Glıýtensiz dıeta: tselıakııa qandaı dert?
ASTANA. KAZINFORM - Qazaqstanda tselıakııa dıagnozy sırek qoıylady, al naýqastar ómir boıy qatań glıýtensiz dıeta ustanýǵa májbúr. Dıagnostıkanyń kesh júrgizilýi, qoǵamda aqparattyń azdyǵy jáne qymbat ónimder naýqastardyń ómir sapasyna tikeleı áser etýde. Tselıakııamen ómir súrý qanshalyqty qıyn? Kazinform tilshisi máseleniń mán-jaıyn zerttep kórdi.
Tselıakııa – aýtoımmýndy sozylmaly aýrý. Onyń áserinen adamnyń aǵzasy glıýtendi (bıdaı, arpa, keıde sulyda kezdesedi) qabyldaı almaıdy. Derttiń álemde taralý jıiligi óte joǵary: AQSh pen Kanadada shamamen 3 mıllıon adam, Qytaıda 10 mıllıonnan astam naýqas tirkelgen. Dúnıejúzinde bul aýrýdan halyqtyń 1%-y zardap shegedi. Batys elderinde ol 250 myń adamnyń birinde kezdesse, Qazaqstanda ár 100 myń adamnyń birinde kezdesedi.
Derttiń paıda bolýyna ne sebep?
Tselıakııa kóbine týmysynan damıdy. Alaıda trıgger retinde syrtqy faktorlar da áser etýi múmkin. Bul týraly gastroenterolog-gepatolog, joǵary sanatty dáriger Mıra Izenova aıtty.
– Tselıakııanyń damýy úshin balanyń organızminde oǵan beıim gen bolýy tıis. Biraq bul jetkiliksiz. Trıgger rólin kóbine tamaqtaný tásili atqarady. Mysaly, 6 aıǵa deıin balaǵa glıýtendi taǵam berý qaýipti. Qosymsha tamaqty engizýde óte muqııat bolý kerek. Alǵashqy botqalar mindetti túrde glıýtensiz – kúrish, júgeri, qaraqumyq sekildi ónimderden jasalýy tıis, – deıdi dáriger Mıra Izenova.
Mamannyń aıtýynsha, glıýtendi tym kesh, 8 aıdan keıin engizý de derttiń damýyna sebep bolýy múmkin. Sol sebepti eń ońtaıly ýaqyt – 6 aılyq kezeń.
Tselıakııanyń eń kúrdeli tusy – onyń belgileriniń ártúrliligi. Kóp jaǵdaıda ol múlde basqa aýrýlarǵa uqsas sımptomdarmen kórinedi. Bul dıagnoz qoıýdy qıyndatady.
– Tselıakııa keıde bedeýlik, temirtapshylyq anemııa, boıdyń ósýiniń tejelýi sııaqty máselelermen kórinedi. Mysaly, bir patsıent birneshe jyl boıy gınekologtan bedeýlik boıynsha em qabyldaǵan, al keıin oǵan tselıakııa dıagnozy qoıylǵan. Taǵy bir jaǵdaı, 12 jastaǵy qyz bala eki jyl boıy temirtapshylyq anemııamen emdelgen. Gemoglobın deńgeıi kóterilmegen. Tek gematolog ony gastroenterologqa joldaǵannan keıin ǵana tselıakııa anyqtalǵan. Bul jaǵdaıda anemııa aýrýdyń jalǵyz belgisi boldy. Mundaı dıagnoz kóbinese Astana men Almaty qalalarynda ǵana naqtylanady, – deıdi Mıra Izenova.
Mamannyń aıtýynsha, dıagnozdy tek bilikti gastroenterolog, endokrınolog, pedıatr nemese jalpy tájirıbeli dáriger ǵana arnaıy tekserýler negizinde qoıa alady. Alaıda...
Gastroenterolog tapshy, al zerthanalar iri qalalarda ǵana
Búginde Qazaqstanda tselıakııaǵa analız tapsyrý múmkindigi keńeıip keledi. Biraq barlyq óńirlerde tolyq qoljetimdi emes. Bul týraly «CELIAC KZ» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Dınara Beısembekova tarqatyp aıtty.
