Syndarly kezeń synynyń keleli mindetteri

QYZYLORDA. Sáýirdiń 20-sy. QazAqparat /Rýslan Igilik/ – Álemdi jaılaǵan qarjy-ekonomıkalyq daǵdarys saldarynyń tıgizer aýyrtpalyqtaryn jeńildetý, jumyssyzdyqty boldyrmaý bizdiń elimizde, jekelegen óńirlerde qalaı júrgizilip jatyr? Qyzylorda oblysy ákiminiń birinshi orynbasary Madııar Aldońǵarov

ҚazAқparat tilshisine Syr өңirinde atқarylyp jatқan osy baғyttaғy jұmystar týraly әңgimeleıdi.? Madııar Aldııarұly, Elbasy bıylғy Joldaýynda әlemdi sharpyғan қarjy daғdarysy jaғdaıynda el birligin, tynyshtyғyn saқtaýdyң, keleңsiz құbylystarғa қarsy kүres jүrgizýdiң maңyzdylyғyn aıryқsha atady. Al aımaқta saıası tұraқtylyқty қamtamasyz etý үshin, әlbette, jan-jaқty oılastyrylғan, tıimdi jұmys isteýge қabiletti is-sharalar jospary қajet. Osy oraıda atқarylyp jatқan jұmys barysynan habardar etseңiz. ? Sharýashylyқ jүrgizýdiң dүnıe jүzinde қalyptasқan bүgingi jүıesi әlemdi jaılaғan osynaý keleңsizdikten jeke dara sytylyp shyғý mүmkindigi joқ ekendigin kүn өtken saıyn aıқyn dәleldeı tүsýde. Bұl týraly Memleket basshysynyң birneshe ret basylym betterinde өziniң baısaldy ұstanymғa құrylғan paıymdaýlaryn jarııa etkeni қalyң jұrtshylyққa mәlim. Elbasynyң tapsyrmasyna sәıkes Үkimettiң daғdarysқa қarsy is-қımyl josparynan týyndaıtyn mindetterdi jүzege asyrý maқsatynda 2008 jyldyң қazan aıynda «Қyzylorda oblysynyң ekonomıkalyқ tұraқtylyғyn, әleýmettik ıgiligin jәne ekonomıkasyn jaңartýdy қamtamasyz etý jөnindegi birinshi kezektegi sharalar týraly» қaýlysy қabyldandy. Sondaı-aқ eңbek naryғynda қyzmetkerlerdi jappaı қysқartýdy boldyrmaý jәne tұraқtandyrý sharalaryn iske asyrý maқsatynda oblysta jұmysshy toby құryldy. Bүgingi taңda oblystyң ekonomıkalyқ belsendi halyқ sany 304 myң adamdy, onyң ishinde jұmyspen қamtylғandar sany 282,9 myң adamdy құraıdy. Soңғy derekterge jүginsek, oblys boıynsha 63 adam қysқartýғa ұshyrap, 347 adam aқysyz demalysқa jiberilip, 344 adam jartylaı jұmyspen қamtylyp otyr. Osynaý kүrdeli kezeңde jұmysshy-қyzmetkerlerdiң jalaқy bereshegine jol bermeý maңyzdy mindet bolyp tabylady. Oblys boıynsha jyl basynda jalaқy қaryzdary 128,4 mln. teңgeni құraıtyn edi. Bүgingi kүnge ol bar bolғany 6 mln. teңge. Bұl қoldanylғan sharalardyң nәtıjege jetkizgenin kөrsetedi. Osy oraıda «Қyzylorda sý jүıesi» memlekettik kәsiporny jұmysshy-қyzmetkerleriniң қordalanғan jalaқy қaryzy өtelgenin atap өtkim keledi. Әleýmettik eңbek қatynastaryn retteý baғytynda mekemelerde ұjymdyқ sharttar jasasý jalғasyn tabýda. Oblys әkimdigi, ҚR Eңbek jәne halyқty әleýmettik қorғaý mınıstrliginiң baқylaý jәne әleýmettik қorғaý komıtetiniң oblys boıynsha departamenti, oblystyқ kәsipodaқtar keңesi, oblystyң өnerkәsipshileri jәne kәsipkerleri arasynda barlyғy 45 Memorandýmғa қol қoıyldy. Oblysta jұmys isteıtin iri kәsiporyndar jұmysyna ұdaıy monıtorıng jүrgiziledi. Қazaқstan Respýblıkasynyң halyқty jұmyspen қamtý jүıesin jetildirý jөnindegi 2008-2010 jyldarғa arnalғan is-sharalar josparyna sәıkes 2009 jyly oblys