Jol boıyndaǵy servıstik qyzmet: nege jaǵdaı jasalmaı otyr
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstannyń respýblıkalyq mańyzy bar joldary - eldi elmen, óńirdi óńirmen jalǵaıtyn basty kólik jelisi. Sol joldar arqyly kún saıyn taýarlar, jolaýshylar jáne halyqaralyq tranzıt aǵyndary ótedi. Alaıda jol boıyndaǵy demalys alańdary, sanıtarlyq toraptar, janarmaı beketteri men tamaqtaný oryndary áli jetkiliksiz. Júrgizýshiler men jolaýshylar bul olqylyqty jıi aıtyp, sapardyń jaılylyǵyn tolyq sezine almaı otyr. Osy máseleni Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy jan-jaqty zerttep, saraptap kórdi.
Jol boıyndaǵy jaǵdaı men memleket qolǵa alǵan sharalar
Qazaqstannyń keń aýmaǵyn jalǵaıtyn respýblıkalyq joldar – el ekonomıkasy men kúndelikti qozǵalystyń negizgi tiregi. Biraq jaqsy jol degenimiz tek tegis asfalt emes. Onyń sapasy jol boıyndaǵy jaǵdaımen de ólshenedi. Demalys alańdary, dárethanalar, janarmaı beketteri, tamaqtaný oryndary men medıtsınalyq pýnktter – júrgizýshiler men jolaýshylardyń qaýipsizdigi men jaılylyǵyn qamtamasyz etetin mańyzdy nysandar.
Sońǵy jyldary respýblıkalyq trassalarda servıstik nysandardyń jetispeýshiligi jóninde shaǵymdar jıilegen. Kóp jaǵdaıda sanıtarlyq jaǵdaı talapqa saı emes, al keıbir baǵyttarda demalys oryndary men tamaqtaný núkteleri múlde joq. Bul másele boıynsha Kólik mınıstrligine resmı saýal joldadyq.
Mınıstrliktiń málimetinshe, servıstik qyzmetti jaqsartý úshin keshendi sharalar qolǵa alynǵan. «QazAvtoJol» ulttyq kompanııasy men jergilikti ákimdikter jeke ınvestorlardy tartý, qoldanystaǵy nysandardy ulttyq standarttarǵa sáıkestendirý baǵytynda júıeli jumys júrgizip jatyr.
Barlyq sanıtarlyq-gıgıenalyq toraptar men demalys alańdaryna QR-kod ornatylyp, paıdalanýshylar tikeleı «1403» baılanys ortalyǵyna shaǵym nemese usynys joldaı alady. Bul servıs sapasyn baqylaýdy jedeldetip, máselelerdi der kezinde sheshýge múmkindik beredi.
Bıznes ókilderi úshin de yntalandyrý sharalary bar. Máselen, sanıtarlyq toraptardy kútip ustaǵan kásipkerlerge aı saıyn 83 myń teńge sýbsıdııa tólenedi, al nysan qurylysynyń jalpy qunynyń 10 paıyzyna deıin ótemaqy qarastyrylǵan. Sondaı-aq servıstik modýlderge arnalǵan jer ýchaskeleri jeńildetilgen sharttarmen jalǵa beriledi.
Qazirgi tańda respýblıka boıynsha 1 449 servıs nysany jumys isteıdi, olardyń 90 paıyzy ulttyq standarttarǵa saı. Jyl sońyna deıin taǵy 48 jańa nysan iske qosylyp, bul kórsetkishti tolyq oryndaý kózdelip otyr. 2030 jylǵa deıingi kólik-logıstıkalyq áleýetti damytý tujyrymdamasy aıasynda keminde 200 zamanaýı servıstik keshen salý josparlanǵan.
Baılanys pen ınternet: sapaly servıske kedergi
Avtojoldar boıyndaǵy taǵy bir ózekti másele – mobıldi baılanys pen ınternettiń álsizdigi. Bul tek jolaýshylardyń qolaılylyǵyna ǵana emes, jol boıyndaǵy servıstik nysandardyń tıimdi jumysyna da áser etedi.
