Ánshi ótken Baıǵabyldaı Saryarqada
Baıǵabyl 1896 jyly burynǵy Kereký ýezi, Aqsý bolysy, tórtinshi aýylda dúnıege kelgen.
Baıǵabyl ákesi Jylqybaıdyń otbasyndaǵy segiz balanyń sút kenjesi. «Joqqa júırik jetpeıdi» degendeı, kóp ýaqyt baıdyń esiginde jalshy bolǵan Jylqybaı mandytyp eshteńe taba almaǵan soń Kerekýge kóship barady.
Qazaq dalasyna ánshilik ónerimen tanymal Maıranyń ákesi Ýálıdiń úıiniń bir bólmesin bólip berip, alty jyldaı tatý-tátti ómir súredi. Jylqybaı qolaıly jumys tapqan soń eńbektiń qandaıynan bolsyn jıirkenbeı ter tógedi. Es bilgeli án dese eleńdep turatyn. Baıǵabylǵa Maıranyń ánin tyńdaý bir ǵanıbet edi. Ustazy óz úıinen tabylǵan jas ánshi Maıraǵa eliktep syrnaı da tartyp kórdi. Ol kóbine dombyraǵa qosylyp án aıtqandy unatatyn. Sondaǵy úırengen alǵashqy áni Maıranyń «Tolqymasy» edi.
Maıra jıyn-toıǵa barsa Baıǵabyl birge ere júrip án salatyn. On besinde ánshiligimen tanylǵan balań jigit sol eldiń aqyndary Temirbolat Arynbaev pen Ǵazız Faızollaulynyń sheshendik sózderi men ásem ánderin tyńdap qanattandy.
«Túsi ıgiden túńilme» degendeı, Maıra kóz tartatyn sulýlyǵymen qosa asa meıirimdi jan edi. Bilgenin erinbeı úıretip, qamqor bola biletindigine Baıǵabyl rıza bolatyn.
Ánshilik ónerdiń dańǵyl jolyna túsip, án aıtý sheberligin shyńdaǵan jigit myń qubylta shyrqaǵanda tyńdaýshy erekshe uıyp tyńdaıtyn.
Jylqybaı qart taǵdyr taýqymetimen jumys izdep Altaı óńirindegi Slagvard qalasynyń mańyndaǵy «Keń jazyq» degen jerge bala-shaǵasymen kóship barady. Alys saparǵa attanarda Maıra Ýálıqyzy:
«Baýyrym, qaıda júrseń de aman bol, ánshiligińdi tastama, arasynda bizdi de eske ala júrgeısiń» degeni esinde. Baıǵabyl jat jerde burynǵydaı bolmaıtynyna kózi jetip Kerekýge oralady. Kele qoǵam jumysyna, halqyna qyzmet etedi.
1936 jyly Besqaraǵaı aýdandyq halyq teatrynyń ashylýyna septigin tıgizip, Baıǵabyl shaǵyn sahnada Muhtar Áýezovtyń «Eńlik-Kebek», Ǵabıt Músirepovtyń «Qyz Jibeginde» Shege, Muhtar Áýezovtyń «Aıman-Sholpanda» Álibektiń rolin oınap, spektakl barysynda án salyp, úlken beınelerdi somdaıdy.
Baıǵabyl el aýzynan úırengen halyq kompozıtorlarynyń ánderin erekshe sheberlikpen oryndaýǵa mashyqtanady. Ertis boıynyń ataqty ánshileri Estaı men Isadan án úırenip, oıyn-saýyqta shyrqaǵan ánshi ánniń shyǵý tarıhyna da asa mán beredi. Mysalǵa, Estaıdyń «Nazqońyr» ánin alaıyq. Estaı óziniń daryndylyǵymen el arasynda bedeldi bolǵanmen turmys taýqymetin kóp kórgen jan. Ol bir jyly óziniń jamaǵaıyny Áıtim Raıysovtan soǵym suraı barǵanda arnaıy án shyǵarady. Estaı buıymtaıynyń bar ekenin bildire otyryp nazdana aıtqan áni «Nazqońyrdy» keıin Baıǵabyl úırenip alyp, jıyn-toıda naqyshyna keltire oryndap júrdi.
Baıǵabyldyń erekshe oryndaǵan ánderiniń biri - Birjannyń «Temirtasy» edi. Bul ándi dál osyndaı jerine jetkizip áli eshkim oryndaǵan joq desem qatelespegen bolar edim. Qartaıǵan shaǵynda «jyndandy» dep laqap taratyp, qol-aıaǵyn baılap tastaǵandaǵy Birjannyń jan kúızelisin áserli jetkize bilgen de Baıǵabyl edi.