boıynsha 9445 jaңa jұmys oryndaryn ashý kөzdelýde. Өzderiңizge mәlim, үstimizdegi jyldyң 26 aқpanynda oblys әkimi Қazaқstan Respýblıkasy tөtenshe jaғdaılar mınıstrliginiң «Seldenқorғaý құrylys» mekemesimen memorandýmғa қol қoıғan bolatyn. Memorandýmғa sәıkes Oңtүstik Қazaқstan oblysyndaғy Kөksaraı sý tospasynda jұmys isteýge қyzylordalyқ 1000 adamdy jұmysқa қabyldaý jөninde ýaғdalastyққa қol jetkizildi. «Seldenқorғaý құrylys» memlekettik kәsiporny bүgingi taңda tұraқty jұmysқa barlyғy 52 mamanғa sұranys jasady. Olar negizinen sheteldik jүk tasymaldaý tehnıkalarynyң, ekskavator jүrgizýshileri bolyp tabylady.Sondaı-aқ, қosalқy merdiger ? "Bazıs ? A", "Aқsý" kәsiporyndary 500 jұmysshy mamandy Қyzylordaғa kelip irikteıdi. Jұmys vahtalyқ әdis boıynsha jүrgizilip, jұmysshylar bir aı jұmys istep, bir aı demalady. Aılyқ tabysy 50 myң teңge shamasynda, tamaғy, jatyn oryn, jol aқysy tegin.Үstimizdegi jyldyң 1 sәýirinen bastap 22 adam birinshi vahtada jұmysty bastap ketti. ? Memleket basshysy men үkimet қazirgi taңda daғdarystan shyғýdyң basty joly retinde kәsipkerlikti damytýғa aıryқsha kөңil bөlip otyr. Oblys өңirinde jүzege asyrý kөzdelip otyrғan jobalar tөңireginde ne aıtasyz? Olardyң қatarynda Syr өңiriniң bolashaғyn aıқyndaıtyn ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ baғyttaғy jobalar bar ma? ? Damyғan shaғyn jәne orta bıznes el ekonomıkasy damýynyң negizi bolyp tabylady. Osy oraıda, Elbasy Қazaқstan halқyna arnaғan bıylғy Joldaýynda shaғyn jәne orta kәsipkerlikti қoldaý mәselesine aıryқsha mәn berip, ony қoldaýdyң aýқymdy mindetterin belgilep berdi. Oblysta kәsipkerlikti damytý men ony қoldaý «Қyzylorda oblysynyң 2007-2010 jyldarғa arnalғan aımaқtyқ ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ baғdarlamasy» aıasynda jүrgizilip keledi. Salany damytý men alғa jyljytýda kәsipkerlikti қoldaý ınfraқұrylymyn құrýdyң maңyzy erekshe. Osy rette, oblystyң Қazaly, Қarmaқshy jәne Jalaғash aýdandarynda bir ortalyқtan kәsipkerlerge қajetti keңester men baғyt baғdarlar beretin bıznes ortalyқtar (ınkýbator) ashylғanymen, onyң ishinde tek Қarmaқshy aýdanynda bıznes ortalyқ tұraқty jұmys jasaýda. Қalғan aýdandar boıynsha bıznes ortalyқtardy құrý sharasy aldaғy ýaқytta jandandyrylatyn bolady. Shaғyn jәne orta kәsipkerlikti damytýda қarjy nesıelik қoldaýdyң alatyn orny erekshe. Sebebi shaғyn jәne orta bıznestiң қalyptasýyna birden bir negiz bolatyn ? bұl қarjy-nesıelik resýrstar. 2008 jyly respýblıkada «Damý -Aımaқ» baғdarlamasy boıynsha bөlingen 28 mlrd. tengeniң 2 mlrd. teңgesi Қyzylorda oblysynyң enshisine bұıyrdy. Al 2009 jyly osy baғdarlama aıasynda oblysқa «Damý» қory arқyly 1,8 mlrd. teңge bөlinip, oblystyң 4 ekinshi deıgeıli bankterine ornalastyryldy. 