Jumysshylar jylynyń jartysy ótti: eńbek naryǵynda qandaı ózgeris bar
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda 2025 jyl Jumysshy mamandyqtar jyly bolyp jarııalandy. Eńbek adamyn dáripteý, qoǵamdaǵy mártebesin kóterý úshin qolǵa alynǵan bastama kezeńiniń bel ortasynan óttik. Bul qadamǵa barýǵa elimizdiń eńbek naryǵynda jumysshy kadrlardyń jetispeýi sebep boldy. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, jyl saıyn 250 myń jas eńbek naryǵyna qosylady. Biraq sonyń ishinde kásibı-tehnıkalyq bilim alǵandardyń úlesi 18 paıyz ǵana. Al naryqtyń suranysy boıynsha, jumysshy mamannyń úlesi kem degende 60 paıyz bolýy kerek. Sonymen, qazir bul máseleni sheshý úshin qandaı jumystar atqarylyp jatyr? Jibek Joly arnasy taqyrypqa zer salyp kórdi.
El ekonomıkasyndaǵy bir olqylyq
Qazir elimizdiń eńbek naryǵynda 30 myńǵa jýyq qurylysshy, 20 myń aýyl sharýashylyǵyndaǵy mehanızator, ónerkásipte 15 myńǵa jýyq tokar men dánekerleýshi jetispeıdi. Bul óz kezeginde el ekonomıkasy úshin zııanyn tıgizbeı qoımaıdy.
– Eńbek naryǵyna qajettilikti biz orta merzimdi boljam negizinde anyqtaımyz. Ár jyl saıyn aldaǵy 6 jylǵa boljam jasalady. Ulttyq kásipkerler palatasy jyl saıyn jumys berýshiler arasynda saýalnama júrgizedi. Saýalnama nátıjesi jergilikti atqarýshy organdarǵa jiberilip, óz kezeginde olar málimetterge taldaý jasap, mınıstrlikke joldaıdy.
Al biz saýalnama men statıstıkany alyp, ekonomıka kórsetkishterine baılanystyryp, qysqamerzimdi boljam jasaımyz. Bizdiń boljamymyzsha, 2035 jylǵa deıin 800 myńnan asa jumysshy maman qajet bolady, – deıdi Eńbek mınıstrliginiń Halyqty jumyspen qamtý departamenti dırektorynyń orynbasary Aıjan Japalbaeva.
Jumysshylarǵa suranys elimizdiń soltústigindegi aımaqtarda kóp ekeni baıqalady. Mamandardyń birazy qartaıyp barady. Onyń birinshi sebebi retinde jalaqynyń azdyǵy aıtylady. Turǵyndar, ásirese jastar jaǵy taksı júrgizýshisi nemese kýrer bolyp jumysshydan áldeqaıda kóp aqsha taba alady.
Álemdik tájirıbege kóz salsaq. Germanııada jastardyń 52 paıyzy mektepten keıin kásibı-tehnıkalyq bilim jolyn tańdaıdy. Fınlıandııada bul kórsetkish 45 paıyz, Ońtústik Koreıada – 40 paıyz. Al bizde ázirge tek árbir besinshi túlek qana kolledjge barady. Bul elder jumysshy mamandyqtaryn tek áleýmettik qajettilik dep emes, ekonomıkanyń tiregi dep qarastyrady. Máselen, Germanııanyń «Dual system» modeli boıynsha stýdentter aptanyń jartysyn óndiriste, jartysyn aýdıtorııada ótkizedi. Al bizde mundaı tájirıbe endi ǵana qalyptasyp jatyr.
– Negizi óndirisi bar óńirlerge sol salanyń mamandaryn daıyndaý mańyzdy. Sheteldik ýnıversıtetterdiń fılıaldaryn ashý kezinde de osy qaǵıdany ustanamyz, – deıdi Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń ókili Áset Dárimbek.
Jumysshy mamandarǵa kózqaras ózgerýge tıis
Qoǵamda jumysshy mamandyqtaryna qatysty kózqarasta belgili bir taptaýryn qalyptasqany jasyryn emes. Kópshilik áli kúnge deıin tek joǵary bilim alýdy tabysqa jetýdiń jalǵyz joly dep sanaıdy. Biraq qazir ınjener, elektrık, mehanık, dánekerleýshilerdiń jalaqysy keıbir keńse qyzmetkerlerinen eki ese joǵary. Máselen, Astana men Almatydaǵy qurylys alańdarynda bilikti dánekerleýshiniń ortasha aılyǵy 600-700 myń teńgege jetedi. Al aýyl sharýashylyǵynda kombaınshy naýqan kezinde aıyna 1 mıllıon teńgege deıin tabys tabady. Senbeısiz be? Onda biz kórgen birneshe keıipkerdiń tirshiligin tamashalap kórińiz. Múmkin, oıyńyz ózgerip qalar.
Máselen, astanalyq elektrık Mustafa-Nasyr eńbek naryǵynda joǵary baǵalanatyn maman. 25 jasar jigitti kompanııa kolledj bitirgen boıy jumysqa alǵan. 5 jyldan asa ýaqyt ótkende jarty qalanyń jaryqtandyrýyna jaýapty bolyp otyr.
Endi elektrondyq eńbek bırjasyna bas suǵyp kóreıik. Sandarǵa sensek, eń kóp bos jumys oryndary Astana (8 myń), Pavlodar (6,4 myń) jáne Almatyda (5,8 myń) tirkelgen. Al bos oryndardyń aıtarlyqtaı qysqarýy Batys Qazaqstanda baıqalady, 52 paıyzǵa deıin azaıypty. Jumys izdeýshilerdiń 43,9 myńy 16 men 34 jas aralyǵyndaǵy jastar. Orta jastaǵy (35-44 jas) izdeýshilerdiń jalpy sany 23 myńǵa jetipti. Al zeınetke deıingi jastaǵy azamattardyń úlesi 9 paıyz (8,7 myń).
