«Joldaý. 2025 jyl» derekti fılminde qandaı máseleler qozǵaldy
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent teleradıokesheniniń Derekti fılmder ortalyǵy túsirgen «Joldaý. 2025 jyl» fılmi Jibek Joly telearnasynda kórsetildi. Týyndy Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Jasandy ıntellekt dáýirindegi Qazaqstan: ózekti máseleler jáne ony túbegeıli tsıfrlyq ózgerister arqyly sheshý» atty Joldaýyna arnalǵan.
Qazaqstan aımaqtaǵy jasandy ıntellekt ortalyǵyna aınalýǵa nıetti
Derekti fılm barysynda Astana hab dırektorynyń orynbasary Danabek Qalıajdarov Prezıdenttiń qazirgi quzyrly mınıstrliktiń negizinde Jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq damý mınıstrligin qurý bastamasyna qatysty pikir bildirip, muny syrtqy qaýymǵa nasıhat dep oılaıtyndyǵyn aıtady.
— Sebebi qazir jasandy ıntellekt kompanııalary artyp, tehnologııalyq gıganttar damyp jatyr. Prezıdentimiz — dıplomat. Sondyqtan bul Joldaý tek ishki ǵana emes syrtqy oıynshylarǵa da berilgen aqparat dep senemin. Memleket basshysy da ınvestıtsııa, qarjy tartý, qarjylandyrý kerektigin atap ótti. Demek, «tsıfrlyq ekonomıkaǵa, jasandy ıntellektke quıǵan ınvestıtsııalaryńyzdyń bárin qalaımyz, qoldaımyz, oǵan jaǵdaı jasaımyz, qaýipsizdigin qamtamasyz etemiz» degen turǵydan aıtylǵan, — dedi ol.
Al Eýropalyq odaqtyń Qazaqstandaǵy elshisi Aleshka Sımkıch Joldaýda aıtyl máseleniń bári mańyzdy bolǵanyn alǵa tartady.
— Eń zamanaýı taqyryp — jasandy ıntellekt. Qazaqstan salany damytýǵa, aımaqtaǵy ortalyqqa aınalýǵa nıetti ekenin bilemiz. Bul — bolashaqtyń taqyryby. Qazirdiń ózinde jasandy ıntellekt jóninde zań qabyldaý jumysy júrip jatyr. Eýropalyq odaqta «Jasandy ıntellekt týraly aktini» qabyldadyq, ony árqashan nasıhattaımyz. Sebebi jasandy ıntellekt — keremet múmkindik qana emes, onyń úlken táýekel de bar. Densaýlyq saqtaý, áleýmettik júıe sııaqty salalarda derekterdiń qorǵalmaýy qaýipti bolýy múmkin. Sondyqtan bul akt osy qaýipterdi eskerip jasalǵan, — dedi Aleshka Sımkıch.
Danabek Qalıajdarovtyń paıymynsha, elimizde ІT jáne jasandy ıntellekt salasynyń damýy jaman emes. Higgsfield, CodiPlay, CerebraAI syndy tabysty júzege asyrylǵan startaptar bar. Oqýshylarymyzdyń da jasandy ıntellektini meńgerýi óte joǵary. Máselen, bıyl tamyzda Beıjińde ótken jasandy ıntellekt boıynsha jahandyq olımpıada Qazaqstan AQSh, Qytaı syndy derjavalardy basyp ozyp, álem boıynsha 4-oryn aldy.
— 20 mln halqymyzdyń bári bolmasa da 2010 jyldan keıin dúnıege kelgen azamattarymyz 5 jyldyń ishinde jasandy ıntellektini 100 paıyz meńgeretindigine kámil senemin, — dedi Astana hab dırektorynyń orynbasary.
Orta jáne joǵary bilim salasynda jasandy ınttelektini oqytý
Prezıdent Joldaýda mektep oqýshylaryna arnalǵan jasandy ıntellekt negizderi týraly baǵdarlama jáne oqý materıaldaryn ázirleý qajettigin aıtqan bolatyn. Osy bastamaǵa qatysty pikir bildirgen Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek mundaı baǵdarlama Qytaı, AQSh, Birikken Arab Ámirlikteri mektepterinde ǵana engizilgenin alǵa tartady.
