26 sáýir. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat – Búgin, 26 sáýirde tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

137 jyl buryn (1886-1913) tatar aqyny, pýblıtsıst Ǵabdolla TOQAI dúnıege keldi.

Úsh jasynda ǵana áke-shesheden birdeı aıyrylǵan Ǵabdollany taǵdyr bala kezinen-aq synapty. Batys Qazaqstandaǵy Oral qalasynda ápkesi baryn estip, Ǵabdolla 9 jasynda sonda jóneltilgen. Ákesiniń qaryndasy Ǵazızanyń qolyna kelgen jetim bala osy jerde ǵana jetilip, qatarǵa qosylǵandaı bolady. Oraldaǵy áıgili ǵulama, Mysyrdyń Ál-Asqar ýnıversıtetin bitirip kelgen Mútıǵolla Týhvatýllınniń «Mútıǵııa» medresesine oqýǵa túsedi. Medresede shyǵatyn «Ál Ǵasyr ál jádıd» («Jańa ǵasyr») qoljazba jýrnalynda Ǵabdollanyń tyrnaqaldy dúnıeleri jarııalanady. 1907 jyldyń kúzinde aqyndyq hám kúreskerlik ataǵy shyǵa bastaǵan 21 jastaǵy Ǵabdolla Qazanǵa qaraı bet alady. Qazaqtyń jazba ádebıetiniń negizin salýshy Abaı bolsa, qamshynyń sabyndaı ǵumyrynda bes tom shyǵarma qaldyrǵan Ǵabdolla Toqaı da tatar aǵaıyndar úshin sondaı dárejede.

Toqaı aýdarma salasynyń tylsym ıirimderine tereń boılap, Krylovtyń alpys bes mysalyn qapysyz tárjimalaıdy. Sondaı-aq, Baıron men Shıllerdiń, Pýshkın men Lermontovtyń óleńderin túpnusqadan sheberlikpen aýdarý sol tustaǵy ádebıette kezdese bermeıtin qubylys edi. Sábıt Muqanov sol kezde túrki halyqtarynyń ishinde birde-bir aqyn Toqaı sııaqty keń túrde áıgili bola almaǵanyn aıtyp ketken desedi. Ǵabdolla Toqaı 1913 jyly sáýir aıynda kóz jumǵan. Al aqynnyń naqty qaı kúni dúnıeden ótkeni týraly derekkózder ártúrli jazady. Birinde onyń Klıachkın aýrýhanasynda 2 sáýir kúni keshki saǵat 8-der shamasynda kóz jumǵany aıtylsa, taǵy birinde 15 sáýir kúni Qazan qalasynda qaıtys bolǵany jazylady. Taǵy bir derekterde aqynnyń qaıtys bolǵany týraly hat 20 sáýir kúni shyqqan gazet betinde jarııalanǵan eken.

123 jyl buryn (1900-1973) qazaqtyń áıgili jazýshysy, aqyny Sábıt MUQANOVdúnıege kelgen.

Sábıt Muqanov qazirgi Soltústik Qazaqstan oblysynyń Jambyl aýdanyndaǵy Jamanshubar degen jerde týǵan. Sábıt jeti jasqa kelgende ákesi Muqan, segizge tolǵanda sheshesi óledi de, Mustafa degen aǵasynyń qolynda qalady. Jetimdiktiń aýyr qasiretin tartqan Sábıt on jasynan bastap óz betinshe eńbek etedi. Óz betinshe umtylyp, aýyl moldalarynan hat tanıdy, 15 jasynda qıssa, dastandar oqı alatyn halge jetedi. Ol 1918 jyldyń kúzinde Omby qalasyndaǵy muǵalimder kýrsyna túsip, onda bir jyl oqıdy. Osy jyldary «Kóńilim» (1917), «Zaryǵý» (1918), «Joqshylyqqa» (1918) óleńderin jazdy. Bilim ala júrip, M. Jumabaevqa hatshylyq qyzmet atqardy‚ onyń pedagogıka tarıhy kýrsynan oqyǵan lektsııalaryn qaǵazǵa túsirdi. Kókshetaý revkomynyń tóraǵasy bolyp qyzmet atqarady. 1920 jyly jaz aıynda Jumabaevtyń jetekshiligimen oqytýshylar kýrsy qaıta ashylyp, kúzge deıin sonda oqýyn jalǵastyrdy. 1921-1922 jyldary Petropavl qalalyq partııa komıtetinde isteıdi. Osy tusta Sábıt Muqanovtyń óleń, maqalalary «Eńbekshi qazaq», «Jas qaırat», «Lenınshil jas» gazetteri men «Qyzyl Qazaqstan», «Áıel teńdigi» jýrnaldarynda jıi basyldy.