Al jalaqysy joǵary mamandar tiziminde bas qurylysshylar tur, olarǵa 700 myń teńgeden joǵary aılyq usynyp otyr. Óndirýshi ónerkásiptegi qyzmet basshylaryna 649 myń teńge jalaqy. Dıirmenshilerge 580 myń teńge berýge daıyn turǵandar bar.
Jumys izdeýshilerdiń suranysyna kelsek, joba ázirleý basshylary eńbekaqysyn 1,3 mln teńgege baǵalapty. Taldaý qyzmetiniń jetekshileri jalaqynyń 1,2 mln teńge bolǵanyn qalaıdy. Ushqyshtar 1,1 mln teńgeni qanaǵat tutypty. Budan baıqaǵanymyz jumys berýshi men jumysshynyń oıy jıi toǵyspaıdy. Bul da eńbek adamdarynyń qol qýsyryp otyrýyna birden-bir sebep.
– Biz jumysshy mamandyqtardyń jańa ıdeologııasyn qalyptastyryp jatyrmyz. Buǵan deıin qoǵam jumysshylardy eń ónimdiligi tómen maman ıeleri retinde sanap keldi. Qazir olaı emes, jumysshy mamandar jańa tehnologııany meńgergen, dron jasap, úlken kásiporyndy basqaratyn deńgeıde, – deıdi QR Prezıdentiniń keńesshisi Tamara Dúısenova.
Kásiporyndar bilim salasyn qoldaı bastady
Elimizde kásiptik-tehnıkalyq bilim beretin 772 kolledj bar. Olarda 556 myń stýdent oqıdy. Memleket basshysynyń tapsyrmasymen 2 jyl ishinde olardyń shákirtaqysy 2 ese ósti. Bıyl 153 myń stýdent suranysqa ıe mamandyqtar boıynsha tegin bilim alady. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 10 myńǵa artyq. Memlekettik tapsyrystyń 70%-y mashına jasaý, kólik, energetıka, IT, qurylys jáne taǵy basqa tehnıkalyq mamandyqtarǵa baǵyttalady.
– 270 memlekettik kolledjdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jańartý jumys berýshilerden ınvestıtsııa tarta otyryp, iske asatyn bolady. Sondaı-aq jergilikti atqarýshy organdardyń stýdentterdi tolyq jataqhanamen qamtý jaıy oılastyrylyp jatyr. Qazir 518 kásiporyn qamqorlyq kórsetip otyr, aldaǵy ýaqytta 4 myń kásiporynnyń kolledjderge bekitilýi kózdelgen, – dedi QR Oqý-aǵartý mınıstri Ǵanı Beısembaev.
Jalpy, jumysshy mamandardy daıarlaý tek kolledjderdiń moınynda ǵana emes. Sarapshylardyń aıtýynsha, bul baǵytta joǵary oqý oryndarynyń áleýetin de arttyrý qajet. Óıtkeni elimizde ınjenerlik, agrarlyq, tehnologııalyq baǵytta bilim beretin ýnıversıtetter kóp. Biraq jartysyna jýyǵy materıaldyq-tehnıkalyq bazaǵa jarymaı otyr. Statıstıkaǵa súıensek, Qazaqstandaǵy joǵary oqý orny túlekteriniń shamamen 40 paıyzy jumysshy mamandyqtaryna jaqyn salalarda bilim alady. Alaıda olardyń basym bóligi teorııaǵa beıimdelgen, al tájirıbelik mashyq az. Sondyqtan oqý oryndarynda dýaldi oqytý júıesin damytý, óndiris oryndarymen tyǵyz áriptestik ornatý – eńbek naryǵyndaǵy alshaqtyqty azaıtýǵa sep bolmaq.
Endi áleýmettik paketterge toqtalsaq. Bıyl elimizde «Naýryz jumysker» jańa turǵyn úı baǵdarlamasy iske qosyldy. Ol arqyly ónerkásip, energetıka, kólik, aýyl sharýashylyǵy jáne sý resýrstary salasyndaǵy qyzmetkerler jeńildikpen úı alady. Baspana Otbasy banki arqyly beriledi. Azamattardyń áleýmettik osal sanattary úshin jyldyq syıaqy mólsherlemesi 7%-dan, al qalǵan sanattar úshin 9%-dan bastalady. Bastapqy jarna retinde árlengen turǵyn úıdi satyp alý úshin 10%, árlenbegen baspanany jáne ekinshi naryqtaǵy turǵyn úıdi satyp alý úshin 20% bolady. Oblystardyń turǵyndary 30 mln teńgege deıin, Astana men Almaty qalalarynyń jumyskerleri 36 mln teńgege deıin ıpoteka rásimdeı alady. Bıyl bul maqsatta 2 440 nesıe berý josparlanyp otyr.
Qazaqstan jańa ındýstrııalandyrý kezeńine qadam basyp otyr. Óndiris oryndary, qurylys, energetıka, aýyl sharýashylyǵy – bári de jumysshy qolyna táýeldi. Eger osy suranys ýaqytyly ótelmese, biz sheteldik jumys kúshine táýeldi bola beremiz. Qazirdiń ózinde elimizde 200 myńǵa jýyq sheteldik eńbek etip júr. Olardyń basym bóligi – qarapaıym qurylysshylar men mehanızatorlar. Sondyqtan «Jumysshy mamandyqtar jyly» – jaı ǵana birjyldyq naýqan emes, Qazaqstannyń jańa eńbek fılosofııasyn qalyptastyrýǵa jasalǵan naqty qadamy.