Rıeltorlar jańa erejege kóshedi: naryqty ne kútip tur?
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda rıeltorlarǵa qatysty shaǵym artyp keledi. Turǵyndar joǵary komıssııa men birjaqty kelisimsharttarǵa narazy. Bul másele jańa ózgeristerdi qarastyrýǵa alyp keldi. Kazinform tilshisi sarapshylarmen birge usynylǵan erejeniń turǵyndarǵa qandaı áseri bolatynyn, kemshilikterdi jáne naryqty retteýdiń múmkin joldaryn taldady.
30 myń rıeltor beıresmı jumys isteıdi
Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń tuspaldy deregine sáıkes, deldaldyq qyzmet kórsetetin zańdy tulǵalar sany — 1 157, dara kásipkerler sany — 1 636. Al Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetine qaraǵanda «baspanany jáne basqa jyljymaıtyn múlikti satý-satyp alý jáne jalǵa berý kezindegi deldaldyq qyzmetter» boıynsha jalpy 4 875 kásipkerlik sýbekti tirkelgen. Bul resmı jáne naqty emes naryq arasyndaǵy alshaqtyqty kórsetedi.
PANA ulttyq rıeltorlar palatasynyń vıtse-prezıdenti Áset Aıtbaev ta beıresmı jumys isteıtin agentter sanyn anyqtaý qıyn ekenin alǵa tartty.
— Qazaqstanda resmı tirkelgen jáne senimdi túrde jumys isteıtin rıeltorlar sany — shamamen 2 myń adam. Olar — profıldik portaldarda alty aıdan astam ýaqyt qyzmet atqaryp, quqyqbuzýshylyqtary tirkelmegen agenttikter men mamandar.
Beıresmı jumys isteıtin agentterdiń sany 25-30 myńǵa jetýi múmkin. Kópshiligi tirkelmeı, kelisimshartsyz nemese aýyzsha kelisim arqyly qyzmet kórsetedi. Saldarynan turǵyn úıdi jalǵa alý mámileleriniń 67 paıyzdan astamy resmı kelisimshartsyz júzege asady, — deıdi ol.
Áset Aıtbaev shaǵymdardyń úzilmeıtinin jasyrmady.
— Shaǵym sany jyljymaıtyn múlik naryǵynyń ósýimen birge artyp keledi. Sońǵy úsh jylda shamamen 1,5 mıllıon mámile jasalǵan. Shaǵymdar sany myńǵa jetti. Jıi kezdesetinderi — kelisimsharttyq mindettemelerdi oryndamaý (rıeltor nysan tappaǵan, biraq tólemdi talap etedi), klıenttiń qujattary men kiltin joǵaltý, mámilelerdiń rıeltordyń kinásinen buzylýy, jasyryn komıssııalar men qosymsha tólemderdi óndirip alý, — deıdi sala mamany.
Eksklıýzıvti kelisimshart quqyqty shektep otyr
Zańger Nurlan Jańabaev rıeltorlardyń zańsyz áreketinen zardap shekkenderdiń kóptigin aıtty.
— Olar kóp jaǵdaıda eksklıýzıvti kelisimshart jasaýǵa májbúrleıdi. Mundaı qujatqa qol qoıǵan klıent qyzmet sapasyna kóńili tolmasa da, basqa mamanǵa júgine almaıdy, al obektini ózi satsa, iri aıyppulǵa tap bolady. Ony tóleýden bas tartqan jaǵdaıda is arbıtraj sotyna jiberiledi.Rıeltorlar qyzmetin tıisinshe oryndamasa da, satýshydan nemese klıentten sot arqyly aqy men aıyppuldardy zańsyz óndirip alý jaǵdaılary bar.
Sonymen qatar keı rıeltorlardyń ózara sóz baılasyp, qyzmet qunyn negizsiz kóteretin faktileri tirkeledi. Habarlandyrýlardyń basym bóligin rıeltorlar jarııalaıtyndyqtan, turǵyndar qymbat qyzmetke amalsyz júginýge májbúr, — deıdi maman.
Zańgerdiń sózinshe, Qazaqstanda rıeltor ulttyq klassıfıkatorǵa enbegen.
— AQSh-ta ár shtat rıeltorlarǵa naqty talaptar men kýrstar belgileıdi, sertıfıkat alǵan soń ǵana tizimge engiziledi. Sondyqtan Qazaqstanda ony orta bilim berý baǵdarlamasyna qosý kerek, — deıdi ol.
Elorda turǵyny Saltanat Nııazdyń tájirıbesi osy máselelerdi naqty mysalmen rastap tur.
— 1 jarym jyl buryn úıimdi satýǵa qoıǵan kezde agenttikke júgindim, kelisimshart úsh aıǵa jasaldy, «kómektesemiz» dep ýáde etilgen. Kelisilgen ýaqytta mamandar páterdi sata almaǵan soń, rıeltorlyq qyzmetten bas tarttym da mekeme basshysyna qolhat jazdym. Úsh aptadan keıin ózim úıdi sattym, al agenttik sodan keıin habarlasty. Olar kórsetilmegen qyzmet úshin sotqa berip, aqsha tóleýdi talap etti, — deıdi qala turǵyny.
Bul jaǵdaıdan keıin ol zańǵa júgingenin aıtty.
