Gaaga minberinde aıtylǵan sóz
Álemdik sammıttiń biz úshin tabysty bolǵany, Qazaqstan Prezıdentiniń jahandyq deńgeıdegi ómirsheń bastamalary biraýyzdan qoldaý tapty. Osyny tarqatyp kórelik. Atap aıtsaq, Nursultan Nazarbaev sammıt barysynda «Úlken jetiliktiń» barlyq elderiniń basshylarymen kezdesip, kelissózder júrgizdi. Solardyń biri - AQSh prezıdenti Barak Obamamen aradaǵy jarqyn júzdesýi. Eki eldiń prezıdentteri eki jaqty saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynastardy odan ári damytý máselelerin keńinen talqylady. Nursultan Nazarbaev amerıkalyq kompanııalardyń elimizdegi ındýstrıaldyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasyna belsendi aralasýyna múddeli bolyp otyrǵanymyzdy málim etti. Barak Obama Qazaqstannyń ıadrolyq qarýsyzdaný úderisine aıtarlyqtaı úles qosqanyn, bizdiń elimizdiń bul baǵytta basqa memleketterge úlgi kórsetip otyrǵanyn atap aıtty. Sondaı-aq, ol Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrý úshin Qazaqstannyń kórsetken kómegine alǵysyn jetkizdi.
Júzdesýdiń úlken jetistigi - eki el basshylary ıadrolyq qarýdy taratpaý jáne qaýipsizdikti nyǵaıtý salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly birlesken málimdeme qabyldady. Bul qujatta Qazaqstan men AQSh-tyń qaýipsizdikti birlesip báseńdetý jónindegi baǵdarlamanyń tabysty iske asyrylýyn qýattaıtyny jazylǵan. Sondaı-aq, eki el burynǵy Semeı synaq polıgonyndaǵy naqty qaýipsizdikti nyǵaıtý baǵytyndaǵy jumystaryn jalǵastyra bermek. Eń bastysy, biz zertteý reaktorlarynan qalǵan joǵary baıytylǵan ýran qorlaryn múmkindiginshe tolyq joıýda amerıkalyqtarmen birlesip áreket etemiz. Resmı túrde jarııa bolǵanyndaı, qos tarap joǵary baıytylǵan otynmen jumys isteıtin reaktorlardy az baıytylǵan otynǵa qaıta jabdyqtaýǵa da birlesip kirisedi. AQSh Qazaqstannyń VVR-K (sý qaınatatyn reaktor) zertteý reaktoryn az baıytylǵan otynǵa aýystyrý, joǵary baıytylǵan ıadrolyq materıaldy suıyltý jáne ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń reaktory paıdalanǵan joǵary baıytylǵan otyndy el aýmaǵynan shyǵarý sııaqty is-áreketterin qoldaıtynyn málimdedi. Sonymen qatar, Qurama Shtattar Qazaqstannyń óz aýmaǵynda MAGATE-niń az baıytylǵan ýran bankin ornalastyrý jáne ıadrolyq qaýipsizdik jónindegi aımaqtyq oqý ortalyǵyn qurý týraly bastamalaryn da rızashylyqpen qabyl aldy.
Minekı, muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy alpaýyt eldiń bizben sanasýynyń ózi ıadrolyq qaýipsizdikti nyǵaıtýda Qazaqstannyń bedeliniń artyp turǵanyn kórsetedi. Óıtkeni biz, Elbasymyz atap aıtqandaı, der kezinde Semeıdegi ıadrolyq synaq polıgonyn jaýyp, qolymyzdaǵy ıadrolyq qarý arsenalynan óz erkimizben bas tarttyq. - Osy áreket arqyly Qazaqstanǵa degen senim týdy, kúlli álem bizdi osy batyldyǵymyz, beıbitsúıgishtigimiz úshin syılaıdy,- dedi N. Nazarbaev. Aıtpaqshy, Elbasy jahandyq qaýipsizdikke arnalǵan sammıtterdiń birin Qazaqstanda ótkizýge usynys jasady.