S.Muqanov jıyrmasynshy jyldary birneshe usaq óleńdermen birge, «Jetim qyz kúıi», «Tulpar joryǵy», «Balbópe», «Batyraq», «Oktıabrdiń ótkelderi», «Qandy kól», «Qulannyń quny» deıtin poemalary men «Sulýshash» romanyn jazdy. 1922 jyly Orynbordaǵy rabfakqa (jumysshylar fakýltetine) túsip, ony 1926 jyly bitiredi. Baspasóz oryndarynda qyzmet atqardy: Respýblıkalyq «Eńbekshi qazaq» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń bólimin basqardy, Qazaqstan Memlekettik baspasynyń bas redaktory (1926-1928) boldy. 1928 jyly Lenıngrad (qazirgi Sankt-Peterbýrg) ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetine oqýǵa túsip‚ az ýaqyttan soń otbasy jaǵdaıyna baılanysty Petropavl qalasyna kelip‚ «Keńes aýyly» gazetiniń redaktory jáne jazýshylar bóliminiń jetekshisi boldy. 1930 jyly jergilikti aqyn-jazýshylar shyǵarmalary negizinde «Jarys» atty almanah shyǵardy. 1932 jyly Máskeýdegi Qyzyl professorlar ınstıtýtynyń ádebıet bólimine túsip, ony 1935 jyly bitiredi. 1935 jyly respýblıkalyq «Keńes aýyly», «Qazaq ádebıeti» gazetteriniń redaktory qyzmetin atqardy. Qazaqstan Jazýshylar odaǵyn (1936-1937, 1943-1951) basqardy‚ QazPI-de (1937-1941, qazirgi QazUPÝ) professor bolyp, qazaq ádebıetinen dáris beredi. Sábıt ár alýan qyzmetter arqaýymen qatar túrli janrda jańa shyǵarmalaryn jarııalady. Poezııada: «Kolhozdy aýyl osyndaı», «Maıǵa sálem», «Sóz-sovettik armııa»; dramatýrgııada: «Kúres kúnderinde» (1938), «Altyn astyq» (1939); prozada: «Jumbaq jalaý» (1938), «Meniń mektepterim» (1940), «Balýan Sholaq» (1941) sekildi shyǵarmalar osy jyldardyń jemisi. «Syrdarııa», «Tyńda týǵan baılyq», «Móldir mahabbat», «Eseıý jyldary» atty romandary men «Saıahattar» (1945), «Týǵan jerdiń tyńynda» (1955), «Adam Atanyń shoqysynda», «Alyptyń adamdary» tárizdi ocherkterin jazdy. Eki ret Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, Lenın ordenimen marapattaldy.

91 jyl buryn (1932-2021) tanymal sovet jáne Qazaqstan músinshisi, Qazaq KSR eńbek sińirgen sáýletshisi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty (1990), Qazaqstan Respýblıkasy Eltańbasy avtorlarynyń biri Shota (Shot-Aman) Ydyrysuly ÝÁLIHANOV dúnıege keldi.

Soltústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Máskeý sáýlet ınstıtýtyn bitirgen. Belgili qazaq músinshisi, QR eńbek sińirgen sáýletshisi, Memlekettk syılyqtyń laýreaty. Respýblıkalyq tarıhı jáne mádenı eskertkishterdi qorǵaý qoǵamynyń tóraǵasy, Almatydaǵy Táýelsizdik monýmenti avtorlary shyǵarmashylyq tobynyń jetekshisi, Shoqan Ýálıhanovqa, Toqash Bokınge, Astanadaǵy Kenesary hanǵa, Semeıdegi Shákárimge ornatylǵan eskertkishterdiń avtory.

60 jyl buryn (1963) Soltústik Qazaqstan oblysynyń prokýrory Baǵban Taıymbetuly TAIYMBETOVdúnıege keldi.

S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin «quqyqtaný» mamandyǵy boıynsha bitirgen. Prokýratýra organdaryndaǵy qyzmetin 1989 jyly bastaǵan. Basshylyq laýazymdarda eńbek tájirıbesi mol. Qaraǵandy, Qyzylorda oblysy jáne Almaty qalasy prokýrorlarynyń orynbasary, sondaı-aq Jambyl jáne Shyǵys Qazaqstan oblysynyń prokýrory bolǵan. Prokýratýra organdaryndaǵy eńbek ótili 27 jyldan astam. Zańdylyqty jáne qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýdegi jetistigi úshin Memleket basshysynyń Jarlyǵymen ІІ dárejeli «Dańq» ordenimen marapattalǵan. 3 synypty memlekettik ádilet keńesshisi sheni bar.

59 jyl buryn (1964) sovettik jáne qazaqstandyq boksshy, 1984 jyly KSRO Olımpıada qurama komandasynyń múshesi, KSRO halyqaralyq dárejedegi sport sheberi (1984), Qazaq KSR sport sheberi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen sport sheberi, eńbek sińirgen sport jattyqtyrýshysy Asylbek Saqtapbergenuly QILYMOV dúnıege keldi.

