Zıra Naýryzbaeva: «Batýdyń» Amazon-daǵy jolyn «Taltús» ashyp berdi
Belgili mádenıettanýshy, mıfolog Zıra Naýryzbaeva men jazýshy Lılıa Kalaýstyń Batý men onyń dostary týraly fentezı janryndaǵy birneshe tsıkldy týyndysy kózi qaraqty oqyrmanǵa jaqsy tanys. Qarapaıym mektep oqýshylarynyń qazaqı mıfter álemine jasaǵan saıahaty áıgili Amazon-nyń balalar ádebıeti bólimin basqaratyn redaktorlarǵa da tartymdy kóringenge uqsaıdy. Buǵan deıin atalǵan shyǵarmanyń úsh kitaby orys tilinde, birinshi kitaby qazaq tilinde jaryq kórgen bolatyn. Endi Amazon Publishing pen shyǵarmashyl jup 2022 jyly tsıkldyń birinshi kitabyn aǵylshyn tilinde basyp shyǵarý týraly kelisimshartqa qol qoıyp otyr.
QazAqparat tilshisi osy ıdeıanyń avtory Zıra Naýryzbaevadan AQSh-tyń ádebı naryǵyna qalaı jol ashqandaryn surap kórdi.
- Zıra hanym, qazaq balalarynyń súıikti keıipkerine aınala bastaǵan bala Batýdy endi aǵylshyn tilinde kitap oqıtyn álem balalarynyń bári tanıtyn múmkindik týyp otyr eken, qutty bolsyn! Amerıkalyqtarǵa qalaı shyǵyp júrsiz?
- Bul naryqqa jol ashyp bergen joldasym Talasbek marqumnyń «Taltúsi» desem durys bolatyn shyǵar. Túsinikti bolý úshin áriden bastaıyn.
Shetelde ádebı redaktordyń bedeli bıik
Belgııada turatyn Záýre Bataeva deıtin qazaqtyń qaısar qyzy bar. Qazaq jazýshylarynyń, ásirese jańa shyqqan esimderdiń qysqa áńgimelerin keıde ózi, keıde Shellı Faırýazer-Vega degen mamanǵa aýdartyp, jýrnaldarǵa, baspalarǵa usynyp, shyǵaryp otyrady. Meniń 2-3 áńgimemdi sol Shellı aýdaryp, Amerıkada jarııalanǵan eken. «Taltústiń» Indıana ýnıversıtetiniń baspasynan shyqqan aǵylshynsha nusqasyn da Shellı hanym aýdarǵan. Ýnıversıtet janynda postsotsıalıstik elderdiń mádenıetin zertteıtin ınstıtýt bar. Sonyń Qazaqtaný ortalyǵy arqyly baspaǵa daıyndaldy. Aýdarma shyǵyny «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy arqyly óteldi. Qalǵan baspa shyǵyndaryn Indıana ýnıversıteti kóterip, ózderi taratty. Bizge quqyq ıesi retinde satylymnan túsken paıyzyn tóledi. Amerıkalyqtardyń bir jaqsy jeri áleýmettik jeli men kitap satylatyn saıttarda oqyǵan dúnıeleri týraly oıyn ortaǵa salyp otyrady. Tımatı Ýolch degen aqyn «Qazaq ádebıetin súıip ketkilerińiz kelse, «Taltústen» bastańyz» degen maǵynada pikir qaldyrdy.
Keıbir orys tildi jazýshylar tezirek tanylyp, tabysqa jetý úshin shyǵarmalaryn batys aýdıtorııasyna baǵyttap jazady. Ol ózin aqtaıtyn tásil deýge bolady. Al bizdiń «Batý» taza qazaq balalarǵa arnalǵan dúnıe. Soǵan qaramastan, bir kúni Shellıden keńes surap edik, «ábden ótkizýge bolady, kirisý kerek» dep keńes berdi. Sóıtip bir taraýy men sınopsısin aýdartyp, aqshasyn óz qaltamyzdan tóledik. Shart burynǵysha boldy. Baspalar usynysty qabyldap jatsa, Shellı de túsken tabystan agent retinde paıyzyn alyp otyrady. Arada 2-3 jyl ótti. Shellı túrli agenttikterge, baspalarǵa jiberip otyrdy. Bireýler ekinshi taraýyn suraǵan eken, ony óz erkimen tegin aýdaryp, jiberdi. Bıyl jazda Shellı ekinshi, úshin kitaptyń sınopsısin suratty. Seń qozǵalǵanyn sezdik. Kúzde habarlasyp: «Jaqsy habar bar. Qudaı qalasa, jaqynda naqty málimet beremiz» dep qýantty. Bir kúni elektrondy poshtama Amazon Publishing degen baspadan hat kelip tur. Olar epıstolıarlyq janrǵa erekshe mán beredi ǵoı. Jazǵanyn oqysań, kóńilińdi ósirip tastaıdy.
