Júktilik kezinde paratsetamol ishse, bul aýtızmge sebep bola ma
ASTANA. KAZINFORM — Jýyrda AQSh prezıdenti Donald Tramp júkti áıelderdiń paratsetamol (atsetamınofen) ishýi balalardaǵy aýtızm qaýpin arttyrýy múmkin dep málimdedi. Bul málimdeme kópshiliktiń nazaryna ilikti, sebebi paratsetamol - júkti áıelder eń jıi qoldanatyn dárilerdiń biri. Degenmen, ǵylymı derekter bul tujyrymdy joqqa shyǵarady. Kazinform agenttigi osy taqyrypqa qatysty aqparat jınap, sarapshylardyń pikirin bildi.
Tramp málimdemesi
AQSh prezıdenti Donald Tramp jýyrdaǵy brıfınginde júkti áıelderge atsetamınofendi (AQSh-ta – Taılenol, basqa elderde – paratsetamol) qoldanýdy shekteý týraly usynys jasady. Onyń pikirinshe, bul dári balalarda aýtızmniń paıda bolý qaýpin arttyrýy múmkin.
Sonymen qatar, Donald Tramp aýtızm kórsetkishteriniń ósýi týraly statıstıkalyq derekter keltirdi. Ol 20 jyl buryn aýtızm dıagnozy tek 10 myńnan bir balada tirkelse, qazirgi tańda árbir 12-shi balada baıqalatynyn aıtty.
Paratsetamol - júktilik kezinde ishýge bolatyn jalǵyz dári
Paratsetamol nemese atsetamınofen — aýrýdy basatyn jáne dene temperatýrasyn tómendetetin dári. AQSh-ta ol «Taılenol» degen ataýmen tanymal.
Paratsetamoldyń janama áserleri kóbine uzaq merzimdi nemese úlken dozada qoldanǵanda baıqalady. Biraq az mólsherde ol júktilik kezinde qaýipsiz dep esepteledi. Ibýprofen nemese aspırınmen salystyrǵanda, paratsetamol júkti áıelder úshin tıimdi ári qaýipsiz bolyp sanalady.
DDSU jaýap berdi
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy (DDSU) paratsetamoldyń aýtızm qaýpin týdyrýy týraly mıfti joqqa shyǵardy. Sarapshylardyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta mundaı táýeldilikti rastaıtyn senimdi ǵylymı dálelder joq.
Aýtızm álemde 62 mıllıonnan astam adamda kezdesedi, biraq onyń naqty sebepteri belgisiz jáne kóp faktorlyq sıpatta. Sońǵy jyldardaǵy zertteýler, sonyń ishinde iri halyqaralyq jumystar, paratsetamoldyń júkti áıelderde qoldanylýy men aýtızmniń damýy arasynda tikeleı baılanysty kórsetpedi.
- Dálelder áli de qaıshylyq týdyrady. Biz vaktsına aýtızm týdyrmaıtynyn bilemiz. Vaktsınalar, men buǵan deıin aıtyp ótkenimdeı, qanshama adamnyń ómirin saqtaıdy. Sondyqtan bul ǵylymı dáleldengen jáne mundaı nárselerge kúmándanbaý kerek, - dedi DDSU ókili Tarık ıAsharevıch Jenevada ótken baspasóz máslıhatynda júktilik kezinde paratsetamoldy qoldaný men aýtızm arasyndaǵy baılanys týraly suraqqa jaýap bere otyryp.
Sarapshylar ne deıdi?
Neırobıologııa salasyndaǵy zertteýshi, McGill ýnıversıtetiniń doktoranty Narıman Amantaev paratsetamol men aýtızm arasyndaǵy baılanys týraly Tramptyń málimdemesin ǵylymı turǵydan negizsiz ári logıkaǵa syımaıdy dep sanaıdy.
- Aýtızm alǵash ret 1940 jyldary sıpattalǵan, al paratsetamol 1955 jyly paıda boldy. Jappaı vaktsınatsııa 1971 jyly bastaldy. Sondyqtan paratsetamol men aýtızm arasyndaǵy tikeleı baılanys bolýy múmkin emes. Men vaktsınalardy mysalǵa qostym, óıtkeni buǵan deıin Tramp olardy aýtızm týdyrady dep aıtqan edi, biraq keıin pikirin ózgertti, — dedi sarapshy.
Narıman Amantaev eń iri zertteýlerdiń biri shamamen 2,5 mıllıon adamdy qamtyp, paratsetamoldyń aýtızm, SDVG nemese ıntellekttiń tómendeýimen baılanysy joq ekenin kórsetti dep atap ótti. Keıingi Azııadaǵy zertteý 220 myń adamnyń derekterin taldap, osy nátıjeni tolyq rastady.
Ǵalym ne sebepti keıbir zertteýlerge qarap otyryp paratsetamol men aýtızm arasynda baılanys bar sııaqty kórinetinin túsindirdi.
- Keıde keıbir maqalalardy oqyp otyryp, paratsetamol men aýtızmniń baılanysy bar sııaqty kórinedi, biraq onda basqa mańyzdy faktorlar eskerilmeıdi. Mysaly, paratsetamoldy jıi qoldanǵan júkti áıelderdiń jalpy densaýlyǵy nashar bolýy múmkin, - dedi sarapshy.
