaǵan. Ol kóptiń kókeıinde qaıyrymdylyǵymen este qalǵan edi. Sondyqtan týystary da ıgi isti jalǵastyrýdy qup kóripti. Jergilikti bılik bastamany qoldap, jalpyǵa ortaq jer usynǵan.
– Shymkenttiń áýejaıyna bara jatqanda árdaıym osy jolmen ótemiz. 90-jyldarǵa deıin bul jerdiń aerovokzal atalǵan tarıhı ataýy bar edi. Keıin qoqys shashylyp jatatyn boldy. Sol sebepti osy jerdi abattandyryp, «Analar alleıasy» dep ataýdy jón kórdik, – deıdi kásipker Nurlan Álisheruly.
Qalaı alǵanda da turǵyndardyń kóbi qalanyń tazalyǵyna dán rıza. Qazir tipti shaharda qoǵamdyq ájethanalar ornalastyrylǵan. Aqysyz, tegin kirgizedi, esigin ashý úshin telefonmen skanerleý jetkilikti.
Eriktiler tazalyqqa belsendi úles qosýda
Kóńil tolatyn ister munymen taýsylmaıdy. «Taza Alem» ekologııalyq aktsııasy aıasyndaǵy Badam sý qoımasynda keń aýqymdy tazalyq jumystary atqarylýda. Maqsaty anyq, tabıǵatty qorǵaý, qorshaǵan ortaǵa degen jaýapkershilikti arttyrý jáne jastar arasynda ekologııalyq mádenıetti qalyptastyrý.
– Shymkent qalasynda jalpy 3 myńǵa jýyq erikti bar. Áleýmettik jelide toptarymsyz jumys isteıdi. Biz sol topqa senbilik jaıly habarlama qaldyrsaq, qoldary tıgen eriktiler aldyn ala habarlasyp, kelip jatady. Ár aktsııaǵa kemi 70 adam jınalady, – deıdi erikti Arýjan Áljan.
Tazalyqqa úles qosqysy keletin jastardyń qatary artyp keledi. Baǵdarlama júrgizýshileri barǵan eko aktsııaǵa 500-ge jýyq erikti, 7 arnaıy tehnıka jumyldyrylypty. Іs-shara barysynda sý qoımasynyń jaǵalaý aýmaǵyndaǵy qoqys jınalyp, 7 tonnaǵa jýyq qaldyq shyǵaryldy.
Jergilikti belsendiler «Taza Qazaqstan» aktsııasy Shymkentten bastalady deıdi. Tipti, kólikteriniń syrtyna osy aktsııa týraly kórneki sýretter beınelep alypty. Elimizdiń birneshe qalasyn aralap úlgergen.
– Óz basym shymkentter tazalyq jóninen ózge qalalardan basym dep oılaımyn. Sondyqtan bul taqyryp bizge jat emes, – deıdi qoǵam belsendisi Baqytjan Kópbaev.
Bir sózben aıtqanda, qalada ýrbanıstıkalyq sheshimder de keremet kórinis taýyp keledi.
Budan keıin «Taza qala» baǵdarlamasynyń júrgizýshileri Shymkent qalasynyń ákimi Ǵabıt Syzdyqbekovpen birge qalany aralap, turǵyndarmen kezdesti.
– Shymkent – taza qala. Adamdarynyń nıeti de taza. Eńbekqor jandardyń shahary, sebebi munda halyq kóp bolǵan soń básekelestik te basym. Halyq bir-birimen jarysyp eńbek etýde, – deıdi shahar basshysy.
Óz kezeginde turǵyndar da qaladaǵy tazalyqqa, máselelerdiń sheshilý barysyna kóńil tolatyndaryn jetkizdi. Jalpy, Shymkent gúldengen kóshelerimen, qonaqjaı halqymen ǵana emes, tazalyǵymen de erekshelene bastaǵany aıqyndaldy.
Sarapshylar ne deıdi?
Budan keıin túsirilim toby jınaǵan materıaldarmen tanysqan sarapshylar Shymkent qalasynyń ekologııalyq ahýalyna, tazalyǵyna, qala turǵyndarynyń mádenıetine baǵa berdi.
Sáýletshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen arhıtektory Serik Rústembekovtyń baǵalaýynsha, qala burynǵyǵa qaraǵanda birshama alǵa ilgerilegen.
– Tazalyq, halyqtyń mádenıeti jaǵynan bolsyn, qala ájeptáýir jaqsaryp qalypty. Degenmen kommýnaldyq qyzmettiń jumysyna tómen baǵa qoıdym. Qalanyń ortalyǵy jaınap tursa da, shetki aýdandarda úıilip jatqan qoqystardy kórdik. Áıtse de jańa ǵımarattar boı kóterip, qala kósheleri rettelip, ózen jaǵalaýy abattandyrylyp jatyr eken, – dedi.
Geografııa ǵylymynyń doktory, professor Ordenbek Mazbaevtyń sózinshe, qala úlken ózgeriske bet alǵan.
– Osydan 4-5 jyl burynǵy qalanyń kósheleri, ony abattandyrý máselesi qazir birshama sheshilgen. Baǵalaý barysynda shahardyń estetıkasyna, halyqtyń mádenıetine kóńilimiz toldy, tek kommýnaldyq qyzmetke tómen baǵa berdik. Shymkent – ońtústiktegi shyraıly qala. Al qala turǵyndary osy shahardy ádemi ustaýǵa mindetti dep sanaımyn, – dep topshylady.
Al qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábishtiń oıynsha, shahardyń qazirgi kórinisi múlde basqa.
– Óte zamanaýı salynǵan turǵyn úıler kóp eken. Qoǵamdyq nysandar da jańǵyrtylyp jatyr, – dep túıindedi sarapshy.
Osylaısha shahar 27 upaımen megapolıster arasyndaǵy básekede Almaty qalasymen teń dárejede baǵalandy.