«Sizdiń tańǵajaıyp kitabyńyzda asqan qyzyǵýshylyqpen oqyp jatyrmyz. Alǵan áserimizdi aıtyp jetkize almaımyz. Mundaı shyǵarmany Amerıkanyń jáne búkil álemniń oqyrmandaryna usyný biz úshin úlken mártebe» dep turyp jazǵan. Qýanyshtan tóbemiz kókke jetkendeı boldyq. Amazon Publishing baspasynyń balalarǵa arnalǵan bólimin basqaratyn Merılın Brıghem deıtin redaktoryna unaǵan eken. Buǵan deıin Amerıka kóleminde bestsellerge aınalǵan birneshe kitapqa, jalpy sany 150 kitapqa redaktorlyq etken, ózi de kitap jazatyn myqty maman kórinedi. Jalpy álemdik naryqta ádebı redaktordyń mańyzy zor. Bizde redaktor tehnıkalyq maman sııaqty ǵoı. Olar úshin qoljazba shıkizat. Odan qandaı ónim shyǵatyny redaktorǵa baılanysty. Sol Merılın Brıghem shyǵarmanyń Qazaqstandaǵy aýdıtorııaǵa arnap jazylǵanyn baıqapty. «Sál-pál adaptatsııa jasasaq, qarsy emessizder me» dep surady. Biz kelisim berdik.
Eki aıdaı Merılınmen hat jazysyp júrdik. Zańgerlik máseleleri, qarajat dúnıesi bar degendeı. Sonyń bárin ábden pisirip, ótken sársenbiniń sátti kúninde biz Amazon Publishing-tiń portalynda qol qoıdyq. Juma kúni olar qol qoıdy. Birinshi kitap – «Altyn tostaǵan» 2022 jyldyń aıaǵyna deıin aǵylshyn tilinde basylyp shyǵady degen sóz. Olar ony Amazon platformasynda, basqa da dúkenderde satylymǵa shyǵarady. Onyń ózinde qatty muqabamen, jumsaq muqabamen, elektrondy túrde, aýdıokitap formatynda birneshe nusqamen birden shyǵarady. Bul jerde mynany túsinip alýyńyz kerek dep oılaımyn. Amazon saýda platformasynda belgili bir tirkelý rásimderinen ótseńiz, siz de elektrondy kitabyńyzdy nemese komıksterińizdi satylymǵa shyǵara alasyz. Al bizdiń dúnıeni sol Amazon-nyń baspasy ózderi shyǵarmaqshy. Amazon Forward Kids deıtin balalarǵa arnalǵan bólimi bar. Solar ózderi aǵylshyn tiline Shellıge aýdartyp, ózderi satady. Kelisimshartta basqa tilderde qyzyǵýshylyq bolsa, ol boıynsha da ózderi kelissóz júrgizip, aýdarýǵa ruqsat beretini kórsetilgen. ıAǵnı ol jaǵyna avtorlar bas qatyrmaıdy. Bizge túsken tabystan paıyzyn berip otyrady.
- Kelisimshartta taralym sany kórsetilgen be?
- Olar naryqqa qarap baǵdar ustaıdy ǵoı. Josparly ekonomıkadaǵydaı emes. Áýeli birneshe danasyn shyǵarady. Suranys kóbeıgen kezde taǵy shyǵaryp otyrady. Qatyp qalǵan taralym degen túsinik joq. Kelisimshartta tipti aradaǵy áriptestik merzimin ómir boıy dep kórsetýge bolady eken. Biraq zańger tym bolmasa 10 jyl dep shekteý qoıǵan durys dedi. Erteń suranys qatty ósip jatsa, paıyzdyq sharttardy ózgertýdi talap ete alasyz dep túsindirdi.
-Sonda «Batýdy» taratý quqyǵy qazir Amazon Publishing-tiń quzyryna ótti me?
