Taekvondo óneriniń tarlanbozy - Mustafa Óztúrik dúnıege kelgen kún
ASTANA. KAZINFORM — Búgin, shette týyp-ósken qazaqtardyń jaryq juldyzy, qazaq jáne túrik taekvondosynyń negizin qalaýshy, taekvondodan qara belbeý 6 dan ıegeri, halyqaralyq dárejedegi jattyqtyrýshy Mustafa Óztúrik dúnıege kelgen kún. Marqum tiri bolǵanda bıyl 70 jasqa tolar edi.
Mustafa Kábenuly Ábdirahman — 1954 jyly 23 qarashada Túrkııanyń Qaısary/Kaıserı qalasyna qarasty Kojajylda týylǵan. Ol — 1930 jyldary qıyn-qystaý kezde Qytaıdyń Altaı aımaǵynan kóship, Úndistan men Pákistan arqyly Túrkııaǵa ótken qazaq dıasporasynyń ókili. Mustafa jastaıynan oqý men ónerge qushtar bolyp, dene bitimi jáne kúsh-qýaty kúres sporttaryna ıkemdi bolǵan. 16 jasynda Ystambul qalasyndaǵy mektepti aıaqtap, arnaıy joldamamen Taıvanǵa oqýǵa attanady. Bul álemniń túkpir-túkpirinen talantty balalardy jınap oqytatyn arnaıy joba edi. 1975-1980 jyldary Taıbeıdegi Halyqaralyq saıasat ýnıversıtetinde oqyp, jýrnalıst mamandyǵy boıynsha dıplom alady. Osy elde júrip koreıdiń kóne sport óneri taekvondony úırendi. Sheberligin 7-kypqa (sary-jasyl belbeý) deıin jetkizedi.
Oqý bitirgen soń Óztúrik Mıýnhende áskerıler men polıtseılerge shyǵys jekpe-jeginen jattyqtyrýshy bolyp jumysqa turady. Keıin Germanııanyń Keln, Mıýnhen jáne Túrkııanyń Stambul qalalarynda óziniń taekvondo mektebin ashqan. 1980 jyldardyń basynda Mustafa Óztúrik tárbıelegen, túrik shákirtteri álemdik jarystarda júlde ala bastaıdy.
1990 jyly Mustafa Óztúrik Qazaqstannyń bılik ókilderiniń shaqyrtýymen tarıhı atajurtyna alǵash keledi. Sol jyly kúzde Óztúrik qazaq jastaryn taekvondoǵa tárbıeleý úshin Qazaqstanǵa birjola qonys aýdaryp, 1991 jyly Qazaqstan taekvondo federatsııasyn qurady.
Mustafa qazaq eline alǵash kelip júrgen kezindegi bir suhbatynda ishki jan dúnıesin aqtaryp aıtady.
«Sizder el ishinde júrsizder. Sodan da shyǵar Qazaqstandy biz qusap saǵynbaısyzdar. Al bizder shetelde júrmiz. Keıde oılaısyń, osy barlyǵynyń eli, jeri bar sonda meniń elim qaıda dep…Shetelde júrgen qazaqtar sanymyz az. Joǵalyp ketýimiz múmkin. Sondyqtan bizdiń aqsaqaldarymyz qazaqtyń ádet-ǵurpyn, tilin, dinin umytpasyn dep úıde qazaqsha sóılegen. Bul bizge de áser etti. Qazaqtyń ǵalamat tarıhy bolǵan. Sol tarıhymyzdy umytpaý úshin aqsaqaldar bizge shyqqan tegimizdi, rýymyzdy qulaǵymyzǵa quıyp, árdaıym aıtqyzyp otyrdy. Mysaly, Orta júzdiń ishinde naıman, naımannyń ishinde baıjigit, onyń ishinde mámbet deıdi. Ákelerimiz bizge osyny úıretti. Biraq biz bárimiz qazaqpyz», - deıdi sportshy.
Sondaı-aq ol osy suhbatynda óziniń júregine aýyr oı salyp, kóńiline kirbeń túsirgen til, din máselesi týraly óz oıyn ortaǵa salady.