Kólik mınıstrliginiń málimetinshe, bul baǵytta «Qoljetimdi ınternet» ulttyq jobasy aıasynda júıeli jumys júrgizilip jatyr. 2023 jyly «Silver Telecom» kompanııasymen 12,6 myń shaqyrym optıkalyq-talshyqty baılanys jelisin tartý jóninde kelisim jasaldy. Sonymen qatar, «Freedom Telecom» óz qarajaty esebinen 16,7 myń shaqyrymdyq jelini damytýda. Onyń ishinde 2025 jyly – 2,5 myń shaqyrym, 2026 jyly – 1,5 myń shaqyrym jol boıynda ınternetpen qamtý josparlanǵan.
Bul qadamdar júrgizýshiler men jolaýshylarǵa turaqty baılanys ornatyp, tsıfrlyq servısterdiń qoljetimdiligin arttyrýǵa múmkindik beredi.
Elektromobılderge arnalǵan ınfraqurylym
Elektromobılderdiń sany jyldan jylǵa artyp kele jatqan qazirgi kezeńde, jol boıynda zarıadtaý stantsııalaryn ornatý ózekti baǵyttardyń birine aınaldy. Qazirgi tańda respýblıkalyq mańyzy bar trassalarda 43 jyldam qýattaý stantsııasy jumys isteıdi.
Alaıda mınıstrlik ókilderiniń aıtýynsha, shalǵaı aımaqtarda ınjenerlik ınfraqurylymnyń bolmaýy, qýat kózderiniń tapshylyǵy jáne ekonomıkalyq tıimdiliktiń tómendigi bul baǵyttaǵy damýdy baıaýlatyp otyr. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta elektr qýattaý stantsııalary aldymen kólik aǵyny joǵary magıstraldar men iri qalalardyń mańynda ornatylady.
Mınıstrliktiń bul sharalary servıstik ınfraqurylymdy jetildirýmen qatar, jol boıyndaǵy kásipkerlikti yntalandyrýǵa, júrgizýshilerdiń qaýipsizdigi men jaılylyǵyn arttyrýǵa, sondaı-aq elektromobılderge qoljetimdilikti keńeıtýge baǵyttalǵan.
Sarapshylar ne deıdi?
Táýelsiz qarjy sarapshysy Andreı Chebotarevtyń aıtýynsha, bul másele jaı ǵana ınfraqurylymnyń jetispeýshiligi emes, keńistikti josparlaýdaǵy júıelik qateliktiń saldary.
- Bizde jol tek kólik qatynasy úshin salynady. Al damyǵan elderde trassa – ekonomıkalyq aımaqtyń ózegi. Onda jolmen birge servıs, bıznes, shaǵyn saýda oryndary damıdy. Bizde, kerisinshe, aldymen jol salynyp, keıin ne qoıarymyzdy oılaımyz, – deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, osynyń saldarynan kóptegen aımaqtarda jol bar, biraq sonyń boıynda ómir joq. Infraqurylym men bıznes ózara baılanyspaǵan.
Máseleniń taǵy bir qyry – basqarý deńgeıleriniń úılespeýi. Joldyń sapasyna Kólik mınıstrligi jaýap beredi, al aýmaq - ákimdikterdiń quzyrynda. Al jeke kásipkerler óz jobalaryn iske asyrýǵa tyrysqanymen, osynyń bárin biriktiretin ortaq júıe joq.
- Jer jetispeıdi degen másele emes, jer bar – biraq ol qoljetimsiz. Kóp ýchaskeler jeke menshikte, al ıeleri olardy damytpaıdy nemese baǵasyn tym joǵary qoıady. Mundaı jaǵdaıda ınvestordyń yntasy tómen bolady, – deıdi A. Chebotarev.