Reseıde dúnıege kelgen. KSRO boıynsha jasóspirimder arasyndaǵy boksta chempıon ataǵyn jeńip alǵan. 1979 jyly Beltsy qalasynda (Moldavııa), 1980 jyly Qaraǵandyda, 1981 jyly Harkovte, 1981 jyly Kaýnasta (KSRO oqýshylarynyń spartakıadasy), 1982 jyly Penza qalasynda ótken KSRO jasóspirimderi arasynan chempıon bolady.1982 jyly búkil Eýropa aralyq chempıonatta qola júldeni jeńip alady, Shverın qalasy (Germanııa), 1984 jyly Máskeý qalasynda ótken AQSh-KSRO kezdesýleriniń chempıony boldy. 1984 jyly Tashkent qalasynda KSRO chempıony atandy. 1984 jyly ıAroslavlde ótken KSRO kýbogynyń jeńimpazy. Eki ret kúmis júlde alǵan. Birinshisi Erevanda (1985j), ekinshisi Almatyda (1986 j) . Asylbek Saqtapbergenuly boksqa on jylyn arnaǵan (1977-1987 jj). Osy jyldar aralyǵynda 216 kezdesý ótkizip onyń 186-yn jeńimpaz bolyp aıaqtaǵan. 1982 jyly Anglııa tájirıbe almasý maqsatynda ózderine shaqyrtady, kontraktiniń quny 1.5 mln(fýnt.sterl).

1984 jyldyń kórsetkishi boıynsha Asylbek Qılymov Eýropanyń eń úzdik boksshysy, 75 keli salmaq dárejesine deıingi álem boıynsha úshinshi boksshysy ataǵyna ıe bolǵan tulǵa.

56 jyl buryn (1967) Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstriniń orynbasary Muhamedjan Qadyrjanuly TALASOV dúnıege keldi.

Qyzylorda oblysy Aral aýdanynyń Sekseýil stansasynda týǵan. 1989 jyly Lenıngrad joǵary áskerı ınjenerlik qurylys ýchılışesin támamdaǵan. 2001 jyly Qazaq memlekettik zań akademııasyn bitirgen. 2006 jyly Orta-Azııalyq ýnıversıtetti támamdady. 2013 jyly Ulttyq qorǵanys ýnıversıteti janyndaǵy joǵary akademııalyq kýrsty aıaqtady. Qurylys ýchılışesindegi oqýdy aıaqtaǵannan keıin 1989 jylǵy maýsymnan bastap Qarýly Kúshterdiń qurylys bólimshelerinde qyzmet atqarǵan. 2003 jylǵy naýryzda «Shyǵys» óńirlik qolbasshylyǵy áskerleri qolbasshysy basqarmasy páter paıdalaný qyzmetiniń bastyǵy bolyp taǵaıyndaldy. 2004 jylǵy qazan men 2007 jylǵy tamyz arylyǵynda Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkalyq jáne syıbaılas jemqorlyq qylmyspen kúres agenttiginde qyzmet atqardy. 2009 jylǵy qańtarda «Ońtústik» óńirlik qolbasshylyǵy áskerleri qolbasshysynyń tyl jónindegi orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 2010 jylǵy sáýirde Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri Tyl bastyǵy bolyp taǵaıyndaldy. 2012 jylǵy mamyrdan bastap Astana qalasynyń qorǵanys isteri jónindegi departamentiniń bastyǵy boldy. 2013 jylǵy sáýirde Bas shtab bastyǵynyń orynbasary - Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri Bas shtaby Tárbıe jáne ıdeologııalyq jumystar departamentiniń bastyǵy bolyp taǵaıyndaldy. 2017 jylǵy tamyzda Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri Bas shtaby bastyǵynyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 2019 jyldan bastap Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymy Birikken shtaby bastyǵynyń orynbasary.

2020 jyldyń qazan aıynan bastap qazirgi qyzmetinde. ІІ dárejeli «Aıbyn», ІІ dárejeli «Dańq» ordenderimen marapattalǵan.

33 jyl buryn (1990) QR Premer-Mınıstri Keńsesi basshysynyń orynbasary Oljas Ábdimomynuly JUMAǴULOV dúnıege keldi.

Almaty qalasynda týǵan. Amerıkalyq ýnıversıtetti, London ekonomıka mektebin, Londonnyń Koroldik kolledjin bitirgen. Eńbek joly: 2013-2016 jj. QR Ekonomıka jáne saýdany damytý mınıstrliginde túrli laýazymdar atqardy. 2016-2018 jj. QR AShM Astana qalasy boıynsha aýmaqtyq ınspektsııasy basshysynyń orynbasary, mınıstrdiń keńesshisi bolyp jumys istedi. 2018 jylǵy aqpannan shilde aıynyń aralyǵynda QR ınvestıtsııalar jáne damý mınıstriniń keńesshisi boldy. 2018-2019 jj. QR Premer-Mınıstri orynbasarynyń keńesshisi qyzmetin atqardy. 2019-2021 jj. QR Premer-Mınıstriniń keńesshisi boldy.

2021 jyldyń naýryzynan bastap qazirgi qyzmetinde.