- Oryssha jáne qazaqshasynan basqa tilderge aýdarýshy, taratýshy dıstrıbıýteri biz bolaıyq dedi. ıAǵnı orysshasy men qazaqshasyn ózimiz taratamyz.
- Qazaqshasy túsinikti, orysshasynan nege bas tartyp otyr?
- Bizde de sondaı suraq bolǵan. Lılıa Kalaýs Reseıdiń naryǵyn ishinen biledi. Orys tiliniń taralý aımaǵynyń da ózindik erekshelikteri bar, uńǵyl-shuńǵyly kóp. Sol naryqtaǵy baspalar keıde tipti ataqty avtorlardyń ózin aldap, eńbegin qanap jatatyn kórinedi. Qysqasy, kóleńkeli tusy áli dep kóp. Sondyqtan Reseıde taratý quqyǵyn da Amazon-ǵa bergimiz kelgen. Olar da bas tartty.
«Eger orys tilinde shyǵarý quqyǵyn biz alsaq, Qazaqstanda da biz shyǵaratyn bolamyz. Sizge qazaq tilinde taratý quqyǵy ǵana qalady. Bul sizge tıimsiz», - dep túsindirdi.
-Amazon Publishing buǵan deıin sizderden basqa qazaq avtorlarymen jumys istep kórip pe? Ony bile aldyńyzdar ma?
- Jalpy qazaq jazýshylarynyń Batystyń qarjysyna kitaby shyqqan alǵashqy adam Talasbek (Talasbek Ásemqulov- avt.) qoı. Al bizdiń kitap Amazon Publishing-tin qarajatynda shyǵarylyp otyrǵan birinshi týyndy bolmaq. Bylaısha aıtqanda biz olarǵa aqsha tólep jatqan joqpyz, olar bizge aqsha tólep jatyr. «Taltústiń» aǵylshynshasy shyqqanda da Indıana ýnıversıtetiniń baspasy avans tólegen bolatyn. Kóp emes, degenmen yrymǵa jaqsy.
Bul jerde qazaq taqyrybyna jazatyn jazýshylardy aıtyp otyrmyn. Óıtkeni qazaq mádenıetine baılanysy joq, birden Reseıge ıá Batysqa arnap jazatyn jastar bar.
Alǵashqy demeýshimiz Erbolat Dosaevtyń áıeli boldy
- Keıipkerdiń aty nege Batý dep suraıtyndar kóp shyǵar?
- 16 jyl buryn ulymyz Jansúgir dúnıege keletin kezde Garrı Potter qatty dúmpý týǵyzyp jatqan bolatyn. Úıde sonyń kitaby, dıskisi tolyp turatyn. Jansúgirdiń ózi es bilmese de, kınosynan bas almaıtyn. Qaıda barsa, sonyń dıskisin qushaqtap júredi. Eldiń balasy oıynshyqpen oınasa, bul oıynshyqty tastaı salyp Garrı Potterdiń dıskisimen oınaıdy. Kórshiniń bári ony Garrı Potter dep atap ketken. Shyny kerek, ózimiz de jata-jastanyp oqydyq. Óıtkeni Joan Roýlıńniń mıfologııany qalaı paıdalanǵany qyzyq boldy. Kóne mıfter men alhımııany sheber paıdalanǵan ǵoı. Dál sondaı qyzyqty qazaq mıfologııasyn ózgeni qoıyp, óz balalaryma tyńdata almaı qoıdym. Batýdyń hıkaıalary osyndaı qajettilikten týyndaǵan bolatyn. Lılıa qurbyma habarlasyp, usynys aıttym. Oǵan deıin eresek adamlarǵa arnap ázil-syqaq túrindegi shyǵarmalar, postmodernıstik romandar jazyp júrgen. Onyń jazýshylyq sheberligi men meniń mıfologııadaǵy bilimimdi biriktirdik. 3-4 aıdyń ishinde birinshi kitapty jazyp, «Jalǵasy bar» dep aıaqtadyq. Kóp qınalǵan joqpyz. Óıtkeni talaı jyldan beri pisip turǵan ıdeıalar bar edi. Al ekinshi, úshinshi kitapqa kelgende qınaldyq. Aldyńǵy kitappen baılanysyn búldirip almaý kerek edi. Birinshi kitapta kómeski qalǵan tustaryna sáýle túsirip, ár epızodty damytyp otyrý qajet degendeı.