— Demek, qazirgi tańda jasandy ıntellekt jarysy osyndaı úlken básekelestikpen bastaldy dep aıtýǵa bolady. Joldaý «Jasandy ıntellekt dáýirindegi Qazaqstan» dep jaıdan-jaı atalǵan joq. Shyn máninde úlken, túbegeıli ǵylymı-tehnologııalyq revolıýtsııanyń aldynda turmyz. Onyń negizgi kúshi, úlken qaınar kózi jasandy ıntellekt tehnologııasy bolmaq, — dedi mınıstr.
Sonymen qatar Saıasat Nurbek joǵary bilim salasynda bıyl sáýirden bastap joǵary oqý oryndarynyń stýdentterin jappaı jasandy ıntellekt kýrstarynda oqytý bastalǵanyn atap ótti.
— 6 aıdyń ishinde 650 myń bakalavrıat stýdentteriniń 429 myńnan astamy sertıfıkatqa ıe boldy. Qazir jańadan ashylyp jatqan Ulttyq jasandy ıntellekt ortalyǵynyń negizinde ınkýbatsııa, akseleratsııa, ıaǵnı startaptardy ǵalamdyq, álemdik deńgeıge shyǵarýǵa múmkindik bolady. Tórt ýnıversıtetimizdiń negizinde sýperkompıýterler ákelindi. Ekeýi — Almatyda, ekeýi — Astanada. Demek, Qazaqstan búginde álemde joǵary oqý orny deńgeıinde jappaı mindetti túrde jasandy ıntellektini oqytyp jatqan alǵash elderdiń biri boldy, — dedi ol.
Sý qaýipsizdigi
Sý dıplomatııasymen aınalysatyn mamandardy ázirleý Joldaýda kóterilgen mańyzdy máselelerdi biri boldy.
— Shyn máninde, sý — strategııalyq mańyzy bar resýrs, sýsyz ómir joq. Sondyqtan bul sala ulttyq tsıfrlyq jańǵyrý jumysyndaǵy basty baǵyttyń biri bolýǵa tıis, — degen edi Memleket basshysy.
Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri búginde sý qaýipsizdigi Qazaqstan úshin ǵana emes, búkil aımaq úshin úlken ózekti másele bolyp otyrǵanyn aıtady. Óıtkeni, Birikken Ulttar Uıymy 2035 jylǵa qaraı sý qaýipsizdigi turǵysynda Ortalyq Azııa qaýipti aımaqqa aınalatyndyǵyn alǵa tartyp otyr.
— Sondyqtan osydan 2 jyl buryn pılottyq joba retinde Ál-Farabı ulttyq ýnıversıtetinde sý dıplomatııasy baǵdarlamasy pysyqtaldy. Byltyr Prezıdenttiń tapsyrmasymen qurylǵan Ulttyq sý sharýashylyǵy jáne ırrıgatsııa ýnıversıtetiniń negizinde Vengrııanyń ataqty Karvınýs ýnıversıtetimen birikken baǵdarlama bastalady, — dedi ol.
Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginiń Sý sharýashylyǵy ımarattaryn damytý departamenti dırektorynyń orynbasary Jánibek Qaıshybekuly Islam damý bankimen kelisimshart jasalyp, onyń aıasynda elimizge qomaqty nesıe berilip jatqanyn atap ótedi.
— Sol nesıeniń kómegimen tek qana sý kanaldaryn tsıfrlandyryp qana qoımaı jańa sý qoımalaryn salý, qoldanystaǵy sý qoımalaryn rekonstrýktsııalaý múmkindidigin alyp otyrmyz. Bıyldyń ózinde 962 myń shaqyrym kanal paıdalanýǵa berilip, 200 myń gektarǵa jýyq sýarmaly alqap sýmen qamtamasyz etildi, — dedi Jánibek Qaıshybekuly.
Et eksportyna jol ashý kerek
Eldegi azyq-túlik naryǵynyń ımportqa táýeldiligin barynsha azaıtý — Úkimettiń strategııalyq mindeti. Bul rette basty maqsat — ishki naryqty etpen tolyq qamtamasyz etip, eksporttyq áleýetti de arttyrý. Bul Memleket basshysynyń Joldaýda Mınıstrler kabıneti alǵa qoıǵan basty tapsyrmalarynyń biri.
Qazaqstan et odaǵynyń tóraǵasy Maqsut Baqtybaev elimizdiń eksporty mardymsyz ekendigin aıtady. Oǵan et eksportyna engizilgen kvota jáne basqa shekteý sharalary kedergi keltirip otyr. Al Japonııa, Koreıa, Taıvan syndy elder básekege qabiletti, elge mol tabys ákeletin ónim eksportyn yntalandyrýǵa kúsh salady.
