Jeltoqsan-86: qarshadaı qazaq qyzy saıası senimsizder qataryna qalaı qosyldy
PAVLODAR. KAZINFORM — 1986 jyl. Jeltoqsannyń yzǵarynda alańǵa ádildik izdep shyǵyp, keńes bıliginiń tepkisin kórgen órimdeı bozbalalar men boıjetkenderdiń erligi búgingi jas urpaqqa ańyz bolyp aıtylyp júrgeni haq.
Azattyqty jaqyndata túsýge sep bolǵan Jeltoqsan oqıǵasynda kerekýlik Saıa Torbaeva da az teperish kórmedi.
Qarashanyń sońǵy onkúndiginde qalbalaqtap jaýǵan qar jeltoqsannyń ortasyna qaraı údeı túsip, sońy saryshunaq aıazǵa ulasqan. Jaıaý júrginshiler júretin joldy, kósheni jumysshylar tazalap úlgermeıdi. Úıilgen qardyń bıiktigi kisi boıynan asady. Stýdent Saıa Torbaevanyń ómirin ózgertken erekshe qys bastaldy…
Búgingi sabaq oblystyq partııa komıtetiniń artyndaǵy N.Gogol kóshesinde ornalasqan medıtsına ınstıtýtynyń bas ǵımaratynda ótedi. Alǵashqy sabaq — «Terapeıadan» dáris, qalmaý kerek. Dotsent V.Lıpıhın óte qatal adam, stýdentter bir mınýt keshikse, eki par boıy dálizde turǵyzyp qoıady nemese dekanatqa baryp ruqsat suraýyń kerek.
Boıjetken qalyń jaýǵan kúpsek qardy syqyrlata basyp sabaqqa asyǵyp keledi. Ǵımaratqa jaqyndaı bergende urandatyp kele jatqan qalyń nópirdi baıqady. Basynda ne bolyp jatqanyn túsinkiremegen. «Nege qazaqty qoımaıdy?», «Nege basqa ulttan?», «Qazaq bolýy kerek?», «Qazaq bolsyn!» degen urandy sózder. Shetteý turǵan bireýinen surap edi, «Qonaevty alyp tastap ornyna basqa jaqtan, ózge ulttan qoıypty» dedi.
Saıa mektepti orys tilinde bitirip, ınstıtýtta da orys tobynda oqıtyn. Qazaqshasy da shalalaý. Sol kezde qandaı bula kúsh ekeni belgisiz, ishten býyrqana shyqqan jan daýysy: «Qalaı sonda, Qazaqstandy basqa ult ókili nege basqarýy kerek?!» dep shıryǵa shyqty. Bul onyń ǵana emes, sol saıası sáttegi alańǵa shyqqan búkil qazaq jastarynyń ulttyq sanasynyń silkinisi bolsa kerek. Syrttaǵy saqyldaǵan aıazǵa qaramastan búkil tula boıyn ot-jalyn sharpyp ótti. Qalyń nópirge aralasty da ketti. Qalyń top biri-birine bilekterin aıqastyryp, alańǵa qaraı bettep keledi. Kóbi jastar. Pedagogıkalyq ınstıtýttyń jataqhanasy álgi oqý ǵımaratynyń janynda bolatyn. Odan da júgirip shyǵyp jatqan stýdentter sapqa qosyldy. Polıttehtiń, ózge de oqý oryndarynyń stýdentteri aǵylyp kelip jatyr. Qatarlary kóbeıe tústi. Fakýltet dekany men orynbasary «qaıtyńdar», «keri qaıtyńdar» dep qalyń qardy ombylap júgirip júr. Ár jerden qoldaryn sermep birdeńe dep aıqaılap júrgen oqytýshylardyń da qarasy kórinip qalady. Olar da dármensiz. Urandatyp, toptasyp kele jatqan ashýly topty toqtatý ońaı emesin bildi me keıindep qala berdi.
