Jel soqpasa tútin tumshalaıtyn Óskemende ekologııa qashan jaqsarmaq
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Óskemen qalasynda bıyl jelsiz kúnder kúrt kóbeıip, halyqtyń aýa sapasyna shaǵymy qarsha borady. Olar qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı qalyptasqan kezde mektep oqýshylary qashyqtan oqýǵa jiberilmeı jatatyndyǵyna da narazylyq bildirdi. Kazinform tilshisi bul maqalada qaladaǵy ekologııa máselesine úńilip kórdi.
«Dem ala almaıtyn boldyq»
Óskemenniń ekologııasy burynnan beri san márte aıtylǵan, jaza, jaza jaýyr bolǵan taqyryp shyǵar. Biraq turǵyndar úshin áli kúnge deıin túıini tarqatylmaǵan túıtkil bolyp otyr.
Ásirese osy jyldyń basynan beri qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı (QMJ) qalyptasqan kúnder sany kóbeıip ketkendikten másele odan saıyn ózektilene túskendeı.
Bilmeıtinderge túsindire keteıik, qala Altaı taýlarynyń oıysynda ornalasqandyqtan jel soqpasa kásiporyndar men kólikterden taraıtyn gazdar kóshelerdiń ishinde qalady. Sóıtip shahardy tútin basady.
— Jel soqpasa dem ala almaıtyn boldyq. Kóshege shyqsaq tamaǵymyz qyryldap, tynysymyz tarylady. Bizdi qoıshy, balalardy obal. Nege qalany tútin basqan kúnderde sabaqty onlaın formatqa kóshirip otyrmasqa? Bizde mundaı shara óte sırek qoldanylady, — deıdi Balnur esimdi turǵyn.
Qazgıdromet statıstıkasyna sáıkes, sońǵy 5 jyl ishinde QMJ bolǵan kúnderdiń sany kúrt ósken.
Máselen, 2020 jyly 78 kún tirkelse, 2021 jyly 42-ge deıin azaıǵan. 2022 jyly kórsetkish qaıta ósip, 99-ǵa jetse, 2023 jyly 124 kúnmen eń joǵary deńgeıge kóterildi.
2024 jyly 100 kún tirkelip, al 2025 jyldyń 10 aıynyń ózinde 102 kúnde jel soqpady.
— Jalpy sońǵy jyldary oblysta QMJ qalyptasqan kúnder sanynyń kóbeıgeni baıqalady. Bul ekologııalyq baqylaýdy kúsheıtý men aldyn alý sharalaryn arttyrý qajettigin kórsetedi. Osy rette, Óskemen qalasynyń iri ónerkásiptik kásiporyndarymen, atap aıtqanda «Kaztsınk» JShS, «TMK» AQ, «ÚMZ» AQ, «JEO» JShS, «Sogrınskaıa TETs» JShS, «Shyǵys jylý» AQ, «Vostokmashzavod» AQ, «ÝK Maslozavod» JShS qol qoıylǵan ózara is-qımyl týraly memorandým aıasynda jelsiz kúnderde jáne ekologııalyq tótenshe jaǵdaılarǵa den qoıý maqsatynda qorshaǵan ortany lastaýdyń qandaı da bir táýekelderi týyndaǵan kezde aqparat almasý men aldyn alý sharalaryn qabyldaý boıynsha birlesken jumys júrgizilip jatyr, — dep habarlady ShQO ekologııa departamentinen.
Memorandým aıasynda QMJ qalyptasqan kezderde óńirdegi iri kásiporyndar shyǵaryndylardy azaıtý maqsatynda óndiris qýatyn 20-50%-ǵa tómendetýi mindetti. Aýaǵa taraıtyn barlyq zııandy shyǵaryndylar avtomattandyrylǵan monıtorıng júıeleri arqyly onlaın rejımde baqylanady.
Osy rette bıyl óndiris oryndaryna qatysty qandaı monıtorıng júrgizilgendigin bilý úshin Kazinform tilshisi quzyrly departament basshylyǵyna resmı saýalhat joldady.
— Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha ekologııa departamentiniń mamandary 2025 jyldyń 10 aıynyń ishinde barlyǵy 33 tekserý júrgizdi. Onyń ishinde jospardan tys — 15, profılaktıkalyq baqylaý — 12, biliktilik talaptary boıynsha — 6. Nátıjesinde 86 quqyq buzýshylyq anyqtalyp, olar boıynsha tıisti nusqamalar berildi. Jalpy somasy 1,73 mlrd teńgeni quraıtyn 58 ákimshilik aıyppul salyndy, — dep jaýap berdi departament basshysynyń mindetin atqarýshy Áset Súleımenov.
Aýa kóbine neden lastanady?
Qala ákimdiginiń málimetinshe, aýa tek óndiristik kásiporyndardan ǵana lastanbaıdy. Búginde Óskemende 132 000-nan astam avtokólik tirkelgen.
Kólikterdiń tútini bir jylda aýaǵa taraıtyn barlyq zııandy shyǵaryndylardyń 58,9 paıyzyn quraıdy.
