Jyl sońynda jáne qańtarda aýa raıy qandaı bolmaq

қар
Фото: Pixabay

Jańa jylǵa qarsy aıazdyń beti qaıtyp, elimizdiń ońtústik óńirlerinde kún jyly bolady. Kazinform Qazgıdromet málimeti negizinde jyl sońyna deıin jáne 2024 jyldyń qańtar aıyna aýa raıynyń boljamyn usynady. 

Osy aptadan bastap Jańa jylǵa deıin elimizdiń barlyq óńirinde aıaz synyp, kún jyly bolady. Naqty derekterge sáıkes, elimizdiń batysynda aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -7, - 15 gradýs aıazdan -5, +3 gradýsqa deıin jyly, al kúndizgi ýaqytta -3, -8 gradýs aıazdan 0, +10 gradýsqa deıin jyly bolyp aýytqyp turady.

Al soltústik-batysta, soltústikte jáne ortalyqta da aı basynda -12-den -28 gradýsqa deıin aıaz bolsa, sońyna qaraı beti qaıtyp, -7, -18 gradýsqa deıin tómendeıdi.

Kúndizgi ýaqytta -5, -13 gradýs aıaz saqtalady. Shyǵysta da aıaz synyp, aýa teperatýrasy -5, -13 gradýs 0-den tómen bolady. Ońtústikte aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -5, -13 gradýstan -5, +2 gradýsqa deıin, kúndiz 0, -7 gradýstan, 0, +10 gradýsqa deıin aýytqýy yqtıamal.

Ońtústik-shyǵysta da kún jyly bolady. Aýa temperatýrasy túngi ýaqytta -8, -18 gradýstan -5, +2 gradýsqa deıin, kúndiz 0, -8 gradýstan +3, +10 gradýsqa deıin aýytqýy múmkin.

Qańtar - jyl ishindegi eń sýyq aı jáne jeltoqsannan qańtarǵa ótkende aýanyń ortasha aılyq temperatýrasynyń tómendeýi -2, -4, al Jońǵar qaqpasy tusynda -5, -6 gradýs bolady. Qazaqstannyń barlyq aımaqtary boıynsha jyl ishindegi eń tómengi temperatýra ornyǵady.

Aýanyń ortsha aılyq temperatýrasy -2, -5°S-tan (qıyr ońtústik jáne ońtústik-batysta) -16, -19°S-qa deıin (Qazaqstannyń soltústigi men shyǵysynda), al Shyǵys Qazaqstan oblysynyń jekelegen aýdandarynda -20, -22°S-qa deıin tómendeıdi.

Keıbir jyldary aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy (-6, -14°S) mólsherde óte úlken aralyqta (+5, +10°S) aýytqýy múmkin. Qańtarda aýa temperatýrasynyń táýliktik aýytqýy jeltoqsandaǵydan az, ońtústik-shyǵystyń bıik taýly aýdandarynda -14, -15°S, Kaspıı jaǵalaýynda bar bolǵany -6, -8°S bolady.

Arktıkalyq aýa engen kezde eń tómengi temperatýra -48, -54°S aıazǵa deıin, al ońtústik oblystarda -30, -43°S aıazǵa deıin jetýi múmkin. Eń joǵarǵy temperatýra keı jyldary +3, +9°S, Qazaqstannyń ońtústik bóliginde +15, +22°S jylyǵa deıin joǵarylaıdy.

Qańtarda jeltoqsanmen salystyrǵanda jaýyn-shashynnyń mólsheri azdaý bolady. Olardyń aýmaqtyq taralýy birkelki emes.

Qazaqstannyń kóptegen bóliginde jaýyn-shashyn 10-nan 20 mm deıin, shóldi aýdandar men Zaısan mańynda az (6-10 mm) jaýady, eń kóp jaýyn-shashyn (60-80 mm) Túrkistan oblysynyń taýly aýdandarynda túsedi. Onyń eń kóp mólsheri 1969 jyly Shýyldaq meteostantsııasynda 214 mm-ge jetti.

Qańtar aıynda soltústik oblystarda jaýyn-shashyn jıi bolyp turady, munda eseppen jaýyn-shashyndy kúnder 11-15, ortalyq jáne ońtústik oblystarda 6-10 kúndeı bolady.

Soltústik oblystarda aıdyń sońyna qaraı qar jamylǵysynyń qalyńdyǵy 10-20 sm, keı jyldary 35-45 sm-ge deıin jetedi. Qar jamylǵysynyń eń az qalyńdyǵy ońtústik oblystardyń jazyq aýdandarynda 5-8 sm tirkeledi.

Biraq munda keıbir jyldary onyń qalyńdyǵy 20-25 sm-ge deıin jetýi múmkin. Qardyń eń qalyń jamylǵysy taýly aýdandarda – 80-168 sm.

Boran respýblıkanyń soltústik bóligine tán qubylys: qańtarda olar orta eseppen – 6-8 táýlik, Aqtóbe, Soltústik Qazaqstan, Aqmola jáne Qaraǵandy oblystarynda burqasyndar – 9-14 táýlik, al keı jyldary 15-22 táýlikke deıin ulasady.

Tumandy kúnderdiń sany respýblıkanyń kóptegen aýdandarynda ortasha eseppen – 4-7 táýlik, Muǵadjar taýynyń mańynda jne ońtústiktiń taýly aýdandarynda – 10-13 táýlik, jekelegen jyldary 23-29 táýlikti quraıdy.

Respýblıkanyń soltústiginde kóktaıǵaq sırek baıqalady 10 jylda 1-4 ret ǵana, ońtústik aýdandarda ol jıileý, orta eseppen aı boıy – 1-3 ret, keıde aıyna 5-10 kúndeı bolady.

Qańtar aıynda aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy respýblıkanyń basym bóliginde normadan -1, -2°S joǵary bolady dep kútilýde. Sonymen qatar jaýyn-shashyn mólsheri respýblıkanyń basym bóliginde normadan kóp kútiledi.

Qyzylorda, Ulytaý oblysy, Qaraǵandy, Abaı oblystarynda, Mańǵystaý, Túrkistan, Jambyl, Almaty, Jetisý, Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń basym bóliginde, Aqtóbe oblysynyń ońtústik-shyǵysynda, Qostanaı, Aqmola oblystarynyń ońtústiginde, Pavlodar oblysynyń ońtústik jartysynda norma shamasynda bolady dep boljanady.

Aýanyń ortasha aılyq temperatýrasy Qazaqstannyń basym bóliginde -10, -17°S, elimizdiń qıyr shyǵysynda -20°S, Batys Qazaqstan, Atyraý, Mańǵystaý, Qyzylorda, Túrkistan, Jambyl oblystarynda, Almaty, Jetisý oblystarynyń basym bóliginde jáne Aqtóbe oblysynyń ońtústik-batysynda -9+2°S deıin jetedi.

Сейчас читают
telegram