— Alańǵa taıaı bergende qara kıim kıgen adamdar men mılıtsııalar, áskerı formadaǵylar bizdi jan-jaqtan qorshaı bastady. Sherýshiler sonda da qaıtar emes. Urandatyp, Shámshi Qaldaıaqovtyń «Meniń Qazaqstanym» ánin shyrqap alǵa umtyldy. Kútip turǵan soldattar qoldaryndaǵy dýbınkalarymen aldyńǵy topty uryp tarqata bastady, keıbiriniń qolyn qaıyryp, endi bireýlerin eki aıaǵynan súırep toptan shyǵarýǵa tyrysýda. Alańǵa jetkizbeı keri shegindirdi. Qulap, aıaqqa taptalyp aıǵaılap, shyńǵyryp, yshqynyp, yńyrsyp jatqan daýystar. Turýǵa shama joq, taptalyp jatyr. Keıbir qyzdardyń kózinde jas, bar daýysymen ándetip kele me, urandatyp jatyr ma, yzanyń, úreıdiń kóz jasy ma túsiniksiz… Meniń salmaǵym jeńil bolǵandyqtan qalyń toptyń ishinde aıaǵym birese jerge tımeı, birde jerge tirelip júrip kelemin be, júgirip kelem be ózim de túsinbeımin. Bar oıym — qulap qalmaý. Qulasań boldy qaıta turý joq, taptalyp aıaq astynda qalasyń. Alańnan bastap qorshaýǵa deıin shegindirip, ınstıtýttyń bas ǵımaratyna ákep tiredi. Qyspaqtyń kúshtiligi sondaı arqa jaǵymmen kelip tirelgen terezeniń áınegi shytynap synyp tústi, — dep eske alady sol bir yzǵarly kúnder jaıynda Saıa apaı.
«Áskerıler men mılıtsııa qyzmetkerleri bizdi arnaıy ákep qoıǵan avtobýstar men jabyq mashınalarǵa kúshtep engize bastady. Qarsylasqandardy eki aıaq, eki qoldan ustap kólikterdiń ishine laqtyryp jatyr. Meni eki jaǵymnan ustaǵan eki soldat dedektetip súırep ákelip avtobýstyń ishine biraq tyqty. Jan — jaǵyma qarasam, bizdiń toptan Ahmetova Jumagúl jáne basqa fakýltettiń stýdentteri bar eken. Kóbiniń kózderi kógergen, erinderi jyrylǵan, endi bireýiniń basynan aqqan qan qabyrshaqtanyp qata bastapty. Bir kezde menimen bir topta oqıtyn Bóltirikova Baıandy eki soldat eki jaqtan demep es-tússiz kúıde avtobýstyń edenine laqtyra saldy. Basynan aqqan qan eki betin jaýyp ketken. Kóterýge shama joq, Jumagúl ekeýimiz súırep ákep oryndyqqa otyrǵyzdyq. Esin jıǵanda aıtqany „Dýbınkamen bastan urdy ǵoı ıtter“ dedi erinderi dirildep.
Bizdi Jambyl aýdanynyń ishki ister basqarmasyna alyp kelip, úlken bir bólmege ákep qamady da árqaısymyzdan jeke-jeke jaýap ala bastady. Surap bolǵan soń biz otyrǵan bólmeden shyǵyp ketti de biraz ýaqyttan keıin qaıta kelip, «sen, sen, ornyńnan tur» dep tórt-beseýin turǵyzdy da meken-jaıyn, oqý ornyn ótirik aıtqanyn jetkizip, qaıta suraı bastady. Ol kezde qazirgideı aqparatty jyldam alatyn quryǵylar joq, bular qaıdan bildi dep qaıran qaldym. Keıin ózimnen jeke jaýap alǵanda bulardyń qaýipsizdik komıtetiniń qyzmetkerleri ekenin bildim.
