Joǵary qan qysymyn qalaı qalypta ustaýǵa bolady – kardıologtyń keńesi
- Eń aldymen arterıaldyq gıpertenzııa degen ne, soǵan toqtalsańyz.
- Júrek bulshyqeti denedegi qandy kóktamyr men kúretamyrǵa aıdaıdy. Tamyrmen ótken qan onyń qabyrǵalaryna qysym túsiredi. ıAǵnı arterıaldyq qysym júrek pen qantamyrdyń sozylmalylyǵyna baılanysty. Ol tarylsa nemese sozylsa, ózgeristerge ushyrasa – qan qysymyna áser etedi. Máselen, 120/80 dep alaıyq. Birinshisi júrek jıyrylǵan kezdegi arterııadaǵy, ekinshisi bosańsyǵandaǵy qysym. Arterııa qysymy turaqty túrde joǵary bolsa, júrekke salmaq túsedi. Sebebi ol qandy úlken kedergige qarsy aıdaýǵa májbúr bolady. Saldarynan júrektiń ulǵaıýy, júrektiń jetkiliksizdigi, mıokard ınfarkti, ınsýlt nemese búırek aýrýyna ákelýi múmkin.
Qazirgi ýaqytta arterıaldy gıpertenzııa elimizdiń eresek turǵyndarynyń 30-45 % bar. 50 jasqa deıin kóbine er adamdar aýyrsa, 50 jastan keıin áıelderde anyqtalady.
- Arterıaldy qysymdy úı jaǵdaıynda qalaı durys ólshegen jón?
- Negizi mehanıkalyq tonometrmen nemese fonendoskoppen ólshegen durys, naqty kórsetedi. Al úıde árıne avtomatty, jartylaı avtomatty tonometrlerdi qoldanýǵa bolady. Ólshemes buryn 5 mınýt otyryp, demalý kerek. 30 mınýt buryn tamaq, kofe, spırttik ishimdik ishýge, temeki shegýge, sportpen aınalysýǵa bolmaıdy. Sondaı-aq qan qysymyn ólshegende aıaqty aıqastyryp qoıǵan da durys emes. Aıaq jerge, arqa oryndyqtyń arqalyǵyna tıip turǵany jón. Dárethanaǵa aldyn ala baryp alyp, tonometr taǵatyn qoldy ústel ústine qoıǵan durys. Bul keńesti saqtamaý arterıaldy qysymnyń kóterilýine ákelýi múmkin. Kıimniń ústinen ólsheýge bolmaıdy, kıim qysyp turmaýy tıis. Sondaı-aq keminde eki ret ólshep, ortaq nátıjesin alý kerek.
- Qan qysymynyń kóterilgenin ólshemeı-aq bilýge bola ma, derttiń belgileri qandaı?
- Eń basty belgisi – bas aýrýy. Uıqydan oıanǵan kezde jelke jaǵy aýyrýy múmkin. Sondaı-aq naýqastardyń jıi basy aınalady, kózi qaraýytyp, qulaǵy shýlaıdy, júregi qatty soǵyp, shanshyp aýyrýy múmkin. Al qan tamyrynda ózgerister bolsa onda aıaq-qoly sýyp, aqsap basatyn bolady.
- Arterııalyq qan qysymyn tómendetý úshin ne isteý kerek?
- Eger Sizge arterıaldy gıpertenzııa degen dıagnoz qoıylsa, ómir súrý saltyn ózgertýge týra keledi. Eń aldymen taǵamdaǵy tuz mólsherin azaıtý. Kúızeliske jol bermeý, zertteýler kúnine 30 mınýt tynyshtandyratyn án tyńdaǵannyń ózi arterııalyq qysymdy túsirýge kómektesetindigin kórsetken. Artyq salmaq bolsa – azaıtý. Spırttik ishimdikterden, temekiden bas tartý. Kalıı mólsherin kóbeıtý, soıa burshaǵy, konservilengen burshaq, qyzanaq pastasy, shpınat, fasol jáne jasymyqty as mázirine qosý.Sondaı-aq magnııdi de jetkilikti mólsherde qoldaný qajet. Aǵzada magnııdiń az bolýy ınsýltke ákelip soǵýy ábden múmkin. Magnıı badam, jańǵaqta jáne sútte kóp. Jalpy sút jáne basqa da sútti taǵamdarǵa basymdyq berýge keńes beremin. Iogýrt, brokkolı jáne oramjapyraq ta kaltsıge baı. Árıne, sportty da umytpaǵan jón. Aptasyna 2-3 ret júrip nemese júgirip, júzý qajet.
- Bul derttiń aldyn alýǵa bola ma?
- Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izde degen bar ǵoı. Arterııalyq gıpertenzııa bara kele paıda bolatyn aýrý. Basty sebepteri – genetıkalyq beıimdilik, az qımyldaý, tuzdy kóp qoldaný, qant dıabeti, búırek aýrýlary, kúızelis, temeki shegý. Іshki faktorlar – gormonaldy, nerv júıesiniń buzylýy áser etýi múmkin. Baıqap otyrsańyz, salamatty ómir saltyn ustaný kóptegen aýrýdyń aldyn alady eken. Jalpy, bul – qaýipti dertterdiń biri. Arterıaldy qan qysymynyń joǵarylaýy adam ómirine qaýip tóndiredi. Sondyqtan syrqattyń qol astynda «kaptoprıl» dárisi bolýy qajet. Jaısyz sezingen jaǵdaıda birden «jedel járdem» qyzmetin shaqyryp, mamandardyń kómegine júgingen jón.
- Áńgimeńizge rahmet!
Foto: gettyimages.com