Óz kezinde Qazaq radıosynyń altyn qoryna arnaıy ánderin jazdyryp, Baıǵabylǵa qamqorlyq jasaǵan óner janashyry Maqsutbek Maıshekın bolatyn. Ol kisi Kerekýlik ánshi Baıǵabyl Jylqybaevtyń júrek qylyn shertken ásem ánderin erekshe baǵalap, áýe tolqyny arqyly san ret nasıhattaǵan. Maqsutbek shaý tartyp qalǵan Baıǵabyl qarııanyń án aıtqanda kózinen ushqyn atyp, nurlanyp ketetinindigin dep eske ala otyryp, zor deneli, seldir murtty aqsary qarııanyń daýys múmkindigine qaıran qalǵanyn erekshe atap kórsetken edi.
Baıǵabyl asa kishipeıil de elgezek jan edi. Ol bala-shaǵa demeı kez kelgen jerde án surasa oryndaı beretin. Áýeletip salǵan ekpindi áni qaı qazaqtyń da júregine úmit uıalatyp, kóńil sergitetin.
Baıǵabyl Jylqybaev Almatyda ótken halyq óneriniń baıqaýyna Estaı Berkimbaıulymen birge keledi. Sol saparynda ekinshi oryn alyp, elge qýanyp qaıtqanyn kónekóz qarııalar aıtyp otyratyn.
Baıǵabyl halyq ánderimen qosa tatar ánderin de sheber oryndaıtyn. Sanaly ǵumyryn óner jolyna arnap Aqan seri, Birjan Sal, Estaı, Shashýbaı, Ǵazız ben Maıra ánderin sheber oryndap, urpaqqa jetkizgen birtýar daryn ıesi keıingige asyl mura qaldyra bildi. Ózinen órbigen Shákár, Erenǵaıyp jáne Shorman atty uldary aýyl arasynda án salǵanmen kıeli ónerdi kásip etpedi.
Ózi izbasarym dep úmit kútken Sholpany halqymyzǵa tanymal óner adamy. Qazaqtyń Muhtar Áýezov atyndaǵy teatrynda kóp jyl boıy aktrısa bolyp eńbek etip, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi atanǵan Sholpan Baıǵabylqyzy «Tamasha» oıyn-saýyq otaýynyń beldi múshesi retinde kópshilikke tanymal. Sholpan Baıǵabylqyzy kóp jyl Qazaq radıosynda dıktorlyq qyzmet atqarsa, sońǵy kezde osy ujymda dıktorlyq qyzmetin qaıta jalǵastyrdy. «At tuıaǵyn taı basar» demekshi, án tarıhyna erekshe úles qosyp, tamasha ánderdi keleshekke asyl mura etip qaldyrǵan Baıǵabyl óz janynan birer aýyz án shyǵaryp, óziniń asyl qasıetin Sholpanyna ósıet etip qaldyrǵany «Dombyram» áninde áserli aıtylady
Saf altyndaı taza ónerdi móldiretip urpaǵyna jetkizgen Kereký óńiriniń serisi Baıǵabyl Jylqybaev ómir mektebinde tárbıelenip, sahna tórinde shyńdalǵan, alash aspanyn ánmen órnektegen arqaly da aıaýly ánshilerimizdiń biri edi. «Ornynda bar ońalar» demekshi, áke shyqqan óner bıiginen qyzy Sholpan kórindi. Ákeniń qanymen kelgen ónerdi ómiriniń mánine aınaldyrǵan jany názik te darhan, óz isiniń sheberi búgin tolysqan shaǵynda. Sholpan qolyna dombyra alyp, tebirenip án salǵanda tyńdaýshysynyń júrek qylyn shertedi. Bul ákeden qalǵan amanattyń áseri de bolar. Sholpannyń qyzy Shynardy «Perekrestok» serıalynan kópshilik jaqsy biledi. Baıǵabyldyń nemeresi Ardaq ta óner ınstıtýtyn bitirip, osy salada eńbek etedi. Urpaq jalǵastyǵy degen osy da....
Altyn Imanbaeva,
Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri,
QR Mádenıet qaıratkeri,
Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń laýreaty,
Qazaq radıosynyń «Altyn qor» bóliminiń jetekshisi.