Jyl qorytyndysy: Batys energetıkalyq aımaǵy, jańa ken oryndary jáne «Beıneý-Jańaózen» gaz qubyry
Primeminister.kz redaktsııasy Qazaqstan ekonomıkasy salalarynyń 2023 jylǵy damý qorytyndylaryna arnalǵan sholýyn jalǵastyrady. Búgingi taqyryp energetıka jáne munaı-gaz salasy jóninde bolmaq.
QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń energetıka salasyn odan ári damytýdyń mańyzdylyǵyn birneshe ret atap kórsetti. Memleket basshysynyń aıtýynsha, Qazaqstanda transulttyq munaı-gaz korporatsııalarynyń bolýy elimizdiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyn, atap aıtqanda, ınvestorlardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaý salasyndaǵy zańnamanyń turaqtylyǵyn kórsetedi.
Sonymen qatar aldaǵy 5 jylda keminde 14 gıgavatt jańa elektr qýaty iske qosylyp, jańartylatyn energetıka jobalaryn júzege asyrý, sondaı-aq sý elektr stantsııalaryn damytý jumystary jalǵasyn tabady.
2023 jyly Qazaqstannyń energetıka salasynda qandaı nátıjelerge qol jetkizilgeni týraly osy materıaldan oqyńyzdar.
Qańtar-qarasha aralyǵynda munaı jáne gaz kondensatyn óndirý kólemi 82,2 mln tonnany qurady, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 8%-ǵa artyq. 53,8 mlrd m3 gaz óndirildi (ósim 12%). 26,9 mlrd m3 taýarlyq gaz óndirildi (ósim 6%).
64,3 mln tonna munaı (ósim 10%) jáne 5,3 mlrd m3 tabıǵı gaz (ósim 8%) eksporttaldy.
Otandyq munaı óńdeý zaýyttary qańtar-qazan aralyǵynda elimizde 11,2 mln tonna munaı ónimderin óndirip, jospardy (101,5%) asyra oryndady. Jyl qorytyndysy boıynsha 13,4 mln tonna munaı ónimderin óndirý josparlanýda.
Batys Qazaqstan oblysynda tabıǵı gazdyń qosymsha kózine aınalatyn «Rojkovskoe» iri ken orny iske qosyldy. 2040 jylǵa deıin munda 14,2 mlrd tekshe metr shıki gaz jáne 7,1 mln tonna kondensat óndirý josparlanyp otyr. Ken ornyn ıgerý QR Ulttyq qoryn 500 mlrd-tan astam teńgege, jergilikti bıýdjetti 110 mlrd teńgege tolyqtyrady.
Bıylǵy mamyrda «Ońtústik Aqsaı» ken orny, al jeltoqsannyń basynda «Shyǵys Óriktaý» ken orny paıdalanýǵa berildi. Orta merzimdi perspektıvada taǵy birneshe gaz jobalaryn iske qosý kútilýde, olardyń qatarynda «Ortalyq Óriktaý» (Aqtóbe oblysy), «Batys Prorva» (Atyraý oblysy) jáne «Qalamqas» (Mańǵystaý oblysy) jobalary bar.
Eldi mekender men iri ónerkásip obektilerin turaqty gazben qamtamasyz etetin «Beıneý-Jańaózen» magıstraldy gaz qubyrynyń ekinshi jelisi iske qosyldy. Jobaǵa QazaqGaz jáne «Samuryq-Qazyna» AQ-nyń jeke qarajaty esebinen shamamen 180 mlrd teńge ınvestıtsııa tartyldy.
Mańǵystaý oblysynda Sarsha eldi mekeni men «Jyly jaǵajaı» kýrorttyq aımaǵyna gaz taratý qubyry salyndy. Joba quny – 8,3 mlrd teńge.
Atyraý oblysynda jalpy quny shamamen 100 mlrd teńge bolatyn «Maqat-Soltústik Kavkaz» magıstraldy gaz qubyry lýpınginiń qurylysy aıaqtaldy. Bul óńirdiń gazǵa ósip kele jatqan suranysyn qamtýǵa múmkindik berdi.
Іri munaı-gaz jáne munaı-gaz-hımııa jobalaryn damytýdyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary bekitildi.
Jer qoınaýyn paıdalanýshylardan uzaq ýaqyt boıy kelisimsharttyq mindettemelerin oryndamaı ıemdenip kelgen 19 jer qoınaýy ýchaskesi memleket menshigine qaıtaryldy. Qaıtarylǵan ýchaskeler geologııalyq barlaýǵa jańa ınvestıtsııa tartý jáne ken oryndaryn ónerkásiptik aınalymǵa jedel engizý maqsatynda aýktsıonǵa qoıylady.
Jetildirilgen úlgilik kelisimshart mehanızmi boıynsha (kúrdeli jobalardy barlaý men óndirýge yntalandyrý) ınvestıtsııa kólemi $9 mlrd quraıtyn jer qoınaýyn paıdalaný jóninde 5 kelisimshart jasaldy.