– Qazirgi tańda biz halyqty tselıakııa týraly aqparattandyrý jumystaryn júrgizip jatyrmyz. Biraq bul jetkiliksiz. Tselıakııa – tek medıtsınalyq emes, áleýmettik mańyzy bar másele. Ókinishke qaraı, elimizde balalar men eresekterge arnalǵan gastroenterologtar jetispeıdi. Al bul dertpen kúreske úlken kedergi bolyp otyr, – deıdi ol.
Dıagnozdan keıingi ómir
Almatylyq Amına Baıbosynovaǵa tselıakııa dıagnozy 2017 jyly qoıylǵan, endi ol ómir boıy glıýtensiz taǵam tutynýǵa májbúr. Degenmen Amına sekildi naýqastarǵa qajetti taǵam tabý qıynnyń qıyny. Sebebi elde glıýtensiz taǵam óndirisi damymaǵan.
– Bastapqyda maǵan gastrıt dıagnozyn qoıdy. Salmaq túsip, basym aýyryp júrdi. Sodan soń Sıngapýrge baryp, tekserilgende tselıakııa dıagnozy anyqtaldy. Elge oralǵan soń dúken aralap júrip, glıýtensiz ónimderdiń az ekenin jáne baǵasynyń tym aspandap turǵanyn baıqadym. Mysaly, kádimgi makaron dúkenderde 600-700 teńge tursa, glıýtensiz nusqasy 4000 teńge. Osyǵan baılanysty biz sekildi naýqastar men balasy osy dıagnozǵa shaldyqqan ata-analar birigip, «CELIAC KZ» qoǵamdyq birlestiginiń músheligine óttik. Maqsat – qoǵamdyq deńgeıde osy máseleni kóterý, – deıdi Amına Baıbosynova.
Onyń aıtýynsha, qazirgi tańda tselıakııa dıagnozy qoıylǵan balalarǵa 5 jylǵa múgedektik mártebesi beriledi. Alaıda 18 jasqa tolǵan soń olar esepten shyǵady. Al glıýtensiz ónim satyp alýǵa arnalǵan qarajat jergilikti bıýdjet esebinen bólinedi. Biraq bul kómek tek Almaty, Astana, Shymkent qalalary, Abaı, Almaty jáne Jetisý oblystarymen shektelgen. Eresekter bul kómekti tek Almaty men Astanada ala alady. Basqa óńirlerde tek balalarǵa beriledi.
«Dertpen keshendi kúres kerek»
Tselıakııamen kúres medıtsınalyq júıemen ǵana shektelmeýi kerek. «CELIAC KZ» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Dınara Beısembekovanyń pikirinshe, zańnamalyq jáne naryqtyq deńgeıde de keshendi sharalar qajet.
– Birinshiden, otandyq ónimderge glıýtenniń bar-joǵyn naqty kórsetetin tańbalaý júıesin engizý kerek. Basqa elderdegideı – ústi syzylǵan masaq belgisi nemese «gluten free» degen jazý bolýy tıis. Bul tutynýshyǵa naqty aqparat beredi.
Ekinshiden, qoǵamdyq tamaqtaný oryndarynyń mázirinde shyn máninde glıýtensiz taǵamdar bolýy qajet.
Úshinshiden, glıýten mólsherin anyqtaıtyn zerthana ashý mańyzdy. Al otandyq ónimderdi halyqaralyq sertıfıkattaý ónim sapasyn arttyrady ári senimdilikti kúsheıtedi, – deıdi Dınara Beısembekova.
Dıagnozǵa shaldyqqan balalardyń este saqtaý qabileti tómendep, súıekteri synǵysh keletinin bildik. Al dıeta saqtamasa, ómirine qaýip tónýi múmkin. Kesel ishek joldarynan jińishke tútikshe kómegimen zaqymdanǵan tindi kesip alý arqyly anyqtalady. Mundaı saraptama balalarǵa óte aýyr deıdi ata-analar. Sondyqtan múgedektikti ómir boıyna berýdi suraıdy.
Jalpy, tselıakııaǵa dýshar bolǵan naýqastarǵa keshendi qoldaý qajet. Sapaly medıtsınalyq kómek, ýaqytyly dıagnostıka salanyń basty máselesine aınaldy. Onyń syrtynda qoljetimdi glıýtensiz ónimder olqylyǵy taǵy bar. Sondyqtan sırek dertke shaldyqqandardy demeý basy ashyq kúıde qalyp otyr.