— Álemdik ekonomıkamen ıntegratsııalanǵan elmiz. Ózimizdegi úlken resýrstar arqyly ónimderimizdi kórshilerge kóbirek satyp, mol paıda tabýymyz kerek. Jaıylymdyq jerimiz Brazılııamen para-par. Al Brazılııa sıyr etin eksporttaýda álemde birinshi orynda tur. Jylyna eki mıllıon tonnadan astam ónim eksporttap, 10 mıllıard dollar paıda tabady. ıAǵnı, elge jylyna 10 mıllıard dollar valıýtalyq kiris kiredi. Bizde de osyndaı múmkindik bolsa aýyldyq jerlerdegi ómir súrý deńgeıi múldem basqasha bolar edi, — dedi ol.
Odaq tóraǵasynyń aıtýynsha, qazaqstandyqtar sıyr etin kóp tutynady. Al onyń baǵasynnyń ósýi azyq-túlik qaýipsizdigi men adamdardyń kóńil-kúıine birden áser etedi.
— Etti mal sharýashylyǵyn damytýda turaqty saıasattyń bolmaýy baǵanyń kóterilýine ákeldi. Prezıdent sol úshin de kemshilikti ashyp aıtýǵa májbúr boldy. Jaǵdaıdyń syn kótermeıtinin tilge tıek etip, naqty tapsyrma berdi. Eń aldymen, árıne, et eksportyn damytýdyń turaqty saıasaty qajet. Mundaǵy prıntsıp qarapaıym. Biz neǵurlym kóp ónim óndirsek, ol soǵurlym arzandaıdy. Ideıadan alǵash paıda tabýǵa deıin 6-7 jyl ótedi. Bul sharýany tıtyqtatyp jiberetin ýaqyt. Sondyqtan biz «kásip istegisi keletin adamǵa tıptik joba boıynsha ınfraqurylymy, joly, elektr qýaty, turǵyn úıi bar daıyn ferma usynylý kerek jáne ol daıyn obektiler lızıngke berilse» degen usynys aıttyq. Bul mal sharýashylyǵymen jappaı aınalysýǵa jol ashar edi, — dedi Maqsut Baqtybaev.
Bir palataly Parlamenttiń 3 artyqshylyǵy
Prezıdent Joldaýyndaǵy eń basty bastama bir palataly Parlament qurý boldy. Dál osy bastamaǵa pikir bildirgen saıasattanýshy Qazbek Maıgeldınov 2019 jyly Prezıdent usynysymen qabyldanǵan 5 saıası reforma toptamasynyń sońǵy, qorytyndylaýshy núktesi bir palataly Parlamentke kóshý ekenin aıtady.
— Jalpy, qazirgi tańda bir palataly Parlament Qazaqstan úshin tıimdi forma sanalady. Sebebi Konstıtýtsııamyz boıynsha memlekettik qurylymymyz — ýnıtarly. Ýnıtarly memleket úshin bir palata Parlament óte mańyzdy, qajetti qurylym bolyp esepteledi, — dedi ol.
Al Nazarbayev university dekanynyń mindetin atqarýshy, professor Rıkardo Pelızzo mundaı reformanyń keminde úsh negizgi artyqshylyǵy bar ekendigin alǵa tartady.
— Birinshiden, álem elderiniń shamamen úshten ekisi bir palataly júıege negizdelgen. ıAǵnı, bul qadam Qazaqstandy halyqaralyq tájirıbege jaqyndatady. Ekinshiden, shyǵyndardy qysqartýǵa múmkindik beredi. Eki palata ornyna bir palata bolǵandyqtan, memlekettik shyǵyn azaıady. Bul qazirgi jaǵdaıda óte mańyzdy. Úshinshisi, eń bastysy — zań shyǵarý protsesi jeńildep, jyldamdaıdy. Qos palataly júıede zań jobasy aldymen birinshi palatada qaralyp, sodan soń ekinshisine jiberiledi. Eger pikir qaıshylyǵy týyndasa, ony sheshýge ýaqyt ketedi. Al bir palataly júıede zańdardy jedel qabyldaý múmkindigi artyp, memlekettik basqarýdyń tıimdiligi kúsheıedi. Bul — eń mańyzdy artyqshylyq, — dedi Rıkardo Pelızzo.