Jyr alyby Jambyl Jabaevtyń týǵan kúni
ASTANA. KAZINFORM – Búgin aqyn, jyraý, jyrshy Jambyl Jabaev dúnıege kelgen kún.
Jyraý 1846 jyly 28 aqpanda qazirgi Jambyl oblysy Jambyl taýynyń eteginde týǵan. Jasynan óleń-jyrǵa qanyp ósken, óz anasy Uldannyń aqyndyq talantyn boıyna sińirgen, «Meniń pirim - Súıinbaı...» dep Jambyldyń ózi jyrǵa qosqandaı, Súıinbaı Aronuly sııaqty jyr dańǵylynan tálim-tárbıe alǵan.
Súıinbaıdyń tálimimen sheberligin shyńdap, sharýa halyqtyń ánshisi boldy. «Jambyl – meniń jaı atym, Halyq – meniń shyn atym»dep jyrlaǵan jyraý halyqtyń ǵasyrlar boıǵy kókeıinde júrgen armanyn óleńmen jetkizdi.
Jambyl 1919 jyly Jetisý halyq aqyndary bas qosqan sletke qatysty. 1934 jyly respýblıkalyq óner sheberleriniń tuńǵysh sletinde jyr tolǵap, taǵy bir kózge tústi. «Zamana aǵymy», «Belsendilerge», «Qazaqstan toıyna», «Jastar aldyndaǵy sóz» sııaqty arnaý, tolǵaýlary osy tusta jyrlandy. Onyń úzdik shyǵarmalary 40-tan astam shet tiline aýdaryldy. Uly jyraý qazaq halqyn, onyń poezııasyn búkil álemge jarııa etti. 1936 jyldyń kókteminde Jambyl Máskeýdegi qazaq óneriniń onkúndigine qatysady. Osydan soń bul qalaǵa taǵy eki ret barady. 1937 jyly qazaq delegatsııasy quramynda Grýzııaǵa baryp, grýzın ádebıetiniń klassıgi Shota Rýstavelıdiń «Jolbarys terisin jamylǵan batyr» dastanynyń 750-jyldyǵyn toılaýǵa qatysady. 1938 jyly Jambyldyń shyǵarmashylyq óneriniń 75 jyldyǵyn toılaǵanda, oǵan álemniń ár túkpirinen quttyqtaýlar keldi. Romen Rollan, Martın Andersen, Nekse, Katarına Sýsanna Prıchard sııaqty ataqty sýretkerler Jambyl poezııasyna óte joǵary baǵa berdi.
Aqyn 1945 jylǵy 22 maýsymda, júz jyldyq ǵumyrǵa segiz aı jetpeı kóz jumdy. Aqyn óziniń on eki bólmeli úlken úıinde ómirden ozdy. Bul úı 1938 jyly, aqyn shyǵarmashylyǵynyń 75-jyldyǵyn toılaý qarsańynda, osy mereıtoıǵa arnalyp turǵyzylǵan bolatyn. Aqynnyń óziniń ósıeti boıynsha, ony alma baqpen qorshalǵan úıiniń qasyna jerledi. 1946 jyly, aqynnyń 100 jyldyǵy qarsańynda, bul jerge mavzoleı salyndy. 1946 jyly aqynnyń 100-jyldyǵyna oraı onyń ózi turǵan úıde ádebı-memorıaldyq mýzeı ashyldy. Bul mýzeı qazirgi kezde Almaty oblysynyń ǵana emes, búkil respýblıkanyń maqtanyshy bolyp otyr.
Jambyl týraly júzdegen óleń-jyrlar jazyldy. HH ǵasyrdaǵy halyq aqyndaryna Jambyldyń áseri óte zor boldy. Bul qatarda Kenen Ázirbaev, Úmbetáli Káribaev, Ábdiǵalı Sarıev, Nartaı Bekejanov, Doskeı Álimbaev, Saıadil Kerimbekov, Orynbaı Taımanov sııaqty belgili ımprovızatorlar bar. 1941 jyly Stalındik (keıin KSRO Memlekettik) syılyǵynyń laýreaty atanǵan. І saılanǵan Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, KSRO jáne Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi boldy.
Jambyldyń esimi Qazaqstannyń bir oblysyna, birneshe aýdandarǵa, birqatar eldi mekenderge, mekemeler men oqý oryndaryna, óner ordalaryna, mektepterge, kóshelerge, shet memleketterde de kóshelerge berilgen. Qazaq halqy Jambyldyń 100 jyldyq, 125 jyldyq, 150 jyldyq, 160 jyldyq toılaryn halyqaralyq deńgeıde saltanatty túrde atap ótti.
1952 jyly «Jambyl» kórkemsýretti fılmi (rejısseri Efım Dzıgan, «Qazaqfılm»), 1994 jyly «Jambyl: adamzattyń uly jyrshysy» (rejısseri Qalıl Omarov, «Qazaqtelefılm») atty derekti fılm túsirildi. 1996 jyly aqynnyń 150-jyldyq mereıtoıyna oraı «Jambyldyń jastyq shaǵy» atty fılm jasaldy. 2016 jyldyń aqpan aıynda «Qazaqstan» ulttyq telearnasy kórermenderge tórt bólikten turatyn «Jambyl» teleserıalyn usyndy.
Taraz, Almaty, Esik (Almaty oblysy) qalalarynda, Atyraý oblysyndaǵy Safonovka aýylynda, 2002 jyly Kıev qalasyndaǵy Nıvkı saıabaǵynda, Sankt-Peterbýrg qalasynda (Peterbýrg qalasynyń 300-jyldyǵyna Qazaqstannyń syılyǵy) jyraýdyń eskertkishi ornalasqan. Aqynnyń 170-jyldyǵyna oraı Serbııanyń astanasy Belgrad qalasynda taǵy bir eskertkish boı kóterdi.
Ázerbaıjanda Jambyl Jabaevqa arnalǵan poshta markasy shyǵarylǵanyn jazǵan bolatynbyz.