JI arqyly qylmys jıi jasalatyn oryndardy avtomatty túrde eksheıtin júıe kerek – Abzal Quspan

ASTANA. KAZINFORM – Májilis depýtaty, belgili zańger Abzal Quspan Kazinform tilshisine quqyq qorǵaý salasynyń aldynda turǵan júıelik betburystar jaıynda shaǵyn suhbat berdi.

– Abzal myrza, Memleket basshysy búgingi quqyq qorǵaý organdarynyń keńeıtilgen alqa májilisinde birqatar mańyzdy tapsyrma júktedi. Sonyń ishinde salada tsıfrlandyrýdy tereńdetý, jasandy ıntellektini qylmystyń aldyn alýǵa paıdalaný máselesi kóterildi. Osy baǵytta qandaı jańashyldyqtar engizýge bolady dep oılaısyz?

– Prezıdent kótergen máseleler – ýaqyt talaby. Búginde quqyq qorǵaý júıesin tsıfrlandyrý tek tıimdilikti emes, ashyqtyq pen senimdilikti de qamtamasyz etedi. Jasandy ıntellekt (JI) kómegimen quqyqbuzýshylyqtar taldana otyryp, qylmys jasalýy yqtımal jerler men tulǵalar týraly boljam jasaýǵa múmkindik týady. Máselen, vıdeobaqylaý júıelerin JI arqyly taldaý, krımınogendik ýchaskelerdi kartada avtomatty belgileý, kólik jáne tulǵalar qozǵalysyn ıntellektýaldy baqylaý – bári de derbes sheshim qabyldaýǵa emes, naqty derekke súıengen taldaýǵa negizdelgen jańa dáýirdi bastaıdy. Biraq bul úshin quqyqtyq baza da, etıkalyq shekteýler de aldyn ala naqtylanýy tıis.

– Memleket basshysy sóz etken ekinshi bir mańyzdy másele – sottalǵandardy qamaýda otyrǵan kezinde-aq qoǵamǵa beıimdeý. Siz bul baǵytta qandaı sharalar qajet dep esepteısiz?

– Bul – men ózim birneshe ret Parlament qabyrǵasynda kótergen mańyzdy másele. Qazirgi penıtentsıarlyq júıe, ókinishke qaraı, kóbine jazalaýǵa ǵana baǵyttalǵan. Endi biz qylmyskerdi emes, adasqan adamdy qaıta qoǵamǵa qaıtarýǵa nazar aýdarýymyz kerek. Ol úshin, eń áýeli sottalǵan adamǵa naqty kásibı bilim, eńbek daǵdylary berilýi kerek. Mysaly, dánekerleýshi, elektrık, santehnık, aspaz sııaqty naryqta suranysqa ıe qarapaıym mamandyqtarǵa tikeleı mekeme ishinde oqytý júıesin jolǵa qoıý qajet. Sonymen qatar tsıfrlyq saýattylyqty arttyrý, psıhologııalyq kómek, otbasy baılanystaryn saqtaý – bul da qoǵamǵa beıimdelýdiń bir bólshegi.

Taǵy bir mańyzdysy – «penıtentsıarlyq probatsııa» degen uǵymdy engizý, ıaǵnı sottalǵan adam qamaýda otyrsa da, jazasyn óteý barysynda qoǵamdyq jumysqa, kásiptik daıyndyqqa tartylyp, shartty túrde bosaýǵa deıingi kezeńde beıimdeý baǵdarlamasyna qatysady. Bul – retsıdıv deńgeıin tómendetýdiń naqty joly.

– Sizge depýtat retinde azamattardan sotqa deıingi tergep-tekserýdiń zańsyzdyqtaryna baılanysty qansha shaǵym tústi? Bul shaǵymdar kóbinese qandaı zańsyzdyqtarmen baılanysty?

– Jyl basynan beri maǵan kelip túsken azamattyq shaǵymdardyń basym bóligi dál osy sotqa deıingi tergep-tekserýge qatysty. Resmı statıstıkaǵa júginsek, men Májilis depýtattarynyń ishinde eń kóp aryz-shaǵym alatyn halyq qalaýlylarynyń qataryndamyn. Degenmen, barlyq ótinishti naqty sanmen bólip-jaryp aıtý qıyn, sebebi keıde bir shaǵymnyń ózinde birneshe másele qatar kóteriledi. Biraq meniń jeke baqylaýym boıynsha, tergeý is-áreketterine baılanysty shaǵymdar úlestik salmaǵy jaǵynan aldyńǵy orynda.

Bul shaǵymdardyń mazmunyna kelsek, negizgi problema – tergeýdiń birjaqtylyǵy. Kóp jaǵdaıda quqyq qorǵaý organdary kúdikti taraptyń dálelderin elemeı, aıyptaýshynyń ǵana pozıtsııasyna súıenedi. Sondaı-aq qorǵaýshy tarap – advokattardyń tergeý barysynda óz kásibı mindetterin tolyqqandy atqarýyna jaǵdaı jasalmaıdy. Shyn máninde, bul – qylmystyq protsestegi basty prıntsıpterdiń biri – taraptardyń teń quqylyǵy men básekelestik qaǵıdasyna qaıshy.

- Bulardyń bárin jekelegen másele dep qarastyrmaı, júıelik problema retinde zańnamany jetildirý arqyly sheshýge bolmaı ma?

- Keıbir isterde kúdiktilerdiń protsessýaldyq quqyqtary tolyq túsindirilmeıdi, al keıde olar qysym kórsetý, moıyndatý arqyly alynǵan jaýaptar negizinde qylmystyq jaýapqa tartylyp jatady. Mundaı jaǵdaılar azamattardyń ádildikke degen senimin álsiretip, búkil júıege kúmán týdyrady.

Sondyqtan men bul máseleni birneshe ret Májilis qabyrǵasynda kóterdim. Qazir biz Qylmystyq protsestik kodeksine jáne basqa da normatıvtik aktilerge naqty ózgerister engizý boıynsha jumys tobyn júrgizip jatyrmyz. Maqsatymyz – sotqa deıingi tergep-tekserý barysynda azamattardyń konstıtýtsııalyq quqyqtarynyń saqtalýyna naqty kepildikter ornatý.

Jalpy bul baǵyttaǵy reformalar tereń ári júıeli júrgizilse ǵana nátıje beredi. Sol úshin zań shyǵarýshy organ retinde biz de óz úlesimizdi qosýǵa daıynbyz.

Aıta keteıik, Qasym-Jomart Toqaevtyń paıymynsha, elimizde «Zań men tártiptiń» qatań saqtalýyna qoǵam ókilderiniń qosar úlesi de orasan zor.