— Qalada pesh jaǵyp otyrǵan jer úı sany — 36 myń. Buryn halyq 120 myń tonna kómir tutynsa, qazir bul kórsetkish 250 myń tonnaǵa jetken. Al JEO men qazandyqtar buryn 1,6 mln tonna, qazir 1,83 mln tonna kómir jaǵyp otyr. Munyń barlyǵy aýa sapasyna áser etedi. Aldaǵy ýaqytta elektromobılderge arnalǵan qýattaý ınfraqurylymyn damytý jumysy jalǵasady. Bul turǵyndardy benzındi qozǵaltqyshtan bas tartýǵa yntalandyrýǵa baǵyttalǵan. Sondaı-aq máseleni sheshýdiń taǵy bir joly — qoǵamdyq kólik jelisin keńeıtý jáne jańa avtobýs baǵyttaryn ashý. Bul Ertis kópirindegi jol aıryǵynyń qurylysy aıaqtalǵannan keıin múmkin bolmaq, — dedi Óskemen qalasynyń ákimi Almat Aqyshov.
ShQO bilim basqarmasynyń basshysy Qýat Oqasovtyń aıtýynsha, qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı qalyptasqan kezde mektepterdiń qashyqtan oqytý formatyna kóshý algorıtmi ázirlenedi.
— Aýa sapasynyń nasharlaýy, kóktaıǵaq nemese kúnniń kúrt sýytýy syndy sebepterge qatysty sabaqty onlaın formatqa kóshirý sheshimin únemi bilim bólimderi qabyldaıdy. Mysaly, Altaı qalasynda aýa temperatýrasy -45 gradýs bolyp, sabaqtar toqtatylsa, bul sheshim Zaısan aýdanyna esh qatysy joq. Bilim bólimderi bizge aqparat usynady, sonyń negizinde olarmen birge tıisti sheshim qabyldaımyz. Mysaly, «Qazgıdromet» RMK-nan Óskemende 23 qazan saǵat 20:00–den 24 qazan saǵat 20:00–ge deıin ekinshi dárejeli qolaısyz meteojaǵdaılar kútiletini týraly aqparat aldyq. Osylaısha, qalalyq bilim bólimi sabaqty qashyqtan ótkizý formatyna aýystyrý jaıly sheshim qabyldady. Bizde belgili bir algorıtm bar, biraq onyń bir kemshiligi — ákimdik pen bilim bólimi arasyndaǵy ózara árekettestiktiń bolmaýy. Qala ákimi sheshim qabyldaýǵa quqyly, alaıda bilim bólimi oǵan emes, oblystyq Bilim basqarmasyna baǵynady. Aldaǵy ýaqytta bul algorıtmdi jetildiremiz, — dedi ol.
ShQO ekologııa departamenti Óskemende aýa sapasyn jaqsartý maqsatynda birneshe jańa ekologııalyq jobalar men baǵdarlamalar júzege asyrylyp jatqanyn málim etti.
— Eń basty baǵyttardyń biri — kásiporyndarda avtomattandyrylǵan shyǵaryndylar monıtorıng júıelerin engizý jáne olardyń jumysyn tolyq qamtamasyz etý. Bul júıe derekterin onlaın rejımde jınaý arqyly shyǵaryndylardy naqty baqylaýǵa alý, normatıvterden asýlar týyndaǵan jaǵdaıda jedel sharalar qoldaný múmkindigi qamtamasyz etiledi. Sonymen qatar qosymsha datchıkter ornatý arqyly monıtorıngti keńeıtý josparlanyp otyr. Bul shara qala aýmaǵynda aýa sapasyn jedel baqylaýǵa múmkindik berip, shuǵyl ekologııalyq sharalardy qabyldaýdy jeńildetedi. Ekologııalyq baǵdarlamalar sheńberinde aktsııalar, reıdter jáne qoǵamdyq baqylaý júıeleri iske asyrylyp, kásiporyndardyń ekologııalyq talaptardy saqtaýyna monıtorıng jasalady, — deıdi departament basshysynyń mindetin atqarýshy Áset Súleımenov.
Mamandar keńesi
Shyǵys Qazaqstan oblysy Sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamenti QMJ kezderinde turǵyndarǵa ne isteý qajettigi jaıly birqatar keńes berdi:
- Ashyq aýada serýendeýden aýlaq bolyńyz. Júkti áıelder men balalarǵa tútin basqan kóshege shyqpaýdy usynamyz. Densaýlyǵynda kináraty bar adamdar qajetti dárilerin árdaıym ózimen birge alyp júrýi kerek;
- Úıdegi aýany múmkindiginshe taza ustańyz. Tereze men esikti jabyńyz, kondıtsıonerdi qosyp, súzgini taza ustaý arqyly syrttaǵy tútindi ishke kirgizbeńiz;
- Terezeler men ventılıatsııa sańylaýlaryn ylǵaldandyrǵysh mata arqyly jaýyp, ony mezgil-mezgil aýystyryp turyńyz. Bólmelerge sý quıylǵan ydystar qoıyp, aýany ylǵaldandyryp otyryńyz;
- Kólikpen kele jatsańyz kondıtsıonerdi paıdalanyńyz jáne terezelerdi jabyq ustańyz;
- Kúnine 2-3 lıtr suıyqtyq (mıneraldy sý, tátti qosylmaǵan ıtmuryn, qaraqat shyryny, jasyl shaı) ishińiz. Kishkentaı balalarǵa qaınatylǵan sý berińiz, nárestelerdi jıi emizińiz;
Bul sharalar qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaılarda aǵzany zııandy áserden saqtaý úshin mańyzdy.
Eske salsaq, osyǵan deıin ShQO-da ekologııalyq talaptardy buzǵan asfalt zaýytynyń jumysy toqtatylýy múmkin ekeni habarlanǵan.