2025 jyly Jer sharynda klımat qalaı ózgerdi
ASTANA. KAZINFORM - 2025 jyl jahandyq temperatýra kórsetkishteri boıynsha baqylaý tarıhyndaǵy eń ystyq kezeńderdiń biri retinde este qaldy. Álemniń kóptegen óńirinde aptap ystyq kúsheıip, qurǵaqshylyq jıilegen, dep habarlaıdy Anadolý.
Dúnıejúzilik meteorologııalyq uıymnyń dereginshe, 2024 jyl tarıhtaǵy eń jyly jyl dep tanylsa, 2025 jyly da ortasha jahandyq temperatýra kóptegen aımaqta rekordtyq deńgeıge jetti. Uıym qarasha aıynda jarııalaǵan baıandamasynda 2025 jyl baqylaý tarıhyndaǵy ekinshi nemese úshinshi eń ystyq jyl bolýy múmkin ekenin atap ótti. Sonymen qatar aldaǵy bes jylda da temperatýra kórsetkishteri osy deńgeıde nemese soǵan jaqyn bolatyny boljanyp otyr.
Qyrkúıekte jarııalanǵan Dúnıejúzilik sý resýrstary jaı-kúıi týraly esepte klımattyń ózgerýi sý aınalymyn barǵan saıyn turaqsyz ári shekten tys sıpatqa jetkizgeni aıtyldy. BUU-nyń sý resýrstary jónindegi agenttiginiń málimetinshe, búginde álemde shamamen 3,6 mlrd adam jylyna keminde bir aı boıy aýyzsý tapshylyǵyn sezinedi. Bul kórsetkish 2050 jylǵa qaraı 5 mlrd adamnan asýy múmkin.
Sarapshylar 2025 jylǵy temperatýralyq aýytqýlardy atmosferadaǵy parnıktik gazdardyń rekordtyq shoǵyrlanýymen baılanystyrady. Olardyń aıtýynsha, klımattyq daǵdarys bolashaqtyń qaýpi ǵana emes, kúndelikti ómirge tikeleı áser etip otyrǵan naqty qubylysqa aınaldy. Aptap ystyq adam ólimi men densaýlyqqa zııan keltirýmen qatar, aýyl sharýashylyǵyna zalalyn tıgizip, sý qorynyń azaıýyna jáne energııaǵa suranystyń artýyna ákelip otyr.
Jaz mezgili boıy kóptegen elde temperatýra klımattyq normadan aıtarlyqtaı joǵary boldy. 2025 jyl álem tarıhyndaǵy eń ystyq jazdardyń biri retinde tirkeldi. Myńdaǵan adam aptap ystyqtyń saldarynan qaza taýyp, kóptegen turǵyn aýrýhanaǵa tústi. AQSh pen Eýropada orman órtteri jıilep, qurǵaqshylyq kúsheıdi.
Bıyl shilde aıy baqylaý tarıhyndaǵy úshinshi eń ystyq shilde boldy. Eýropada qurlyqtyń ortasha temperatýrasy 21,1 gradýsqa jetip, 1991-2020 jyldardaǵy ortasha kórsetkishten 1,3 gradýsqa joǵary boldy. Ulybrıtanııada maýsym aıy eń jyly aı retinde tirkelse, Nıderlandyda sońǵy 124 jyldaǵy ekinshi eń joǵary kórsetkish baıqaldy. Skandınavııa elderinde, ásirese Shvetsııa men Fınlıandııada aptap ystyq qatty sezildi. Túrkııanyń Shırnak provıntsııasyndaǵy Sılopı aýdanynda 25 shildede aýa temperatýrasy 50,5 gradýsqa jetip, el tarıhyndaǵy eń joǵary kórsetkish tirkeldi.
Eýropada aptap ystyq adam ólimine ákeldi. Imperial College London men London School of Hygiene and Tropical Medicine ǵalymdary júrgizgen zertteý nátıjesine sáıkes, maýsym-tamyz aılary aralyǵynda Eýropanyń 854 qalasynda ystyqqa baılanysty shamamen 24 400 adam kóz jumǵan. Onyń 16 500-ge jýyǵy klımattyń ózgerýinen týyndaǵan temperatýranyń ósýimen baılanysty ekeni anyqtalǵan. Eń kóp ólim Italııada, Ispanııada, Germanııada, Frantsııada jáne Ulybrıtanııada tirkeldi.
Azııa qurlyǵynda da joǵary temperatýra aýyr saldarǵa ákeldi. Japonııada maýsym aıy 1898 jyldan bergi eń ystyq aı bolyp tirkelip, myńdaǵan adam aýrýhanaǵa tústi. Ońtústik Koreıa, Úndistan, Pákistan jáne Iranda da rekordtyq temperatýra baıqalyp, keı óńirlerde memlekettik mekemeler ýaqytsha jabyldy.
Ekstremaldy ystyq qurǵaqshylyqty kúsheıtti. Iranda birneshe sý qoımasy tolyqtaı qurǵap, Ýrmııa kóli joıyldy. Ońtústik Koreıanyń Kannyn qalasy apat aımaǵy dep jarııalandy. Sırııa men Afrıkanyń birqatar elinde jaýyn-shashynnyń azaıýy saldarynan sý tapshylyǵy ýshyǵa tústi.
Sarapshylardyń pikirinshe, klımattyń ózgerýine beıimdelý jáne onyń saldaryn azaıtý sharalaryn jedeldetý álem elderi úshin strategııalyq mańyzǵa ıe bolyp otyr.
Aıta keteıik, Brazılııa prezıdenti álem elderin klımatqa qatysty batyl sheshim qabyldaýǵa shaqyrdy.