Kenen Ázirbaevtyń esh jerde jarııalanbaǵan sýretteri tabyldy
TARAZ. KAZINFORM – Qazaq pen qyrǵyzǵa birdeı tanylyp, Alataýdyń dúldili atanǵan belgili kompozıtor Kenen Ázirbaevtyń týǵanyna bıyl – 140 jyl. Mereıtoı qarsańynda aqynnyń jádigerleri, eksklıýzıvti fotosýretteri tabyldy.
Kenen esimin kúlli qazaq Alataý baýraıyn ánge bólegen názik ónerdiń ókili retinde tanıdy. Al, onyń el isine etene aralasyp, týǵan eline qatysty taǵdyrkesti sheshimderdiń ortasynda júrgenin biri bilse, biri bilmes.
1963 jyldyń 12 qarashasynda túsirilgen sýret te aqynnyń sol qaıratkerlik qyrynan habar beredi. Sýretti sol kezdegi Jambyl oblystyq «Znamıa trýda» gazetiniń fototilshisi Tileýmaǵambet Elemisov Qordaı aýdanynyń Kırov atyndaǵy kolhozynda Georgıevka kendir óńdeý zaýytynyń eńbekkerleri men jumysshylaryna úgit-nasıhat jumystaryn júrgizip bolǵan soń demalyp otyrǵan jerinen túsirip alǵan.
Búginde bul sýret oblystyń memlekettik arhıviniń qorynda saqtaýly. Kenen atamyzdyń sýretinen bólek, bul qorda sol kezdegi «Ońtústik Qazaqstan» gazetiniń bas redaktory, maıdanger-jazýshy Qurmanbek Saǵyndyqovpen túsken sýreti de bar.
– Bul sýrette aqyn, jyrshy, ánshi ári kompozıtor, qoǵam qaıratkeri Kenen Ázirbaevtyń 79 jastan asqan kezi. Ǵasyrǵa jýyq ǵumyr keshken tulǵa týraly oblystyq arhıvte taǵy da birshama derek saqtalǵan. Máselen, kópshiligimiz Kenen atamyzdyń kúreskerlik qyryn, elshilik qyzmetin bile bermeımiz. Ol týrasynda 1960 jyldardaǵy Qordaı aýdandyq partııa qujattarynyń marapat qaǵazdarynda jazba qalǵan. Ol 1916 jylǵy búkil qazaq jerin sharpyǵan halyq kóterilisiniń bel ortasynda bolǵan. ıAǵnı Keńes ókimetiniń ornaýyna yqpal etip, patshalyq Reseıdiń ozbyrlyq áreketine qarsy shyqqan. Keńes ókimeti ornaǵan kezde halyq arasynda úgit-nasıhat júrgizý sharalaryna belsene atsalysqan. Oraz Jandosov, Sáken Seıfýllın, Turar Rysqulov, T. Bokın sııaqty jalyndy revolıýtsıoner-bolshevıktermen birge boldy, - deıdi atalǵan sýrettiń tarıhy týraly Sh.Murtaza atyndaǵy rýhanııat jáne tarıhtaný ortalyǵynyń bólim meńgerýshisi Nazym Qojamarova.
Aqynnyń azamattyq bolmysy munymen ǵana shektelip qalmaıdy. Ult-azattyq kóterilis jyldary qazaqtyń iri baılaryn tárkilep, aýyldy ujymdastyramyz degen ókimettiń sheshimi eldiń halin nasharlatyp, azyqsyz qaldyrǵanyn kórgen Kenen Qordaı jerindegi Álı Nurǵojaev bastaǵan halyq kóterilisine qatysyp, kóptegen oqıǵany kózben kórgen. Kóterilis basshysy Álıdiń qasynda júrip ánimen de, jyrymen de kópshilikti kúreske úgittegen. Osy jyldary shyǵarǵan «Attanyńdar!», «Qaıran elim, qaıda?», «Bulbulǵa» degen ánderi – qazaq óneriniń altyn qoryna aınalǵan dúnıeler. Keıin osy oqıǵaǵa baılanysty óziniń ataqty «Álı batyr» atty dastanyn dúnıege ákeldi.
Qordaı jerindegi kóterilisten keıin aqyn qýdalaýǵa da ushyraıdy. Degenmen, der kezinde taý asyp, qyrǵyz elinde birneshe jyl panalap, elge qaıta oralady.
– Stalındik repressııa jyldary keńestik Qazaqstannyń barlyq shyǵarmashyl zııalysy sııaqty ultshyl degen aıyp Kenen Ázirbaevqa da taǵylady. Zertteýshiler Kenen Ázirbaevtyń tutqyndalýyna onyń Oraz Jandosovqa arnap shyǵarǵan «Orazjan» óleńi sebep boldy dep sanaıdy. Ol Almatydaǵy NKVD qabyrǵasynda tórt aı otyryp, aqyry aqtalyp shyǵady. 1939 jyly Kenen aqyn SSRO Kompozıtorlar odaǵynyń músheligine qabyldanady. Aıta ketý kerek, ol – sol kezdegi salalyq eki Odaqtyń múshesi bolǵan birinshi adam. Soǵys bastalardyń az aldynda Kenen Ázirbaev Máskeýge oqýǵa attanady. Soǵys bastalǵanda Kenen Qazaqstanda boldy. 1916 jylǵy kóterilis jyldarynda ol halyqty partııanyń aınalasyna birigýge shaqyrdy, án-jyrlarymen Jeńisti jaqyndata tústi. Osylaısha qyzyl ımperııanyń qylyshynan aman qalǵan. Bul týrasynda ulttyq qaýipsizdik komıteti jarııalaǵan ashyq derekter bazasynda da aqparattar bar, - deıdi Nazym Qojamarova.
