BABALAR SÓZІ: Qyzyl jolbarysty Sarybaı bı
«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanyp otyrady.
***
Sarybaı Aıdosuly-Suranshynyń úzeńgiles serigi, asa jaqsy kóretin inisi, qol bastaǵan batyrlarynyń biri. Ony búkil eline sózin ótkizer kósem dep, daýǵa salar sheshenim dep ǵumyr boıy qasynan tastamaǵan. Ekeýi tize qosyp, taqty Qarqaranyńjármeńkesine kelgende, Alataýdyń kúngeı-teriskeıindegi
qyrǵyz-qazaq, arǵy jaqtaǵy qalmaq, qytaı, yldıdan duńǵan, uıǵyrlar búkil Jibek joly boıyndaǵy saýdagerler, qalyń jurt túgel óre túregelip, asterlep, ıile sálemdesip, ıgi jaqsylar qaq tórden oryn usynady eken.
«Batyr-ańqaý, er-kúdik». Suranshy ańǵaldyǵynan jaýdyń aldaǵanyna senip, baıqaýsyzda qolǵa túsedi. Sonda Saıram qalasyndaǵy bıik qamaldyń ishinde qasyndaǵy tórt-bes nókerimen soǵysyp jatqan Suranshy Sarybaıǵa aqyrypty deıdi:
«Mynalar bizdi qutqarmas, eldi basqaratyn sen aman bol, Qarasaı baba árýaǵy seni qoldasyn!»- dep bıik qamaldan Sarybaıdy kóterip alyp, syrtqa laqtyryp jiberipti. Sonda Saryekem jambasy synǵanyna da qaramaı, búkil qolyn jınap kelgenshe, qoqandyqtar Suranshyny qasyndaǵy sarbazdarymen túgel qyryp tastapty.
Suranshynyń ólimine Sarybaı qatty qınalady. Búkil sarbazdarymen Saıram-Táshkenttiń qan bazaryna at oınatyp, qoqandyqtardy byt-shyt qylady. Suranshynyń súıegin eline, Alataýǵa alyp qaıtýǵa qaraly kósh uıymdastyrylady. Sonda jol-jónekeı qońyrat, dýlattyń ataqty adamdary:
- Jolbarys ta ıt qoı, tegine tartpas deımisiń. Qyzylǵa aınalyp bizdiń elde qalar, qan josa qyp mal soıyp tastańdar,- dep tórt túlik mal soıyp, Saryekeńniń qaraly kóshin qarsy alady.
- Biz batyrlarymyzdan aıyrylǵan qaraly kóshpiz, qonaq bolyp dám tatar ýaqytymyz joq. Suranshy batyrdy jerge bermeıinshe at ústinen túspeımiz,-dep Sarekeń eshkimge peıilin bermeı, bórili baıraǵyna jylqynyń quıryǵyn baılap, Suranshynyń Aqtuıaq tulparyn jal-quıryǵyn kúzep, er-toqymyn teris erttep, sýyt attanyp kete beripti. Elsiz jerge kelgende ǵana aıaldap, ózderimen birge alyp shyqqan maldy soıys jasap, sonymen ǵana tamaqtanypty. Toqtamaı, kún-tún demeı eline kelipti.
Kıeli qyzyl jolbarys sodan Sarybaı bıge aýysyp, Qydyr bosaǵasyna kelisimen-aq Saryekeńniń abyroı-dańqy aspandap júrip beripti. Shapyrashtynyń bas bıi bolyp saılanypty. Oń jaq tizesine búkil qazaqqa aty shyqqan aqyndary, sol jaq tizesine dýlyǵaly batyrlary otyrǵan Jetisý eliniń qadirli sóz ustary atanypty.
Sarybaı bı qaıtys bolarda Jambyldy shaqyryp alyp, aq batasyn berip bylaı degen eken: «Aınalaıyn, Jambyljan, jasyńda esti tentek ediń, el tanyǵan aqıyq aqyn boldyń, maǵan óte jaqyn boldyń. Jas kezińde el tirligi buzylmasyn, jańa uıyǵan el irimesin dep, Burym sulýyńdy alyp qashyp kelgende, ǵashyǵyńnan aıyryp, saǵan qııanat jasap edim. Sonda da syrtqa ketpediń, aq batamdy saǵan berdim. Tek, átteń, basyńa baq keshteý qonady eken»,- degen eken bı.