Batý dep qoıǵanymyzdyń basty sebebi dybystalyp, jazylýynda. Transkrıptsııasy qarapaıym. Tórt qariptik sóz ǵoı. «Taltústi» shet tilderge aýdarǵan kezde sheteldikter jıi habarlasatyn. «Aıǵyz» ben «Aıagózdi», «Baıbýra» men «Baıbórini» bir sóz be dep suraǵan bolatyn. Transkrıptsııa jaǵyna sol úshin qatty mán berdik.
Ekinshi jaǵynan keıipker esiminiń tarıhı tamyry bolǵanyn qaladyq. Bul balalardyń qabyldaýyna da óte qolaıly boldy. Óziń aıtqandaı, nege Batý dep surap jatqandar bar. Talasbektiń shákirti Erbol Alshynbaımen aqyldasqan bolatynmyn. Ol quptaǵan soń bul máselege qaıta oralǵan joqpyz.
- «Batýdyń» qazaq tilinde neshe kitaby shyqty?
- Qazir orys tilinde úsh kitaby, qazaq tilinde bir kitaby bar. Orysshadan qazaqshaǵa Talasbektiń eń talantty shákirteriniń biri Aınash Sadyq aýdardy. 2017 jyl bolýy kerek, jeltoqsan aıynda «Qazaq entsıklopedııasy» habarlasa qaldy. Bir aptanyń ishinde daıyndap ótkizińizder dedi. Qazaqshasy daıyn turǵan qaıta. Aýdarma aqysyn tólemese de, Lılıa ekeýimizge 100 myń teńgeden qalamaqy bergen boldy.
Al oryssha birinshi kitaptyń demeýshisi meni ózi Facebook-ten taýyp aldy. Bir kúni messendjerge bir kelinshek jazdy. Saıttaǵy elektrondy nusqasyn unatypty. Sol shyǵaryp bergisi kelitinin aıtty.
-Onyń aty-jónin bile alamyz ba? Qazaqstan azamaty ma?
-Iá. Gúlnár Dosaeva degen orystildi qazaq eken. Qazirgi Ulttyq bank tóraǵasynyń áıeli. Birinshi kitabynan keıin jalǵasyn suraıtyndar kóbeıdi. Tipti bir kúni stamotologym nemeresi jalǵasyn kútip júrgenin aıtty. Sodan ekinshisin jaza bastadyq. Mátin daıyn bolǵanymen, shyǵarýǵa kelgende taǵy toqtap qaldyq. Aqyry Facebook-te jalǵasy daıyn bolyp qalǵanyn, biraq kitap shyǵý úshin áýeli demeýshi tabý kerektigin túsindirip, jazba qaldyrdym. ERG deıdi ǵoı, «Eýrazııalyq toptyń» Fátıma Qosaeva degen menedjeri bar. Sol habarlasyp, qarjylandyrý týraly usynys aıtty. Ekinshi kitap solardyń qarjysyna shyqty. Úshinshi kitaptyń sıýjetin zaýyttaǵy saıahatqa qurdyq. Keıipkerler demeýshilerdiń ıeligindegi bir zaýytta júrip shytyrman oqıǵaǵa tap bolady. Esesine olarǵa PR, bizge qarajat keldi. Jalpy osy týyndy arqyly balalar Qazaqstannyń birneshe óńirine oısha saıahat jasaıdy. Birinshi kitapta ıadrolyq polıgon bolǵan Degeleń jaqqa barsa, ekinshi kitapta Qyzylorda oblysyndaǵy Barsakelmes arqyly jerasty álemine sapar shegedi.
Úshinshi kitapta negizgi oqıǵa Aıdala juldyzdar elinde bolsa, biraz oqıǵa Qostanaı óńirindegi Sarybaı karerinde órbıdi. Úshinshi kitapty jazǵan kezde demeýshimiz jeti aı qalamaqy tólep otyrdy. Bul da kitapty ýaqytynda aıaqtaýǵa úlken kómek boldy. Jalpy jobamyz orta jolda qalaıyn dep turǵanda demeý bolǵan, oıymyzdy iske asyrýǵa kómektesken ERG ujymyna erekshe alǵys aıtamyz.
- Qazaqshasyna demeýshi tabylmaı tur ma sonda?
