Jezqazǵan – mys ındýstrııasynyń júregi: zamanaýı óndiris joǵary tehnologııany talap etedi
ULYTAÝ. KAZINFORM – Jezqazǵandy el ishinde «Qazaqstannyń mys astanasy» dep ataýy beker emes. Bul óńirde «Qazaqmys» kompanııasynyń iri óndiristik aktıvteri shoǵyrlanǵan, al mundaǵy ken oryndary búkil elimizdiń mys ónerkásibiniń damýyna serpin berip otyr.
Qazaqstan – álemdegi iri mys óndirýshi memleketterdiń qatarynda. Jylyna shamamen 740 myń tonna ónim shyǵara otyryp, elimiz óndiris kólemi boıynsha 11-orynǵa turaqtaǵan. Qazaqstandyq mystyń negizgi tutynýshysy – Qytaı. «Jasyl ekonomıkaǵa» kóshý men elektronıka óndirisiniń qarqyndy ósýi aıasynda ol áli de álemdik tutynýdyń basty draıveri sanalady.
Mys óndirisiniń tarıhy men keleshegi
Jezqazǵan mys óndirisiniń bastaýynda 1965 jyly ashylǵan Ońtústik Jezqazǵan kenishi tur. Bastapqyda onyń jobalyq qýaty jylyna 2,8 mıllıon tonnany quraǵan. 1975 jyly №65 shahtanyń iske qosylýymen óndiris kólemi 5,5 mıllıon tonnaǵa deıin artty. Búginde munda myńnan astam jumysshy eńbek etedi. Ken óndirý №65 jáne №45 shahtalarynda 270 metr tereńdikke deıin júrgizilýde.
– Baı rýdaly gorızonttar aıtarlyqtaı sarqylǵandyqtan, qazir biz Jylandy tobyndaǵy jańa ken oryndaryn ıgerip jatyrmyz. Bul turaqty óndiris kólemin saqtap, qala turǵyndaryn jumyspen qamtýǵa jol ashady, - deıdi Ońtústik Jezqazǵan kenishi ınjeneri.
Jezqazǵannan 30 shaqyrym qashyqta ornalasqan Jylandy tobyna bes áleýetti nysan kiredi: Itaýyz, Shyǵys jáne Batys Sary-Oba, Qarashoshaq pen Qypshaqpaı.
Qazirgi mys óndirisi joǵary tehnologııalyq úderisterdi qajet etedi. Jer betine jaqyn ken oryndary ashyq ádispen ıgeriledi: alyp qazanshuńqyrlarda ekskavatorlar topyraq qabatyn arshyp, samosvaldar kendi qaıta óńdeýge jetkizedi. Al jerasty shahtalary naǵyz «qalalar» ispettes: júzdegen metr tereńdikke sozylǵan tonnelder betondy ankerler men metall tireýler arqyly bekitiledi. Jerasty magıstraldary arqyly samosvaldar ken men jumysshylardy tasymaldaıdy.
Mys óndirý joly: kennen katodqa deıin
Óndirilgen ken aldymen Jezqazǵan baıytý fabrıkasyna jetkiziledi. Munda kún saıyn júzdegen vagon kelip, olardyń árqaısysy arnaıy vagon-aýdarǵyshtarmen tóńkerilip, ken konveıerge túsedi.
Sodan keıin ol untaqtalyp, flotatsııalyq ádispen óńdeledi. Úlken flotatsııalyq mashınalarda reagentter qosylyp, aýa jiberiledi. Sonyń nátıjesinde kóbik qabatynda mys kontsentraty jınalady, al quramyndaǵy mys mólsheri bastapqy 0,6%-dan 20–35%-ǵa deıin artady.
Kelesi kezeńde kontsentrat Jezqazǵan mys qorytý zaýytyna jóneltiledi. Bul – zamanaýı keshen, onyń quramynda mys qorytý, elektrolız jáne kúkirt qyshqyly óndirisi bar. Munda kontsentrat aldymen shıhtalaýdan, keıin ken-termııalyq peshterde balqytýdan ótip, quramynda 99,4%-ǵa deıin mys bolatyn qara mysqa aınalady. Keıin ol elektrolız ádisi arqyly tazalanyp, 99,99%-dyq katodty mysqa aınalady. Árqaısysy shamamen 100 kılogramm tartatyn katodty plastınalar býyp-túıilip, álemniń túkpir-túkpirine jóneltiledi.
Óndiristiń qarbalas tynysy
Jezqazǵandaǵy shahtalar men fabrıkalar tań ata jandanady. Shahterler jer astyna túsip, onda olardy júzdegen tonna ken, konveıerler men qýatty CAT AD-45B samosvaldary kútip turady.
Jer betinde elektrovozdar kendi fabrıkaǵa jetkizip, operatorlar vagon-aýdarǵyshtardyń jáne konveıerlerdiń jumysyn baqylaıdy.
Al mys qorytý zaýytynyń elektrolız tsehynda mys qatań baqylaýmen katodtarǵa aınalady.
– Ár kezeńde joǵary dáldik talap etiledi: hımııalyq quramdy taldaýdan bastap, shıhtalaý jáne balqytý temperatýrasynyń baqylaýyna deıin. Tipti paıyzdyń júzden bir bóligi sapaǵa áser etýi múmkin, - deıdi zaýyttyń bas ınjeneri Elmurat Ábýov.
Mystyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq mańyzy
Jezqazǵan úshin mys – jaı ǵana metall emes. Ol – óńirdiń áleýmettik ınfraqurylymy, turaqty jumyspen qamtý men ekonomıkalyq irgetasy. Ulytaý oblysyndaǵy shahtalarda, fabrıka men zaýytta 20 myńnan astam adam eńbek etedi. Shahtalardaǵy ortasha jalaqy 900 myń teńgeden asady№ Óz kezeginde mundaı eńbekaqy osy salany bilikti mamandar úshin tartymdy etip otyr.
Búginde Jezqazǵan óziniń Qazaqstandaǵy mys ındýstrııasyndaǵy kóshbasshylyq mártebesin taǵy bir dáleldep otyr: munda negizgi óndiristik aktıvter shoǵyrlanǵan, óndiris úderisteri jańǵyrtylýda jáne jańa jobalar iske qosylýda. Kennen katodqa deıingi mystyń joly Jezqazǵanda strategııalyq resýrstyń ekonomıkaǵa tirek bolyp, myńdaǵan jumys ornyn ashyp, tutas óńirdiń bolashaǵyn aıqyndaı alatynyn kórsetedi.
Jezqazǵan mysy – jaı ǵana metall emes. Bul – ındýstrııalyq damýdyń, tehnologııalyq jańashyldyqtyń jáne ekonomıkalyq turaqtylyqtyń sımvoly. Qazaqstannyń qazirgi ónerkásibi men tsıfrlyq ekonomıkasyn onsyz elestetý múmkin emes.
Buǵan deıin «Jomart» kenishinde apattan keıin jańa deńgeıdegi qaýipsizdikti qamtamasyz etetin ınnovatsııalyq sheshimder engizilgeni habarlanǵan bolatyn.