BAÁ-niń energetıkalyq kompanııasymen tabıǵı ýrandy jetkizý boıynsha tarıhtaǵy alǵashqy kelisimshart, sondaı-aq QHR-nyń energetıkalyq kompanııasymen tabıǵı ýrandy jetkizý boıynsha uzaq merzimdi kelisimshart jasaldy.
Bıyl respýblıka boıynsha energııa nysandarynyń qurylysy men olardy jańǵyrtýǵa 146,5 mlrd teńge bólindi, onyń ishinde 19 mlrd teńge – jeke ınvestıtsııa. 8 energoblok, 43 qazandyq jáne 40 týrbına jóndeldi.
Astanada JEO-3 birinshi kezegi, sondaı-aq «Ońtústik-Shyǵys» jáne «Turan» gaz jylý stantsııalary iske qosyldy. Bul obektilerdiń jıyntyq qýaty elordany qajetti jylýmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
Úkimet rezervinen Kókshetaýdaǵy qazandyqtardy, Ekibastuz jáne Rıdder qalalaryndaǵy JEO-yn kúrdeli jóndeýge, sondaı-aq Mańǵystaý oblysyndaǵy JEO-1, JEO-2 jáne MAEK JES-ǵa jabdyqtar satyp alýǵa 21 mlrd teńgeden astam qarjy bólindi.
Ekibastuz 1-MAES-ti qýaty 500 MVt bolatyn №1 blokty qalpyna keltire otyryp, jańǵyrtý jáne rekonstrýktsııalaý boıynsha aýqymdy joba júzege asyrylýda. 2024 jyldyń maýsym aıynda tolyq paıdalanýǵa beriledi.
Bıyl Ekibastuz 2-MAES-ti keńeıtý jáne rekonstrýktsııalaý boıynsha iri joba iske asyryla bastady. Onda qýaty 636 MVt-qa deıin jetetin №3 energoblok salynady.
Oraldaǵy JEO-nyń taratý júıelerin rekonstrýktsııalaý jáne jańǵyrtý, Túrkistan, Leńgir, t.b. qalalardaǵy qosalqy stantsııalardyń qurylysy aıaqtaldy.
Kókshetaý (240 MVt), Semeı (360 MVt) jáne Óskemen qalalarynda JES salý máselesi pysyqtalýda.
Elektr energııasyn óndirý 112,9 mlrd kVt/saǵ deńgeıinde bolady dep kútilýde. Sonymen qatar jyl saıyn elektr energııasyn tutyný kóleminiń artyp kele jatqanyn eskere otyryp, jańa jobalar pysyqtalyp jatyr, qoldanystaǵy elektr stantsııalaryn jańǵyrtý jalǵasýda.
1 shildeden bastap Qazaqstanda naqty ýaqyt rejıminde elektr energııasyn ortalyqtandyrylǵan satyp alý jáne satý mehanızmi (biryńǵaı satyp alýshy) engizildi. Bul ishki naryqta elektr energııasyn satyp alý-satý kezinde alypsatarlyq operatsııalardy joıýǵa, tıimsiz deldaldardyń sanyn azaıtýǵa jáne kórshiles energııa júıelerimen shekarada elektr energııasy aǵyndarynyń aýytqýyn barynsha azaıtýǵa múmkindik beredi.
Qaıtarymdy ınvestıtsııalardyń jyldyq lımıti 32 mlrd teńgeden 428 mlrd teńgege deıin kóterildi, bul energııa óndirýshi uıymdardyń negizgi jabdyqtaryn jańǵyrtý, rekonstrýktsııalaý, keńeıtý jáne jańartý boıynsha jobalar pýlyn ulǵaıtýǵa múmkindik berdi.
Qazaqstannyń Batys aımaǵynyń elektr jelisin nyǵaıtý boıynsha strategııalyq mańyzdy joba júzege asyryldy, onyń aıasynda jalpy uzyndyǵy 780 shaqyrymǵa jýyq bes 220 kV elektr taratý jelisi salyndy. Nátıjesinde Batys aımaq jelisiniń senimdiligi jalpy alǵanda eki esege artty. Bul joba óńir ekonomıkasynyń odan ári damýyna aıtarlyqtaı serpin beredi.
Jańartylatyn energııa salasynda jalpy el ekonomıkasynyń jáne salanyń damýyna áser etetin birqatar mańyzdy oqıǵalar boldy:
– 2027 jylǵa deıin jalpy qýaty 6,7 GVt bolatyn JEK obektileriniń qurylysyna 5 jyldyq aýktsıondyq saýda-sattyq kestesi bekitildi. Bul salaǵa ınvestıtsııa tartyp, aldaǵy jyldary elimizde ekologııalyq taza energııa óndirisin arttyrýǵa múmkindik beredi.
– Jalpy qýaty 495,6 MVt bolatyn 16 JEK obektisi iske qosyldy. Jalpy ınvestıtsııa kólemi shamamen $450 mln qurady.
– Jańartylatyn energııa kózderi salasynda jańa aýqymdy jobalardy júzege asyrý boıynsha sheteldik ınvestorlarmen birqatar kelisimge qol qoıyldy. BAÁ, Total Energies jáne China Power International Holding-pen birlese jalpy qýaty 3 GVt bolatyn úsh jel elektr stantsııasyn salý josparlanýda.
