«Qaterli 85 mıllıard dollar» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» basylymynyń jazýynsha, Aqtaý qalasynda lıftileri bar kóp qabatty turǵyn úıler eń alǵash 1968 jyly salynǵan bolatyn. Qazaqstan Respýblıkasynyń turǵyn úı qatynastary týraly zańyna sáıkes kóp qabatty turǵyn úılerdegi lıftiler turǵyndardyń ortaq menshigi bolyp keldi. Sondyqtan memleket lıftilerdi jóndeý, qalpyna keltirý jumystaryna bıýdjetten qarjy bóle alǵan joq. Al turǵyndardyń ózderi bul qyzmetti atqara almaıdy. Sebebi, bir lıftini aýystyrý úshin shamamen 8 mln. teńge qajet. Mundaı kólemdegi qarajatty turǵyndardyń qaltasy kótermeıtini anyq. Investorlar tartý da tıisti nátıje bergen joq. Osyǵan oraı, 2010 jyly oblys pen qala ákimdiginiń «Turǵyn úılerdegi lıftilerdi memlekettiń kommýnaldyq menshigine berý týraly» sheshimi qabyldandy. Qazirgi tańda qaladaǵy 345 lıfti qala ákimdiginiń kommýnaldyq menshigine ótti. Qalanyń kóne turǵyn úı qorynda 7-10 qabatty árqaısysynda 2 lıftiden 156, árqaısysynda 1 lıftiden 11 jáne 8 lıftisi bar kóp qabatty úıler bar. Barlyǵy 168 kóp qabatty úılerde 331 lıfti bar. Odan basqa qala ákimdiginiń teńgeriminde 7 kóp qabatty jańa turǵyn úı qorynda 14 lıfti boldy. Olardyń barlyǵyn qosyp eseptegende, qala boıynsha 175 kóp qabatty úılerde 345 lıfti bar. Búgingi tańda 345 lıftiniń 71-i jumys isteıdi, ol 66 úıdi qamtıdy. Osy jaıynda gazettegi «Aqtaýlyqtar lıftige qashan qol jetkizedi» degen maqala tolyq jazylǵan.
«Keshe elimizdiń baılyǵyn úptep ketken atyshýly alaıaqtar Bergeı Rysqalıev pen Vıktor Hrapýnovtyń jáne olardyń jaqyn-jýyqtarynyń Shveıtsarııa bankterindegi esepshottaryna tyıym salyndy. Qarjy polıtsııasynan habarlanǵandaı, qazirgi tańda Agenttik Qazaqstanda qylmystyq jolmen alynyp, shetelge asyrylǵan kúmándi aktıvterdi anyqtaý men olardy elge keri qaıtaryp alý jolynda belsendi jumystar júrgizip jatyr»,-dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti «Hrapýnov pen Rysqalıev» degen maqalada. Osynyń yńǵaıynda, máselen, Hrapýnovtardyń uıymdasqan qylmystyq tobyna qatysty qylmystyq isti tergeý barysynda Qarjy polıtsııasy agenttigi Shveıtsarııa konfederatsııasynyń quzyretti organdaryna qylmystyq is boıynsha quqyqtyq kómek kórsetý týraly halyqaralyq tapsyrma jibergen. Quqyqtyq kómek kórsetý týraly tapsyrmada kórsetilgen qujattar men dáıekterdi Shveıtsarııanyń ýákiletti organdary saralap shyǵyp, nátıjesinde Hrapýnovtarǵa qatysty Shveıtsarııa konfederatsııasynyń aýmaǵynda qylmystyq jolmen tabylǵan kapıtaldy zańdastyrý faktisi boıynsha qylmystyq qýdalaý bastaldy.