2008 jyly shaғyn jәne orta kәsipkerlik nysandarynyң jobalaryn nesıelendirýge 1 mlrd teңge қarjy bөlindi. Әriptes banktermen «Damý» қory arқyly aýdarylғan 500 mln. teңgeniң 107 mln. teңgesi ıgerilip, barlyғy 9 joba jyldyқ 13 paıyzben nesıelendirildi. Biraқ, osy nesıeni alý kәsipkerlerge oңaı soқpaı tұr. Bank talaptaryn oryndaýda, қajetti құjattar әzirleýde, әsirese, kepildik mүlikpen қamtamasyz etýde bankterdiң bastapқy bıznesti nesıeleýden bas tartýy, құjattardy ұzaқ қarap, jobalardy kөp ýaқyt taңdaýy kәsipkerlerdi kөldeneң қıyndyқtarғa keziktirýde. Osynyң saldarynan kөptegen kәsipkerler jeңildetilgen nesıege қoldaryn jetkize almaıdy. 2009 jyly kәsipkerlikti қoldaýғa 250 mln. teңge bөlindi. Bөlingen қarajatty tolyқ ıgerý, eldi mekenderdegi kәsipkerlerdiң nesıe resýrstaryna қol jetimdiligin қamtamasyz etý үshin «Aýyl sharýashylyғyn қarjylaı қoldaý қory» AҚ Қyzylorda fılıaly arқyly nesıeleý tetigin engizý mүmkindigi қarastyrylýda. Sebebi bұl құrylym aýyldyқ jerdegi kәsipkerlerge nesıe alýdyң, oғan қol jetkizýdiң tıimdi jүıesi bolyp tabylady. Elbasynyң қazaқstandyқ, onyң ishinde jergilikti taýarөndirýshi shaғyn jәne orta bıznes salalaryn қoldaý maқsatynda bergen tapsyrmasyna sәıkes, jergilikti taýarөndirýshi shaғyn jәne orta bıznestiң reestri әzirlendi. Reestrge sәıkes jergilikti taýarөndirýshilerdiң shyғaratyn өnim sıpattamasy bar tizim ұlttyқ jәne oblystyң iri kompanııalaryna joldanyp, oblys әkimdiginiң veb saıtynda ornalastyryldy. 2009 jyly jүıeқұraýshy kәsiporyndardyң josparlaryna sәıkes taýarlar, қyzmet jәne jұmystardy satyp alýғa 197,5 mlrd teңge bөlinedi. Aldyn-ala boljam boıynsha onyң 138,2 mlrd teңgesine қazaқstandyқ mazmұndaғy taýarlar satyp alý josparlanyp otyr nemese bұl қaralғan қarjynyң 70 paıyzyn құraıdy. Shaғyn jәne orta kәsipkerlik taýarlaryn өtkizý үshin ұlttyқ jәne oblystyң iri kompanııalarynyң basshylarymen kezdesý өtkizilip, kompanııalardyң satyp alý kөleminde қazaқstandyқ taýarlar үlesin arttyrý baғytynda өzara tүsinistik pen yntymaқtastyқ memorandýmdary jasalýda. Bұl oraıda, jүıeқұraýshy mұnaı kompanııalary men jergilikti taýarөndirýshilerdiң arasynda memorandýmdar jasaý jұmystary jүrgizilýde. Bүgingi kүni 56 mlrd teңge құraıtyn 40 memorandýmғa қol қoıyldy. Jyl soңyna deıin bұl soma ұlғaıatyn bolady. Қazaқstan Respýblıkasynyң ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ damýynyң 2003-2015 jyldarғa arnalғan memlekettik strategııasy aıasynda oblystyң ekonomıkasyn әri қaraı jaңғyrtý jәne әrtaraptandyrý maқsatynda Қyzylorda oblysynyң 2007-2010 jyldarғa arnalғan ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ damýynyң өңirlik baғdarlamasy қabyldanғan bolatyn. Өtken jyly «Қyzylorda қalasyndaғy jylý-energııa kөzderin jәne tұrғyn sektordy ilespe gazғa kөshirý» jobasy jүzege asyryldy. Sөıtip elektrstansy құrylysynyң aıaқtalýymen oblystyң energetıkalyқ tәýelsizdikke baғyttalғan alғashқy қadamy jasaldy. Bұl joba aımaқtyқ ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ damý baғdarlamasynyң basym baғyttary ? өңdeýshi өnerkәsiptiң қarқyndy damýyna jol ashty. 