«Elge kelgen ýaqyttyń ishinde kóptegen jerdi araladym, baýyrlarymyzben kezdestim. Sóıtsem kóptegen baýyrlarym til bilmeıdi eken. Biz til bilmeımiz dep júrsek, Qazaqstanǵa kelip til úırenemiz dep júrsek osy jerdegi qazaqtardyń ózderi tilden aıyrylyp qalypty. Endeshe biz kimnen úırenemiz? Til óte kúshti nárse. Til joǵalsa, el joǵalady. Din de sondaı. Dinimizdi joǵaltyp, Qudaıymyzdy tanymasaq, musylmandyqtyń sharttaryn umytsaq biz onda ákemizdi de, sheshemizdi de syılamaımyz. Dástúr umytylsa, osy dástúrdi bizge jetkizgen babalar da umytylady. Til, din jáne dástúrimiz bir bolýy kerek. Bizden keıin de urpaq qalady. Olarda kiná joq.», — degen edi kezinde eliniń erteńine alańdaǵan Mustafa Óztúrik.
1992 jyly Qazaqstan Halyqaralyq taekvondo federatsııasynyń (WTA) múshesi bolady. Osy jyly Mustafa Óztúrik Qazaqstan azamattyǵyn alady. Onyń shákirtteri alǵash ret 1992 jyly Túrkııadaǵy halyqaralyq jarysqa baryp, eki altynmen oralady.
Mustafa Óztúrik alǵash ret Qazaqstan týyn ustap, komanda bastap barǵandaǵy áseri týraly aıtqan suhbaty el arasynda keń taralyp, ystyq yqylasyna bólengen edi.
«Er adamnyń da jylaıtyn kezi bolady. Birinshi eline degen saǵynyshn da, elin izdegende jylaıdy. Ekinshisi týys-týǵan óliminde jylaıdy. Meniń bir jylaǵan kezim, Qazaqstan komandasyn quryp, halyqarlyq jarysqa Qazaqstan atymen shyqqan kezde, jarys bolatyn jerde bizdiń kók baıraǵymyz jelbirep turdy. Qanshama memleketter týynyń arasynan qazaqtyń týyn kórgende tolqyp eriksiz jyladym. «Osyndaı kúndi qudaıym kórsetti, meniń týym da jelbiredi“ dep qatty tebirendim», — deıdi sportshy.
Mustafa Óztúriktiń osy bir-eki aýyz sózinen-aq, ultymyzǵa degen, qazaq eline degen shynaıy janashyr júregi kórinip turǵandaı.
1995 jyly Mustafa Óztúrik jattyqtyrǵan qazaqstandyq sportshylar áskerıler arasyndaǵy taekvondodan álem chempıonatynda ońtústikkoreıalyqtardy ǵana alǵa jiberip, komandalyq esepte ekinshi oryn alady.
Ókinishke qaraı, jasyndaı jaryq etken talantty sportshy, elin, jerin erekshe súıgen qazaqtyń keń júrekti azamaty 1995 jyldyń 15 naýryz kúni Almaty qalasynda belgisiz jaǵdaıda qaıtys bolady. Qaryndasy Ferýhannyń jáne týystarynyń sheshimimen Mustafa Óztúrik Ystanbuldaǵy qazaqtar kóptep turatyn Gúneshli aýdanyndaǵy zıratqa óziniń ákesiniń janyna jerlenedi. Anasy Rázııa BAQ-qa bergen suqbatynda: «Jurttyń birazy «Mustafanyń súıegin Túrkııada jerleýge Halıfa Altaı sebepker boldy» dep júrgen kórinedi. Shyndyǵynda, olaı emes. Kerisinshe, «osynda qaldyraıyq» dep aqyl qosqan alǵashqy adam edi. Biraq, Mustafanyń qaryndasy, meniń qyzym Ferýhan qarsy boldy. «Aǵam ákemniń qasynda jatsyn. Juma saıyn baryp, Quran oqyp turamyz“» dedi ol. Ol kezde meniń bálen dep aıtýǵa shamam joq edi» degen bolatyn.