— Advokat jaldadym, óıtkeni zańsyzdyq dep oıladym. Úıdi óz kúshimmen sattym. Soǵan qaramastan bir jylǵa sozylǵan sot protsesinde jeńildim. Kelisimshartta barlyq kelispeýshilikter arbıtrajdyq sotta qaralady dep jazylǵan. Olardyń barlyq aıyppulyn tóleýime týra keldi, — dedi Saltanat Nııaz.
Jańa retteý júıesi qandaı máselelerdi sheshedi?
Májilis depýtaty Oljas Quspekov saladaǵy olqylyqtar jaqyn arada júıelenetinin aıtty. Rıeltorlyq qyzmet mindetti ózdiginen retteý uıymdary (ÓRU) júıesine kóshpek.
— Úkimet rıeltorlyq qyzmet salasynda mindetti ózdiginen retteý engizý ıdeıasyn qoldady. Bul sheshim Vedomstvoaralyq komıssııanyń otyrysynda qabyldandy. Komıssııa alty nusqany qarastyrdy, sonyń ishinde lıtsenzııalar engizý múmkindigi de boldy. Alaıda eń tıimdi model retinde ÓRU júıesi tańdaldy. Sondaı-aq salany qadaǵalaıtyn ýákiletti organ anyqtaldy. Ónerkásip jáne qurylys mınıstrligi osy fýnktsııalardy óz moınyna alady. Barlyq standarttar men talaptar bir vedomstvo arqyly qalyptastyrylady. Komıssııa qorytyndylary úkimettiń «Rıeltorlyq qyzmet týraly» zań jobasyna engizilip, Májiliske usynylady, — dedi depýtat.
Quspekov jańa júıeniń artyqshylyqtaryna toqtaldy.
— Zańda akkredıttelgen ÓRU quramyndaǵy rıeltorlar ǵana naryqqa jiberiledi. Bul — mańyzdy qadam. Komıssııanyń sheshimi kópten kútken reformany is júzinde bastaıdy, — dedi ol.
PANA ulttyq rıeltorlar palatasynyń vıtse-prezıdenti Áset Aıtbaev sala ókilderi bastamany qoldaıtynyn jetkizdi.
— Biz rıeltorlardyń biryńǵaı tizilimin qurýdy, tıptik kelisimshart engizýdi, etıkalyq kodeks pen tártiptik jaýapkershilik júıesin bekitýdi usynyp keldik. Ulttyq mýltılıstıngtik júıe men tsıfrlyq quraldar alaıaqtyqty azaıtyp, naryqtyń ashyqtyǵyn arttyrady. Oǵan dál osy ÓRU júıesi kómektesedi, — deıdi Aıtbaev.
Oljas Quspekov zań aldyndaǵy jaýapkershiliktiń kúsheıetinin aıtty.
— Qazir kompensatsııalyq qor qurý, kásibı jaýapkershilikti saqtandyrý jáne tártiptik sheshimderdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý máseleleri talqylanyp jatyr. Biryńǵaı elektrondyq reestr qurylyp, mámileler onlaın rejımde baqylanady. Barlyq qarjylyq esep-aıyrysýlar banktik arnalar arqyly júrgiziledi. ÓRU men memlekettik organdar naryqty monıtorıngileı alady, al azamattar shaǵymyn anonımdi elektrondyq servıster arqyly joldaıdy. Standarttardyń oryndalýyn baqylaýdy ÓRU júzege asyrady, — dedi depýtat.
Rıeltorlarǵa oqýdan ótýge, biliktiligin rastaýǵa jáne jańa talaptarǵa beıimdelýge múmkindik beriledi.
— Biliktilik krıterııleri zańda jáne ÓRU standartynda aıqyn bekitiledi. Profıldik bilim, kásibı emtıhan, oqytý baǵdarlamalary, jumys ótili jáne turaqty biliktilikti arttyrý talap etiledi. Barlyq protsess tsıfrlyq ortada ashyq júrgizilýi tıis, — dedi Quspekov.
Depýtat jańa júıede arbıtrler jumysyn jalǵastyratynyn, biraq olarǵa talap kúsheıetinin jetkizdi.
— Kásibı daýlardy ÓRU janyndaǵy salalyq komıssııalarǵa berý usynylady. Arbıtrler bekitilgen reglament boıynsha jumys isteıdi, sheshimderine jaýap beredi, al protsess kásibı qaýymdastyq pen memlekettik organnyń baqylaýynda bolady. Arbıtrlerge qoıylatyn táýelsizdik talaptaryn kúsheıtý jáne olardyń jaýapkershiligin mindetti saqtandyrý máseleleri talqylanyp jatyr. Bul normalar zań jobasynda naqty kórsetiledi, — dedi depýtat.
Sarapshylardyń pikirinshe, jańa zań qabyldanyp, memleket naryqty rettese, turǵyndardyń rıeltorlar qyzmetine qatysty týyndaıtyn máseleleri azaıyp, mámileler ashyq ári qaýipsiz bola túspek. Sonymen qatar bul shara el bıýdjetine túsetin salyq kólemin arttyrýǵa yqpal etýi múmkin.
Eske salsaq, bıyl Almatyda jalǵyzbasty jáne psıhıkalyq aýytqýy bar adamdardyń páterin zańsyz satqan qylmystyq top músheleri sottalǵan bolatyn.