Qudalyqqa kimder barady?
ASTANA. KAZINFORM – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúnine oraı Kazinform agenttigi nazarlaryńyzǵa ultymyzdyń tal besikten jer besikke deıingi ǵumyryndaǵy mańyzdy salt-dástúrlerin usynady.
Qudalasý salty
Úki taǵý saltyn ótkizgen soń jigittiń ata-anasy baýyr-týys, quda-jegjattaryn shaqyryp keńes quryp, qudalyqqa barýdyń qamyna kirisedi. Quda-qudaǵılarǵa mindiretin at, kıdiretin shapan sekildi baǵaly zattaryn əzirleıdi, sondaı-aq, quda-qudaǵı bolyp baratyn adamdaryn irikteıdi. Qudalyqqa kórgeni kóp, ərtúrli ónerge jetik, salt-dəstúrge júırik, sheshen de isker bir adam bas quda bolyp taǵaıyndalady da, kúnniń sətin talǵap, qudalyqqa attanady.
Qudalyqqa barǵan adamdardy qyz aýyly shashý shashyp qarsy alady. Shashýdy sol aýyldaǵy eń úlgi-ónegeli, betti-bedeldi bəıbisheniń biri bastap shashady. Ony basqa abysyndary men kelinderi jalǵastyrady. Shashýǵa kóbinde jerge tússe bylǵanbaıtyn kepken qurt, irimshik, qant, kəmpıt sekildi tətti-dəmdi nərseler shashylady. Ony jınalǵan jurt kúlip-oınap, talasa-tarmasa terip jeıdi. Qudalar úıge kirip otyryp alǵan soń da syıly-bedeldi bəıbisheler shashýyn ala kelip shashyp jatady. Bul – osy aýyldaǵy barsha adamnyń «qudalyq qutty bolsyn», «qýanysh bərimizge ortaq» degen izgi nıetteriniń belgisi.
Tabaldyryq attar
Qazaq saltynda qudalyqqa kelgen adamdardy birden úıge kirgizbeıdi. Aýyldyń sergek te sheshen bir əıeli úıge kirerde olardyń aldyn tosyp: «Tabaldyryq attarlaryńyzdy berińizder, bolmasa úıge kirgizbeımiz» deıdi. Quda-qudaǵılar «tabaldyryq attar» kədesin (jolyn) bergen soń, esik ashyp úıge kirgizedi. Bul «tabaldyryq attar» delinedi.
Sybaǵa asý
Quda-qudaǵılar úıge kirip jaıǵasyp otyrǵan soń «eske alǵan eski asynan saqtaıdy» dep, súr etten (úıde bar daıyn et) olarǵa sybaǵa asady. Qazaqta, aqsaqaldar men quda-jekjattarǵa sybaǵa saqtaý – buzylmaıtyn zań ispetti. Munda, maldyń barlyq múshesiniń adamdardyń ataq-dərejesine qaraı tartylatyn orny bar. Olardan qatelesý qonaq ıesi úshin úlken aıyp, tipti olardyń ornyn aýystyrsa nemese biriniń etin birine shatastyrsa, ıaǵnı, bas tartatyn adamǵa jambas, jambas tartatyn adamǵa jilik tartsa, mindetti túrde aıyp tóleıdi. Sebebi sybaǵaly súıekterdi durys tartý-tartpaý – adamnyń qadir-qasıetine saıatyn məsele. Ər adamnyń joly, jasy, ataq-dańqyna qaraı sybaǵaly enshisin bermeý, sol adamǵa qarata aıtqanda mensinbeý, ədeıi saǵyn syndyrý, tipti qorlaý bolyp esepteledi.
Materıal Aıyp Núsipoqasulynyń «Tal besikten jer besikke deıin» atty kinabyna negizdelip daıyndaldy.