Mustafa Óztúriktiń ákesi Túrkııa qazaqtary arasynda Káben atalyp ketken, azan shaqyryp qoıǵan shyn esimi Ábdirahman Tólebaıuly. Ol — kezinde Túrkııa aýǵan qazaqtardyń kóshin bastaǵan jetekshilerdiń biri bolǵan. Qaben Túrkııa jerine kelgesin óziniń aǵa óziniń jaýyryny jer ıiskemeıtin sheberligimen kózge túsedi. Túrik baýyrlardyń Kaben aǵaǵa degen syılastyqtary artyp, Óztúrik atap ketken.
Mustafanyń naǵashy atasy qazirgi Shyńjan-Altaı ólkesi, Barkól, Morı, Aqsaı óńirine aty áıgili Qaıysbaı Iisuly degen balýan eken. «jigittiń jaqsysy naǵashydan», deıtin kónekóz qarııalar Mustafany osy naǵashy atasyna tartqan deıdi.
Germanııanyń Keln qalasynda turatyn Mustafa Óztúriktiń syrlas dosy Ǵanı Makın sportshyny saǵynyshpen eske alyp, óz estelikterimen bólisti.
«Mustafa sheteldegi qazaqtardyń jaryq juldyzy edi. Men Mustafa men birge óstim. Ol taekvondo men karete óneri boıynsha jattyqtym. Ekemiz jaqyn dos boldyq. Mustafa syrtta júrip, ákesiniń qaıtys bolǵanyn kóre almaı qalǵan edi. Áli esimde bir kúni keshte ekemiz áńgimelesip otyrdyq. Ol maǵan ákesin aıtyp, kózine jas alyp óziniń jazǵan óleńin kórsetti. Men onyń júregin jaryp shyqqan sózderin dombyraǵa salyp, áýen jazdym. Bul án keıin „Juldyzdardy tileısiń be“ degen atpen el arasyna tarady. Ol Qazaqstanda taekvondo mektebin ashty. Sol kezde maǵan habarlasyp, qazaq eline kelip karete mektebin ashsań dep ótinish aıtty. Men otbasylyq jaǵdaıymmen bara almaıtynymdy aıtqan edim, maǵan ókpeledi. 6 aı boıy sóılespeı qoıǵan edi. Keıin qurban aıt kezinde Túrkııaǵa kelip, osynda jolyqtyq dastarhan basynda áńgimelestik. Men Qazaqstanǵa baryp, karete mektebin quratyn boldym. Ol kisi Qazaqstanǵa ushyp ketti. Mende qujattarymdy jınap kóshýge rettelip jatqanmyn. Bir aptadan keıin Mustafanyń Almatyda qaza tapqany týraly qaraly habar aldyq. Júregim qan jylady, meniń Qazaqstanǵa kelý josparymda sol kúni toqtady», — deıdi Ǵanı Makın.
Jaryq etip sóngen az ǵana ǵumyrynda ultqa, elge qyzmet etýdiń eren úlgisin kórsetip ketken Mustafa Óztúrikti qazaq halqy eshqashan jadynan shyǵarǵan joq. 2000 jyly Almaty qalasynda sportshynyń atyna kóshe berilip, eskertkish belgi qoıyldy. 2004 jyly taekvondo sheberiniń 50 jasqa tolǵan mereıtoıy qarsańynda Almaty oblysy Talǵar aýdany Besaǵash aýylynda eskertkishi ashyldy. 2014 jyly bolsa Qazaqstannyń elordasy Astana jáne mádenı astanasy Almaty qalasynda Mustafa Óztúriktiń 60 jyldyǵy jáne Qazaqstan-Túrkııa dostyǵy birge toılandy. Búginge deıin ol týraly birneshe derekti fılm de túsirildi. Halqymyz qapııada kóz jazyp qalǵan batyrdyń esimi el júreginde máńgi saqtalady.