- Belgisiz. Bir qyzyǵy, Qyrǵyzstanda jasy 70-ten asqan ardager aýdarmashy qyrǵyz tilinde azǵantaı tırajben shyǵardy. Nemeresiniń aty Batý eken. Soǵan arnap ózi aýdaryp, ózi basyp shyǵaryp júr. Endi ekinshisin shyǵarmaqshy. Ol kisi tipti bizden avtor retinde ruqsat ta suraǵan joq. Oǵan bola renjigen biz joq. Al qazaqsha qalǵan eki kitaby qashan shyǵatyny belgisiz. Biz áýeli shetelde moıyndalǵan dúnıeni ǵana baǵalaıtyn bolyp aldyq qoı. Qazaqshasynyń baǵy endi jansa da kesh emes...
- Qazaq tildi oqyrmandarǵa Lılıa Kalaýstyń aty belgisiz bolýy múmkin. Ekinshi avtor týraly az-kem aıta ketseńiz...
-Lılıa Kalaýs ta Qazaqstannyń azamaty. Osynda týǵan. Atalary kezinde Estonııadan jer aýdarylǵan eken. Al sheshesi kámpeskelenip, áýelde Ózbekstanǵa jer aýdarylǵan qyrym tatarlarynyń balasy, bizge jıen. Keıin zaman tynyshtalǵan kezde Qazaqstanǵa kóship kelgen eken. Joldasy da osynda jer aýdarylǵan, kámpeskelengen orystyń tuqymy.
- Batýdyń hıkalıalary osy úsh kitappen bite me?
- Demeýshi tabylsa, qoldaý bolsa, jalǵasyn shyǵarýǵa daıynbyz. Oqyrmandar tarapynan da suranys bar.
Qyzyl dombyranyń qasıeti
- Alǵashqy kitapty 3 aıda jazyp tastadyq dep otyrsyz. Batýdyń úsh kitabyna qansha ýaqyt arnadyńyzdar jalpy?
- Balalar ádebıetine arnap jazǵan dúnıelerimizdi jurtqa jetkizý qamymen 8 jyldaı júgirdik. Qoljazba kúıinde de, komıkstiń stsenarıi túrinde de baspalarǵa usynyp kórdik. Aıtqandaryn buljytpaı oryndaımyz. Odan da túk shyqpady. «Samuryq Qazynada» jumys isteıtin Járdem Qurmanǵazıev degen azamat kómekke kelip, 8 jylda mádenıet salasynda neshe mınıstr aýyssa, solardyń báriniń aldyna aparyp kórdi. Sondaǵy jaýaptarynyń ishinde esimde qalǵany «Eýrazııa ýnıversıtetine ózińizdi jumysqa ornalastyraıyq» degen usynystary qalypty. Men jumys surap emes, jobaǵa qoldaý surap kelgenimdi aıtyp kúldim. Arasynda Nur Otan, Qazaqstan halqy Assambleıasy, Jazýshylar odaǵy ótkizgen ádebı baıqaýlarǵa da qatysyp kórdik. Jeke demeýshilerdiń qoldaýymen ótkiziletin «Daraboz» balalar ádebıetiniń baıqaýyna da qatystyq. Lılıa ekeýimiz «Batýdy», Talasbek «Bektorynyń qazynasyn» jibergen. Odan da ushyp kettik. 3-4 jyl buryn «Rýh» degen baıqaý shyqty. Sonyń basy-qasynda júrgen jastar habarlasty. Aldyńǵylardan kóńilimizdiń qalǵany bar, bas tarttym. Biraq konkýrstyń ádil ótetinine kepildik berip, ant-sý ishken soń «Kúndes» degen shyǵarmamdy «Povest» atalymy boıynsha jiberdim. Sonyń negizinde kınoroman da jazǵanmyn. Aǵańnyń «Taltús» romanyndaǵy oqıǵalardyń jalǵasy dep túsinseń bolady. Talastyń ózi shapqan qyzyl dombyrasy boldy. Sol dombyranyń mıstıkaǵa jaqyn oqıǵasy osy áńgimege arqaý bolǵan.
- Ol qandaı oqıǵa edi?