Meni tergegen boıy ortadan sál joǵary jińishke kelgen, orta jastaǵy, denesin tik ustaıtyn, ádemi kózildirik taqqan azamattyq kıimdegi silińgir qara qazaq boldy. Keıin bilgenimdeı, ol ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń bastyǵy eken. Óte sypaıy sóıleıdi. Bir topta oqıtyn Maral degen qyz tergeýshilerdiń qysymyna shydamady ma, álde tezirek qutylǵysy keldi me eken, kim bilsin, «Alańǵa bizdi alyp shyqqan Torbaeva Saıa bolatyn» dep meni uıymdastyrýshy retinde kórsetip jiberipti. UQK bastyǵynyń meni jeke tergeýi de sol eken…
Qaýipsizdik komıtetinen apta saıyn shaqyrtý qaǵaz keledi, senbi kúni ýaqytynan qalmaı tergeýge baramyn. Bar oıym úıdiń-ishi bilip qoımasa eken dep júrmin. Tergeý de bitti. Qandaı sheshim shyǵarǵanyn bilmeımin, áıteýir shaqyrtýdy qoıdy» dep jalǵastyrdy jeltoqsanshy.
Keıin alańǵa shyǵýdy uıymdastyrǵan medıtsınalyq ınstıtýttyń abonent bóliminde isteıtin kitaphanashy ekenin estıdi. Egde jastaǵy qazaq áıelin alańǵa qaraı bara jatqanda joldyń shetinde turǵanyn kórgenin, keıingi taǵdyry ne bolǵanynan habarsyzbyn dep bir tolǵandy.
Máseleleri endi ınstıtýtta qaraldy. Komsomoldan qýylǵannan keıin, fakýltet jınalysynyń sheshimi boıynsha Torbaeva Saıa, Bóltirikova Baıan, Ańdamasova Janna, Ishakova Gúljamal, Muhamedıeva Gúlbarshyn, Ahmetova Jumagúl 3-kýrstan oqýdan shyǵarylady.
«Keıin eńbek kitapshama qarap otyrsam, oqýdan shyǵarý týraly eki buıryq jazylypty: alǵashqysy 1986 jyldyń 31 jeltoqsandaǵy № 1147 buıryq, ekinshisi 1987 jyldyń 9 qańtaryndaǵy № 9 buıryq. Aýylǵa kelip, jumysqa turmaqshy boldym. Sheshem ekeýimiz kúni boıy jumys izdep qaqpaǵan esigimiz joq. Esh jerge jumysqa qabyldamaıdy. Kitapshany kóredi de bastaryn shaıqaıdy. Ákem tanystary arqyly qaladaǵy dárihanaǵa eden jýýshy qylyp ornalastyrdy. Jumysshylar menimen kóp aralaspaıdy. „Saıası senimsiz“ ekenimdi bular da biletin sııaqty. Bir jyl eden jýdym».
Saıa Torbaevanyń endigi oqýǵa qaıta qabyldaný, qabyldanbaýyn ınstıtýttyń ǵylymı keńesi sheshetin boldy. Fakýltet dekany Ǵalym Islamǵalıev jaqsy pikir bildirip, oqý bóliminiń meńgerýshisi N.Eırıh: «Ý Torbaevoı v zachetnom knıjke horoshıe otsenkı, ýchılas horosho, golosýıý o vosstanovlenıı» dep qoldaıdy. Sóıtip 1987 jyldyń 8 jeltoqsanynda oqýǵa qaıta qabyldanady.
Qarapaıym qazaq qyzynyń tabanynan ótken Jeltoqsan yzǵarynyń shyndyǵy osy. Saıa Torbaeva azattyqtyń aq tańy atqaly medıtsına salasynda uzaq jyldar jemisti eńbek etýde. Qazirgi kúni Pavlodar medıtsınalyq kolledjinde bolashaq aq jeleńdilerdi daıarlaýǵa zor úlesin qosyp júr. Joldasy Ádilbek Ámirenov fılologııa ǵylymynyń kandıdaty, dotsent. Shańyraqtarynda dúnıege kelgen eki er balasy búginde el qataryna qosylyp qalǵan. Aǵamyz ben jeńgemiz beıbit zamannyń máńgiligin, táýelsizdigimizdiń baıandy bolýyn jatsa-tursa tilep otyrady.