***
«Aıqyn» basylymynyń búgingi sanynda «Qaterli 85 mıllıard dollar» atty maqala kópshilik nazaryna usynylyp otyr. AQSh federaldyq qarjy júıesiniń basshysy Ben Bernanke myrza sońǵy «tuıaq serperin» jasaǵysy keldi me, kim bilsin, áıteýir federaldyq qarjy júıesi kún saıyn 85 mıllıard dollardyń oblıgatsııalaryn satyp alý isin jalǵastyratyny jaıly málimdedi. Osyny aıtýy muń eken, Nıý-Iork qor bırjasyndaǵy negizgi ındeks-ındıkatorlar kúrt ósip, tipti, 2007 jyldyń tamyzyna deıingi jaǵdaıdan da joǵary nátıjeni kórsetti. ıAǵnı, AQSh qor bırjasyndaǵy emıtent kompanııalardyń qundy qaǵazdary bir mezgilde qaýyrt ósti. Iá, buǵan deıin de talaı jazǵanymyzdaı, bul ósim ekonomıkalyq ósim emes, bar bolǵany «kóbik» qana. Sonymen taǵy da aınalymǵa kún saıyn eshqandaı bıýdjet kirisimen qamtamasyz etilmegen 85 mıllıard dollar shyǵarylatyn boldy. Bul Ben Bernanke myrzanyń ertede aıtqan «aspannan tikushaqpen shashatyn» aqshasyndaı bir is boldy. 2007 jyldyń tamyzynda dúrlikken amerıkalyqtardyń narazylyǵyn basý úshin Bernanke «AQSh aqshadan tapshylyq kórmeıdi, qajet bolsa, ony aspannan tikushaqpen shashamyz» degen bolatyn. Solaı istegendeı de boldy. Osy ýaqytqa deıin aınalymǵa zańdy túrde ǵana 20 trıllıon dollardaı jańa basylǵan halyqaralyq valıýta shyǵaryldy. Al táýelsiz sarapshylar osy ýaqyt ishinde AQSh aınalymǵa qosqan halyqaralyq valıýtanyń kólemi 50 trıllıon dollardan asyp ketti deıdi. Qalaı bolǵanda da AQSh «qazanshynyń erki bar, qaıdan qulaq shyǵarsa» degendeı is istedi. Ózderi sóıtip rahatyn kórdi. Al qalǵan álem onyń zardabyn shegip jatyr.
Osy basylymnyń jazýynsha, Almatynyń aportyn aıtqanda, áli kúnge aýyzdarynyń sýy qurıtyn, tańdana tamsanyp, balalyq shaqtarynda tańdaılarynda qalǵan keremet dámniń tatýyn tańdy tańǵa uryp áńgimeleıtinder aramyzda barshylyq. Ózimiz de ótken ǵasyrdyń sekseninshi jyldarynyń basynda ońtústik astanaǵa alǵash kelgen shaqtaǵy shýaqty kúnderdi eske alǵanda, Almatynyń aportyn aıtpaı óte almaımyz. Aqbas Alataýdyń bókterindegi qaıtalanbas alma baqtary otalǵanda, olardyń ornyna qurylys jumystary júrgizilgende týǵan qynjylys, búginde ókinishke ulasqany da shyndyq. Aportttyń da joǵalyp bara jatqany jaıly BAQ dabyl qaqqaly da biraz jyl ótti. Degenmen, keıingi kezderi ataqty almanyń dańqyn qaıta qalpyna keltirý, joǵala bastaǵan baǵaly jemistiń jaǵdaıyn jaqsartý baǵytynda birqatar jumystar qolǵa alyna bastaǵanyn da aıta ketken jón. Bul baǵytta jetisýlyq sharýalar úlken sharalardy júzege asyra bastady. Tek, ótken jyldyń ózinde ǵana Almaty oblysynda 580,9 gektar baq otyrǵyzylsa, sonyń ishinde 134,7 gektarda aporttyń kóshetteri jaıqala ósip keledi. Al bıyl oblys aýmaǵynda 832 gektar alqapqa jemis baqtary egilse, onyń da 153,8 gektaryna aport almasynyń jas shybyqtary otyrǵyzylypty. Bul týraly tolyq bilgińiz kelse, «Aporttyń dańqy qaıta artady!» atty maqalany qarańyz.