Batys elderi men Reseıdiń teketiresine kelgende aıyptaýlardan, qoqan-loqy kórsetýden, sanktsııalardan bas tartyp, sabyrǵa jeńdirgen jón. Gaaga alańynda álemdik iri-iri memleketterdiń kóshbasshylarymen, halyqaralyq uıymdardyń jetekshilerimen kezdeskennen keıin Nursultan Nazarbaev osyndaı málimdeme jasady. Prezıdenttiń aıtýynsha, Qazaqstan táýelsizdik jyldarynda kúlli álemge tanylǵandyqtan reseı-ýkraın daǵdarysynda bizdiń araaǵaıyndyq ról atqarýymyzdy qalaıtyndar kóp kórinedi. Sonyń dáleli, basqa taraptardyń bastamasymen bolǵan kezdesýlerdiń bárinde Ýkraına máselesi jan-jaqty talqylanǵan. Alaıda, Elbasy bul joly da Qazaqstannyń resmı ustanymyn ashyq aıtty. ıAǵnı, ýkraın daǵdarysyna birjaqty aq nemese qara dep qaraýǵa bolmaıdy. Eń abzaly, janjaldy beıbit jolmen sheshýdiń tásilderin izdeý kerek.
Nursultan Nazarbaevtyń paıymdaýynsha, kópvektorlyq saıasat pen ishki turaqtylyq bar jerde ǵana memleket damıdy. Munyń durystyǵyn Ýkraınadaǵy daǵdarys kórsetip berdi. Sovet Odaǵy kúıregen kúnnen beri Ýkraına bıliginiń syrtqy saıasatynda turaqtylyqtyń bolmaýy eldi jikke bóldi. Ekonomıkany damytýǵa qajetti deńgeıde kóńil bólinbedi. Qoǵamdaǵy turaqtylyq pen tózimdilikti saqtaýǵa den qoıylmady. Tipti, ýkraındar áli kúnge deıin Reseımen shekarasyn shegendegen joq. Al, Qazaqstan kerisinshe, yjdahattylyq tanytyp, Reseımen, Qytaımen jáne basqa da kórshilerimen shekarasyn aıqyndap, bekitip aldy. Damý úshin beıbitshilik, kelisim jáne halyqtyń birligi kerek. Bizdiń birligimiz osyndaı qaǵıdattarǵa negizdelgen. Bul - bizdiń saıasatymyzdyń durystyǵyn, kemeldigin dáleldeıdi,- dedi Elbasy.
Aldaǵy ýaqytta álem qalaı ózgeredi jáne jahandyq deńgeıdegi turaqsyzdyq oqıǵalar álemdik ahýalǵa qandaı yqpalyn tıgizedi? Elbasymyzdyń pikirinshe, búgingi álemdegi turaqsyzdyq jappaı jahandyq jaýlasýǵa nemese jańa ǵalamdyq soǵysqa alyp barmaıdy. «Men kóppolıarlyq týraly jıi aıtamyn. Jurttyń bári Sovet Odaǵy qulaǵannan keıin bir ǵana uly derjava - Amerıka Qurama Shtattary qalyp, álem birpolıarly bolady dep paıymdady. Sońǵy oqıǵalardan baıqaǵanymyzdaı, álem kóppolıarly qalpynan ózgergen joq. G-8 ben G-20-nyń ne saıası, ne ekonomıkalyq daǵdarysty sheshýge qaýqary jetpedi. Sondyqtan, men kez-kelgen máseleni 190 el ınteraktıvti keńistiktikte talqylaıtyn G-Global alańyn usyndym. Bul alań barlyq jahandyq máselelerdi ári ortaq, ári ashyq talqylaýǵa jol ashady. Eger biz halyqaralyq quqyq saqtalsyn desek, BUU-nyń sheńberinde osy máseleni tikesinen qoıýymyz kerek»,- dedi N. Nazarbaev.
Memleket basshysy óz sózinde ıAdrolyq qarýdy taratpaý jónindegi kelisimniń jıi buzylatynyn, ony buzǵandarǵa eshqandaı da sanktsııa salynbaıtynyn qadap aıtty. Sondyqtan, ol BUU-nyń sheńberinde jalpyǵa ortaq ıadrolyq qarýsyzdaný týraly Pakti qabyldaýdy usyndy. - Bizdiń ortaq ǵalamsharymyzda beıbitshilik máńgi saltanat qurýy úshin, biz barlyq máselelerdi ashyq, jarııa talqylap, sheship otyrǵanymyz abzal,- dedi N. Nazarbaev. Ámirlan Álimjan