2007-2008 jyldary aımaқtyқ ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ baғdarlama aıasynda 42 jobamen jұmys jүrgizilip, 15 joba jүzege asyryldy. Onyң ishinde 2008 jyly jalpy somasy 8,8 mlrd. teңge құraıtyn 8 joba iske қosyldy. Jaңa nysandardy ashý jәne өndiristi keңeıtý arқasynda 880 jaңa jұmys orny ashyldy. Oblysta soңғy eki jyl ishinde өңirdegi mұnaı kompanııalarynyң kүshimen birneshe tıimdi jobalar jүzege asyryldy. Olardyң қatarynda қıyrshyқ tas zaýyty, plastıkalyқ қysymdy ұstaý, Қyzylқııa kenishinde mұnaı jәne gaz jınaқtaý jүıesi, mұnaı daıyndaý jәne gaz kompressorlyқ stansa, keramıkalyқ kirpish zaýyty, temir-beton zaýyty jobalary jүzege asyryldy. Sonymen birge ýran өndirý, balyқ өңdeý, gazdalmaғan sý shyғarý, kүrish өniminen jyldam әzirlenetin kespe өndirisi sekildi jobalardy aımaқtyң ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ baғyt boıynsha өrkendeýine қosylғan laıyқty үles retinde maқtanyshpen aıtýғa bolady. Al үstimizdegi jyly oblysta jalpy құny 43,8 mlrd. teңge құraıtyn 9 joba iske asyrylady dep kүtilýde. Bұғan қosymsha 2 jaңa өndiris oshaғynyң құrylysy bastalady. Osynyң barlyғy 1220 jaңa jұmys ornyn ashýғa mүmkindik beredi. Үstimizdegi jyly jүzege asyrylatyn jobalar қataryna ilespe gaz өңdeý құrylғysyn paıdalanýғa berý, sұıytylғan gaz tasymaldaý termınalynyң, ýran kenishin keңeıtý, vagon zaýytynyң құrylystary, vanadıı өңdeý, kaýchýk brýschatka, plastıkalyқ құbyr shyғarý, "Oңtүstik" әleýmettik kәsipkerlik korporatsııasy arқyly kirpish zaýyttaryn salý қolғa alynady. Sondaı-aқ "ҚazMeko" JShS metanol өndirisi men mұnaı өңdeý zaýytyn iske қosýdy josparlap otyr. Oblystyң serpindi jobalar қataryna "Ýran ken oryndaryn keңeıtý jәne kүkirt қyshқyly zaýytynyң құrylysyn salý", "Aral vagon jasaý zaýyty" jobalaryn engizý baғytynda maқsatty jұmystar jүrgizilýde. Osy jobalar oblystyң ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ baғytta damýyna jaңa serpin beredi. Atalғan maқsattarғa 570,1 mln. AҚSh dollary jәne 120 mln dollar ınvestıtsııa salý josparlanғan. ? Oblys әkiminiң қoldaýy nәtıjesinde bıyl bıýdjetti қalyptastyrý kezinde әkimshilik shyғyndar қysқartylyp, onyң esesine jol jөndeý jұmystaryna bөlinetin қarjy өtken jylmen salystyrғanda birneshe ese artyp otyr. Jalpy tұrғyn үı-kommýnaldyқ sharýashylyқ jәne jol jөndeý salalarynda atқarylatyn jұmystar aýқymynyң negizgi baғytyna toқtalyp өtseңiz? - Өzderiңizge mәlim, bıylғy bıýdjetti қalyptastyrý kezinde oblys әkimi Bolatbek Қýandyқov әkimshilik shyғyndardy edәýir қysқartyp, әleýmettik baғyttaғy sharalarғa қarjy kөzin kөptep қarastyrғan bolatyn. Үstimizdegi jyly oblystyқ jәne aýdandyқ maңyzdaғy avtomobıl joldary men kөshelerdi ortasha jөndeýge 2,7 mlrd. teңge қaralyp otyr. Bұl 2008 jylmen salystyrғanda 6,3 ese joғary. Sonymen birge 2009 jyldyң oblystyқ bıýdjetin naқtylaý barysynda jergilikti maңyzdaғy avtomobıl joldary men қala kөshelerin jaңғyrtýғa jәne jөndeýge bөlinetin қarjy kөlemin birneshe esege өsirý kөzdelýde. Osynyң barlyғy daғdarys jaғdaıynda halyқty jұmyspen қamtamasyz etýge, sondaı-aқ, қalalar men eldi mekenderdiң ınfraқұrylymyn jaқsartýғa, sөıtip, jyldar boıy қordalanғan problemalardy kezeң-kezeңmen sheshýge mүmkindik beredi.