Osy baǵytta jańa zertteý júrgizildi. Mysaly, bir anadan týǵan aǵaıyndy balalardyń bireýine anasy júkti kezinde paratsetamol ishken, al ekinshisine qoldanbaǵan. Olardyń genetıkasy birdeı, ómir jaǵdaılary ortaq. Osy zertteýden paratsetamol men aýtızm arasyndaǵy baılanys joq ekeni rastaldy.
Sarapshynyń aıtýynsha, qazirgi ǵylymı qaýymdastyq Tramptyń málimdemesin negizsiz dep sanaıdy. Ulybrıtanııa, Avstralııa, Eýropalyq dári-dármek agenttigi jáne DDSU paratsetamoldyń júkti áıelder úshin qaýipsiz ekenin rastaıdy. Tipti dárini qajet kezinde ishpeý, ásirese joǵary temperatýrany nemese aýyrsynýdy emdemeý, ana men balaǵa qaýipti bolýy múmkin.
- Qazirgi ǵylymı derekter paratsetamoldyń aýtızmge áseri joq ekenin kórsetedi. Bul – mıf pen jalǵan aqparat. Dárigerdiń nusqaýymen qoldanylǵanda paratsetamol júkti áıelder úshin qaýipsiz ári qajetti dári, - dedi ol.
Gınekolog pikiri
Medıtsına ǵylymynyń kandıdaty, akýsher-gınekolog Jupar Nahanova da júkti áıelder úshin paratsetamol qoldaný qaýipsiz ekenin aıtady:
- Júktilik kezinde dene qyzýy kóterilgen jaǵdaıda bir ret paratsetamol berýge bolady. Bul preparat aýrý sezimin basady jáne joǵary temperatýrany tómendetedi, — deıdi maman.
Ol paratsetamoldyń aýtızm týdyrady degenge qatysty naqty ǵylymı dálel joq ekenin atap ótti.
- Paratsetamol dárihanalarda retseptsiz satylady, biraq belgilengen dozadan aspaý qajet, — deıdi akýsher-gınekolog.
Ata-analar bul aqparatty qalaı qabyldaıdy?
«Asyl Mıras» aýtızm ortalyǵynyń treneri Janna Úmbetova ata-analardyń aqparatqa degen reaktsııasyn túsindirdi.
- Bizdiń ortalyqqa keletin ata-analar óz balalarynyń densaýlyǵyna óte alańdaıdy. Sondyqtan olar halyqaralyq jańalyqtar men ǵylymı zertteýlerge qatysty suraqtardy jıi qoıady. Ata-analar aýtızmniń shyǵý sebepteri, túrli ańyzdar men dári-dármekterdiń yqpaly týraly málimetterge qyzyǵýshylyq tanytady. Biz árqashan senimdi ǵylymı derekterge súıenip jaýap beremiz, — deıdi maman.
Mamannyń aıtýynsha, jalǵan aqparattar ata-analardyń kóńilinde kúdik týdyryp, psıhologııalyq qysymdy arttyrady. Keıbiri ózderin kináli sezinip, bolashaqta durys sheshim qabyldaýda senimsizdikke dýshar bolady.
- Árıne, zamanaýı ǵylym aýtızmniń naqty bir ǵana sebebin kórsetpeıdi. Bul – genetıkalyq jáne ártúrli faktorlardyń kúrdeli yqpaly. Sondyqtan ata-analarǵa «aýtızm bir ǵana sebepten paıda bolady» degen pikirdiń qate ekenin túsindirý mańyzdy. Biz resmı densaýlyq saqtaý uıymdary men halyqaralyq zertteý ortalyqtarynyń rastalǵan ǵylymı derekterine súıene otyryp aqparat beremiz. Mundaı tásil ata-analardyń alańdaýshylyǵyn azaıtyp, durys sheshim qabyldaýyna kómektesedi, — dep atap ótti maman.
Qorytyndylaı kele, qazirgi ǵylymı zertteýler júkti áıelderdiń paratsetamol ishýinen balalarda aýtızm paıda bolmaıtynyn, onyń tikeleı qatysy joq ekenin kórsetedi. Dárigerdiń nusqaýymen qoldanǵan kezde bul dári ana men bala úshin qaýipsiz ári qajetti qural bolyp sanalady. Aýyrýdy basý jáne dene qyzýyn tómendetý kezinde paratsetamoldyń róli mańyzdy, ásirese júkti áıeldiń densaýlyǵy men balanyń damýy úshin. Sondyqtan qaýesetke senip, dári ishýden qorqýdyń qajeti joq. Sarapshylardyń pikiri de osy qorytyndyǵa saı: durys mólsherde jáne dárigerdiń baqylaýymen ishken bolsa, paratsetamol júkti áıel úshin qaýipti emes. Sonymen qatar, medıtsınalyq mamannyń baqylaýymen qoldaný kútpegen jaǵdaılardyń aldyn alýǵa kómektesedi jáne júkti áıeldiń jalpy jaǵdaıyn jaqsartýǵa múmkindik beredi.