BABALAR SÓZІ: AQTAILAQ SORY TÝRALY AŃYZ
«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanady.
***
Bas qosqandaryna biraz jyl bolsa da balalary bolmaı janarlary jasqa tolyp, Qudaıdan bala tileýmen kúnderin ótkizgen erli-zaıyptylar bolypty. Ekeýiniń kúndelikti tamaǵy kıim-keshegin aıyrý úshin joldasy el qatarly Shalqarǵa aý salyp, balyq aýlaıdy eken. Balanyń zary qınady ma, kim bilgen, oıǵa shomǵan jigit kóldiń tereń jerine qaraı uzap ketkenin de bilmeı qalady. Japadan jalǵyz kesh arasynda kólge shyqqan jigitti tuńǵıyq tartyp ketedi. Kómekke keler eshkim joq, qapyda qyrshyn jas qaza bolady. Kúıeýiniń qaıtpas saparǵa ketkenin bilgen úıdegi jubaıy taǵdyryna talaq aıtyp, qara jamylyp qalady. Qursaq kótermeı bir, zarly jubaıynan aıyrylyp eki zarly bolǵan baıǵus eles qýyp jyndanýdyń az-aq aldynda qalady. Tek, bir kúni sorlynyń zary sap tyıylady. Qaıdan kelgeni belgisiz, tań ata esik aldyna shyqqan áıel botasyn emizip turǵan túıeni kóredi. Óz kózine ózi senbegen beıbaq ingenniń appaq botasyn aı¬malap qushyp jylaı beredi. Botasyn ertken túıe sol kúnnen bastap qaraly úıde qalyp qoıady. Jesir áıel de Qudaıdyń syıyna shúkir aıtyp, kúnin ingendi baptaýmen, onyń botasymen oınaýmen ótkizip, qaıǵysyn umyta bastapty. Kózi móldirep áıeldi kórse, enesin kórgendeı taırańdaıtyn botaǵa kelinshek Aqtaılaq dep at qoıady. Aýylǵa balyq aýlaýǵa kelgen erikken bir sarttyń qulaǵyna jesir áıeldiń úıine túıe adasyp keldi degen áńgime kelip tıedi. Qańǵyp kelgen ingendi meniki dep daý aıtpaqqa bel býyp, aram oıyn júzege asyrý úshin jesirdiń úıine barady. «Sen meniń malymdy urladyń. Súti men botasyn paıdalandyń»,-dep áıelge dúrse qoıa beredi. «Malymdy ózim alamyn»,- dep dýal ishindegi ingendi tarta jóneledi. Ómirinde kórmegen, ıem dep tanymaǵan bótenniń bul qylyǵyna ingen de, bota da qarsylyq kórsetip baǵady. Ári tartynady, beri tartynady, erikken aram sarttan qutyla almaıdy. Túıeniń qarsylyǵyn kórip qaraly áıel ingenniń shylbyryna jabysady. Sarttyń qýlyǵyn túsinip, áıel túıe men botany alyp qalýdyń amalyn jasap baǵady. Oılaǵan oıy júzege asa qoımaǵan soń sart áıeldi soqqyǵa jyǵa bastaıdy. Bileginiń kúshi mol soıtaldaı sarttyń tıgen judyryǵy kelinshekke ajal bolyp tıedi. Qanshama ýaqyt boıy taılaǵy men ózine qamqorlyq kórsetken áıeldiń jansyz denesin kórip ingen boıyna qara kúsh engen keıipke enedi. Aýzynan jyny aǵyp, sartqa tap beredi. Tisimen qyrshyp, aldyńǵy aıaǵymen tarpyp sartty qulatady da, ózi bar salmaǵymen onyń ústine qulap janshyǵan eken. Sol jatqanynan túıe turmaıdy. Adamnyń opasyzdyǵynan zar tutyp jatqan enesin kórgen bota da ingenmen qatarlasyp jatyp qalypty. Iesiniń máıitin kelgen adamdarǵa bermegen eken janýar. Ózi de, botasy da olarǵa qarsylyq kórsetip, tiri jan jaqyndatpapty. Sol jatqannan ingen de, bota da ashtyqtan ólipti. Ol sor búgin de Aqtaılaq dep atalady.