- Biz úılenerdiń aldynda Talasbek óz qolymen bir qyzyl dombyra shapty. Basynda keremet sóılep júrdi. Bitpeı jatyp Bekbolat Tileýhannan bastap quda túsýshiler kóp boldy. 1 000 dollarǵa deıin aqsha usyndy. Ol kezde Almatyda 3-5 myń dollarǵa páter alýǵa bolatyn. Baspana azaby arqasyna batyp ketken Talasbek satqysy keldi. Biraq men qarsy boldym. Mıfologııa boıynsha saz óneri daryǵan adamnyń tól aspaby rýh álemindegi jary den esepteledi. Ol kezde jataqhananyń tar bólmesinde turamyz. Bir kúni jumystan kelip, kıim aýystyraıyn desem, bireý tesilip qarap turǵandaı kúıge tap boldym. Ary qarap, beri qarap, kúdikti eshteńe tappadym. Aqyry kózim dombyraǵa túsip, jýynatyn bólmege baryp kıim aýystyrýǵa týra keldi. Odan keıin de sol kúıden aryla almadym. Únemi tý syrtymnan bireý qarap turǵandaı sezim ketpeı qoıdy. «Jyndanyp bara jatqan joqpyn ba» dep óz-ózime ashýlanyp qoıam. Bar tapqan amalym qabyrǵada ilýli turǵan dombyranyń betin qabyrǵaǵa qaratyp qoıdym. Talasbek úıge kelgende álgini birden baıqap, qatty renjidi. Sóıtsem, kúıshi qaıtys bolǵanda ǵana dombyrasyn teris qaratyp iledi eken. Keshirim surap, sebebin túsindirip edim, jymıyp qana: «Túnde Qoıbas Ana kelip, qyzyl dombyraǵa jan bitirgen ǵoı. Naǵyz kúıshilerdiń dombyrasynda jan bolady. Qoıbas Ana batasyn berip ketti. Endi qyzyl dombyra ekeýiń bir-birińe birtindep úırenisip ketesińder. Jańaǵydaı sezimderińe alańdamaı-aq qoı» dedi. Ańyz boıynsha Qoıbas Ana – Qorqyttyń qaryndasy. Qorqyt Ata – qobyzdyń piri bolsa, Qoıbas Ana – dombyranyń kıesi. Ony alǵash ret Talasbekten sol kezde estidim. Qorqyttyń aty qalǵanymen, búginde Qoıbas Ana umytylǵan. Qoıbas deıtini, basynda qoıdikindeı múıiz bolǵan desedi. Keıin Qoıbas Ana obrazyn Talas marqum «Birjan sal» fılminiń stsenarıine paıdalandy.
Sóıtken qyzyl dombyranyń keıin úni ózgere bastady. Ol kezde Talasbek úı alamyz dep jantalasyp júrgen. Kúni-túni aýdarmamen otyrady. Bir betti 200 teńgege aýdarady. Kózi nashar kóretindikten, eńkeıip otyryp isteıtin. Tym kóp otyryp qalsa, qabyrǵam baýyrymdy qajap júr deıtin boldy. Densaýlyǵyn sol kezde qurtyńqyrap aldy negizi. Kúıshiniń kútimi bolmaǵany dombyraǵa da áser etse kerek. Birde kúmbirlep sóılep ketedi de, birde sheshilmeı qoıady. Talasbek renjip júrdi. Kútim jasasa, daýsy shyǵady, kútimsiz qalsa taǵy qumyǵyp qalady.
- Kútim dep neni aıtyp otyrsyz?
- Pernelerin aýystyryp baılaıdy, boıyna shań qondyrmaı mápeleıdi, kóbirek tartyp, syrlasady degen sııaqty dúnıeler ǵoı. Talasbek dombyrasyn laktamaıtyn. Sovet zamanynda aǵash aspaptarǵa Úndistannan arnaıy lak aldyrǵan eken. Ol aǵashqa sińip, odan shyqqan únmen birge terbelip turatyn sozylmaly qasıeti bar deıtin. Al qazirgi laktar terbelmek túgili, aǵashty qursap tastaıdy dep otyratyn.