Memleket servıstik aımaqtardy damytý úshin túrli baǵdarlamalar usynǵanymen, naqty nátıje az. Kásipkerler úshin eń úlken kedergi – jerge qol jetkizý jáne ınjenerlik kommýnıkatsııanyń joqtyǵy.
Sheteldik tájirıbege súıensek, bul másele basqasha sheshilgen. Eýropa men Ońtústik Koreıada joldar ekonomıkalyq dáliz retinde josparlanady: trassa salynbas buryn boıyndaǵy aýmaq servıs pen bızneske arnalyp daıyndalady. Polsha men Túrkııada kontsessııalyq tásil bar – ınvestorǵa ınfraqurylymy daıyn jer beriledi, al ol óz kezeginde sapaly qyzmet kórsetýge mindetteledi.
- Qazaqstan da osy baǵytqa bet burýy kerek. Jol boıyndaǵy servıs – jaı ǵana demalys orny emes, aımaq ekonomıkasyn jandandyratyn núkte. Eger jer kadastry ashyq, standarttar biryńǵaı bolsa, bıznes te belsendi bolady, – dep túıindedi Chebotarev.
Jol boıyndaǵy servıs nysandarynyń teńsizdigi: bıznes nege belsendi emes?
Astana qalasy kásipkerler palatasynyń «Kólik jáne logıstıka» komıtetiniń múshesi Erlan Tólendıevtiń aıtýynsha, Qazaqstannyń keń aýmaǵy men árkelki geografııalyq jaǵdaıy jol boıyndaǵy servıstik ınfraqurylymnyń damýyna tikeleı áser etedi. Eldiń soltústigi men ońtústigindegi kólik qozǵalysynyń qarqyndylyǵy ártúrli bolǵandyqtan, servıstik nysandardyń tyǵyzdyǵy da ózgeshe.
- Ár óńirdiń óz ereksheligi bar. Eger jolmen ótetin kólik sany kóp bolsa, kásipkerler mindetti túrde servıstik nysandar ashady. Mysaly, ońtústiktegi «Batys Eýropa – Batys Qytaı» dálizinde qozǵalys qarqyny joǵary bolǵandyqtan, munda qonaqúıler men dámhanalar jetkilikti. Al Almaty – Pavlodar – Shyǵys Qazaqstan baǵytyndaǵy joldarda kólik qozǵalysy tómen, sondyqtan bıznes úshin ol tıimsiz, – deıdi sarapshy.
Maýsymdyq táýekelder de bıznes belsendiligine áser etedi. «Mysaly, Astana – Býrabaı trassasynda jazda qozǵalys kóp, al qysta azaıady. Mundaı aıyrmashylyq nysandardyń ózin-ózi aqtaýyna kedergi keltiredi», – dep tolyqtyrdy E. Tólendıev. Soltústik jáne ortalyq óńirlerde aýa raıynyń qataldyǵy men kólik aǵymynyń azdyǵy da servıstik bıznesti tejeıdi.
Kásipkerlerdiń qulyqsyzdyǵynyń taǵy bir sebebi – qarjylandyrý men jer alý máseleleri.
- Memleket usynǵan qoldaý quraldary bar, mysaly, «Damý» qory arqyly júzege asatyn lızıng jáne jeńildetilgen nesıe baǵdarlamalary. Biraq olarǵa qatysý úshin kepildik múlik nemese qarjylyq aınalym talap etiledi. Al aýyldyq kásipkerlerdiń kópshiligi osy sharttarǵa saı kelmeıdi, – deıdi sarapshy.
Jer bólý protsesi uzaq ári bıýrokratııalyq sıpatta, bul bıznes bastamalarynyń tejelýine ákeledi.
- Kásipkerlerdiń yntasy bar, biraq jer rásimdeý men ruqsat alý joldary tym kúrdeli. Eger bul tetikter ashyq ári jedel júrgizilse, jol boıyndaǵy servıstik ınfraqurylym áldeqaıda jyldam damyr edi, – dep tolyqtyrdy sarapshy.