Bir kúni Talasbekti kontsertke shaqyrdy. Barmasyna qoımaǵan soń kórshimiz Sultan Ybyraevtyń dombyrasyn surap ákelipti. Óz dombyrań bar emes pe desem: «Oǵan senim joq bop tur emes pe? Sahnada sóılemeı qoıýy múmkin» dep kádimgideı keıidi. Dál sol kúni tún ortasynda Talasbektiń Kúlzıpa degen dáriger synyptasy telefon soǵyp: «Aıtqalı klastasymyz aýyldan kelipti. Tún ortasynan aýdy degenime qaramaı, seniń mekenjaıyńdy surap alyp, taksımen ketti» degendi aıtty. Kenje ulynyń toıyna daıyndyqpen kelgen eken. Qasynda eki balasy bar. Aıtqalı men Talas bir-birin kórmegenine 35 jyl bolypty. Ol aýylǵa barǵan saıyn Aıtqalı jylqy baǵyp taýda júrgen. Sonymen bastary Almatyda qosylyp otyr. Talasqa kúı tartqyzyp, án aıtqyzdy. Qyzyl dombyra da sheshilgendeı boldy. Qolqa salǵan kúılerine qarap Aıtqalıdyń jón biletin adam ekenin ańǵaryp otyrmyn. Aqyry sol Aıtqalı qyzyl dombyraǵa quda tústi. Qyzy aýylda aıtysqa qatysyp júr eken. Soǵan «Talasbektiń dombyrasyn ákep berem» dep ýáde etipti. Talasbek sózge kelmesten ustatyp qoıa berdi. Ketken soń, mánisin surasam, Aıtqalı mektep bitirmeı jatyp balaly bolǵan eken. Stýdent kezinde Talasbek jaz boıy aýylda qurylysta jumys istep, aqshasyn sheshesine berip ketetin bolǵan. Ol kisi álgi aqshany aı saıyn bólip-bólip, ózine jiberip otyrady. Óıtkeni stıpendııa da, jataqhana da buıyrmaǵan ǵoı Talasqa. Sol ádetimen jaz boıy tapqan aqshasyn sheshesine berip, avtobýspen Almatyǵa qaıtyp bara jatqanda jaılaýdan túspeıtin Aıtqalı atymen avtobýstyń aldyn bógep qyzyq shyǵarypty. Kirgen boıda Talasbekti qushaqtap, jaz boıy kórisýdiń sáti túspegenin aıtyp, qoınyna túıinshek salyp, asyǵys shyǵyp ketedi. Qalaǵa kelgen soń túıinshekti ashyp qarasa, ishinde 300 som aqsha bolǵan. Ol kóp aqsha edi. Birden sheshesine habarlasyp, úıde qalǵan aqshadan 300 som alyp Aıtqalıdyń úıine aparyp berýin ótinedi. Aıtqalıdyń 4 balasy bar eken. Soǵan qaramaı, Talasbektiń bul sheshimine renjipti. «Biz eldiń ishinde, maldyń ortasyndamyz. Ol jat qalada júr emes pe» dep almaı qoıypty. «Ómirimde óz aǵalarym bir som ustatyp kórmegen men Aıtqalıdyń bul isine qatty tańǵaldym» dep otyratyn. Sóıtken klastasynyń qolqasyn oryndamaǵanda qaıtsin?! Meni tańǵaldyrǵany ol emes. Úıge bóten dombyra kirgen kúni-aq 35 jyl kezdespegen klastasynyń jetip kelip, qyzyl dombyrany aýylǵa alyp ketýi shynymen mıstıkaǵa jaqyn edi. Keıin Aıtqalı jasy ulǵaıǵan soń balalary Semeıge kóshirip alady. Biraq onda kóp turaqtamaı jylqyly aýylyna qaıtyp ketken. Osylaı kóship-qonyp júrgende Semeıdegi úıge ury túsip, dombyra qoldy bolǵan. Qyzyl dombyrany Talasbek qaıtqan soń aldyrsaq degen nıetimiz de osylaı aıaqsyz qaldy. Sońǵy ret óz qolymen shaýyp, janserigi etken sol qyzyl dombyra bolatyn. Shyǵarmanyń atyn nege «Kúndes» dep qoıǵanymdy endi túsingen shyǵarsyń...
- «Kúndestiń» kınostsenarıine qyzyǵýshylyq tanytqan rejıserler boldy ma?
- Marqum Batyrhan Shúkenovtiń Baýyrjan Shúkenov deıtin aǵasy bar. Almatydaǵy keńes zamanynan kele jatqan «Arman» kınoteatrlaryn basqarady. Sol kisi osy týyndyǵa qatty qyzyǵyp, Máskeýden oqyǵan qyzyna usynǵan eken. Túsine almapty. Biraq ol kisi qyzy túbinde bir sol jobany qolǵa alatynyna senip júr.
-Áńgimeńizge rahmet. Sol senimderińizdiń aqtalýyna tilektespiz!