Qazaqstandaǵy jol boıyndaǵy servıstik ınfraqurylymnyń teńsizdigi – tek nysandardyń joqtyǵy emes, júıelik máselelerdiń saldary. Sarapshynyń aıtýynsha, saladaǵy negizgi kedergiler – jer alý jáne ınfraqurylymǵa qol jetkizý qıyn, qarjy tapshylyǵy, mamandardyń biliktiligi jetkiliksiz.
Erlan Tólendıev jol boıyndaǵy servıstik nysandardy damytý baǵytyndaǵy bıznes belsendiligin arttyrý úshin alty keshendi sharany usynady:
Baǵdarlamalyq qoldaý men aqparattyq ashyqtyq. Jergilikti organdar arnaıy baǵdarlama qabyldap, memlekettik qoldaý sharalaryn ashyq jarııalap, ár kásipkermen jeke kezdesýler arqyly barlyq múmkindikterdi tolyq túsindirýi tıis.
Jer alý jáne ınvestıtsııalyq mehanızmder. Servıstik nysandy arendaǵa alý nemese satyp alý tártibi kásipkerler úshin túsinikti ári qoljetimdi bolýy kerek. Halyqaralyq deńgeıdegi nysandar salýǵa jaǵdaı jasaý, ınvestorlardy tartý jáne kásipkerler arasynda básekelestik ortany qalyptastyrý mańyzdy.
Kadr daıyndaý jáne qyzmet sapasy. Jergilikti ákimdikter men aımaqtyq uıymdar týrızm men servıstik salada tájirıbesi bar mamandardy daıarlap, nysandardaǵy qyzmet sapasyn arttyrýǵa jaýapty.
Marketıngtik qoldaý. Ashylǵan nysandardy jarnamalaý, áleýmettik jelilerde jarııalaý jáne basqa marketıng quraldary arqyly qyzmetin tıimdi júrgizýge múmkindik berý qajet.
Qarjylyq yntalandyrý. Kásipkerlerge jer alý nemese nysandy damytý úshin jeńildetilgen nesıe nemese ınvestıtsııa tartý múmkindigi berilýi tıis.
Salyq jeńildikteri. Óz qarajaty esebinen jumys isteıtin kásipkerler úshin salyq preferentsııalaryn engizý bızneske qosymsha stımýl bolady.
Sanıtarlyq toraptar – basty syn
Sanıtarlyq-gıgıenalyq ınfraqurylym áli tolyq sheshimin tapqan joq.
- Aqyly jol telimderinde zamanaýı sanıtarlyq toraptar mindetti túrde bolýy tıis. Óıtkeni júrgizýshiler aqy tóleıdi, demek, qyzmet sapasy soǵan saı bolýy kerek. Al aqysyz respýblıkalyq joldarda mundaı ınfraqurylymdy «QazAvtojol» sııaqty mekemeler uıymdastyrýy qajet, – deıdi Tólendıev.
Servıstik nysandardy salatyn kásipkerlerge sanıtarlyq toraptardy sol obektiniń quramynda, biryńǵaı standartpen turǵyzý talaby engizilse, sapa da, jaýapkershilik te artar edi.
- Bul másele jeke-jeke emes, keshendi túrde qarastyrylýy kerek. Eger sanıtarlyq nysandar servıstik ınfraqurylymnyń ajyramas bóligi retinde talap etilse, nátıje de, tártip te ózgeredi, – dep túıindedi sarapshy.
Sarapshylardyń pikiri boıynsha, jol boıyndaǵy servıstik ınfraqurylymdy damytý tek nysandar salýǵa ǵana emes, keshendi josparlaý, bızneske qoljetimdilik, ınvestıtsııa tartý, kadr daıyndaý, marketıngtik qoldaý jáne qarjylyq yntalandyrý arqyly júzege asýy tıis. Eger osy keshendi sharalar iske assa, jol boıyndaǵy servıstik bıznes tek damyp qana qoımaı, aımaqtyq ekonomıkany jandandyratyn mańyzdy núktege aınalady.