Jaıyq ózenimen mol sý kelmekshi: Batys Qazaqstanda daıyndyq qalaı júrip jatyr
ORAL. KAZINFORM — Jaıyq ózenindegi sý deńgeıi kún saıyn kóterilý ústinde. Oral qalasy men ózen boıyndaǵy aýdandar sý tasqynynyń ekinshi kezeńine daıyn ba? Osy oraıda Kazinform tilshisi qazirgi jaǵdaıdy saralap kórdi.
Ózen jaǵalaýyndaǵy bógetter tasqyn sýǵa tótep bere alady ma?
«Qazgıdromet» RMK BQO fılıalynyń dırektory Tilegen Shapanovtyń málim etkenindeı, Jaıyq ózeni sáýir aıynyń ekinshi jartysynda qaýipti shekten (850 santımetr) asýy yqtımal. Oqıǵa osylaı órbise, oblys ortalyǵyna qaýip tónedi.
Oral qalasy ákiminiń orynbasary Jandos Dúısenǵalıevtiń aıtýynsha, qazirgi kezde alty baǵytta bógetterdi nyǵaıtý jumystary júrgizilýde.
«Tasyǵan Jaıyq sýy buzyp-jaryp ótýi múmkin qaýipti tustyń biri – qalanyń eski bóligindegi Kýrenı shaǵyn aýdany. Sol sekildi Shaǵan ózeni men Isataı-Mahambet kóshesi shektesetin tusta jas natýralıster stansasy men zoobaq aýdany mańynda alasa jerler bar. Zachagan kentine qarasty Komıntern aýylynyń jaǵalaýǵa jaqyn jeri múshkil bolmaǵanymen, oǵan da topyraq tóselip, nyǵaıtylýda. Oral qalasynyń ortalyǵynda S.Seıfýllın, L.Tolstoı, T.Masın kósheleri baryp tireletin Perevalochnyı toǵaıyna sý shyǵatyny málim. Oǵan qosa Jaıyq pen Anıskın kólin bólip turǵan bógetke topyraq tógilip, bıiktetilip jatyr», deıdi Jandos Ashatuly.
Onyń sózine qaraǵanda, et kombınaty, «Jaıyqjylýqýat» AQ, «Batys sý arnasy» JShS mańynda Jaıyqtyń tik jarlary óte bıik, ol tustardan qaýip joq.
Jalpy, barlyq bógetter talapqa saı deýge bolady. Jaıyqtyń qalypty deńgeıi – 22 metr 45 santımetr. Eger tasqyn sý 10 metrge kóterilse, onda 33 metrge jetip qalýy múmkin.
«Sondyqtan bógetterdi qaýipsiz etý maqsatynda bıiktigin 34 metrden asyryp jatyrmyz. Qazirgi ýaqytta 20-dan astam kompanııadan 150-ge jýyq arnaıy tehnıka jumys jasaýda. Osy kezge deıin «KamAZ» avtokólikterimen 300-ge jýyq reıspen eki karerden topyraq tasyldy. Oǵan qosa 120 myńǵa jýyq qapshyq qumǵa toltyrylyp, qajetti jerlerge tóseldi. Buǵan eriktiler, qala turǵyndary, memlekettik qyzmetshiler, sportshylar, Ulttyq ulan jaýyngerleri, Almaty men Mańǵystaýdan kelgen sarbazdar, TJ kúshteri belsene qatysýda. Eki-úsh kúnde taǵy 80-90 myń qapty daıyndap, osal tustardy nyǵyzdaı túspekshimiz», dedi J.Dúısenǵalıev.
Jaıyqpen mol sý kelse, ózen boıynda ornalasqan Báıterek, Bórli, Terekti, Aqjaıyq aýdandarynyń eldi mekenderine de qaýip tónedi.
Jaıyq ózeniniń oblystaǵy birinshi gıdrobeketi Báıterek aýdany ıAnvartsev aýylynda ornalasqan. Atalmysh eldi meken ózennen nebári 100 metr qashyqtyqta eken. ıAnvartsev aýyldyq okrýginiń ákimi Abylaı Jumaǵalıevtiń sózine qaraǵanda, munda da eski bóget nyǵaıtylǵan.
«Jaıyq tasyǵan kezde aldymen ormannyń ishi sýǵa tolady. Bizdiń aýylymyz úshin, ásirese, shyǵys jaqtaǵy toǵaıdan aǵylatyn ózen sýy aldymen sol jaqtaǵy elý úıge qaýip tóndiredi. Sondyqtan bógettiń osy mańdaǵy bólikteri barynsha bıiktetildi», dedi A.Jumaǵalıev.
Báıterek aýdany Kóshim aýyldyq okrýginde alty eldi meken bolsa, sonyń ishinde Aqsý aýyly Jaıyqqa tıip tur. Kóshim aýyly tusynda ózenniń qaýipti shegi – 850 santımetr bolsa, búgin 651 santımetrge jetken.
«Sý tasqynynyń aldyn alý úshin aýyl men eki ortaǵa bógetter salý jumystary júrgizilýde. Atalmysh eldi mekende 60 úıde 220 adam turyp jatsa, sonyń 53-i – balalar. Qaýip tóngen jaǵdaıda Kóshim aýylyndaǵy evakýatsııalyq pýnktke kóshiriledi», dedi Kóshim aýyldyq okrýginiń ákimi Aýǵan Almýrzın.
Osyndaı jumystar Rýbejın, Darııan, ıAnaıkın, Baıqonys aýyldyq okrýgterinde de júrgizilýde. Aýdanda evakýatsııalyq pýnktter jasaqtalýda. Osy kezge deıin aýdan boıynsha 43 úıge sý kirse, kelgen zalaldy esepteý maqsatynda komıssııa qurylyp, jumys jasap jatyr.
«Munyń aldynda qar sýy saldarynan aýdanda 19 eldi mekenge qaýip tóngen edi. Soǵan qarsy turýǵa 3 myńǵa jýyq adam (185 tehnıka) jumyldyrylyp, atalǵan aýyldar sý basýdan aman qaldy. Oǵan aýdandyq máslıhat depýtattary, jergilikti kásipkerler, eriktiler men memlekettik qyzmetshiler, turǵyndar belsene atsalysty. Qazir basty nazar bógetter salýǵa aýdarylýda. Jaǵdaı aýdan ákimi Marat Toqjanovtyń baqylaýynda», dedi aýdan ákiminiń orynbasary Erlan Ǵalıev.
Eń basty maqsat – adamdar ómirin aman saqtap qalý
Oral qalasy ákiminiń orynbasary Jandos Dúısenǵalıev kezek kúttirmeıtin mindettiń biri – ózen jaıylmalarynda ornalasqan saıajaı turǵyndaryn kóshirý. On kún boıy Oral qalasy tótenshe jaǵdaılar jáne polıtsııa basqarmasy qyzmetkerleri saıajaı turǵyndarymen túsindirý jumystaryn júrgizgen.
«Búginnen bastap saıajaıda turatyn adamdardy májbúrli túrde kóshirmekshimiz. Osy oraıda qala ákiminiń tıisti sheshimi shyqty. Óıtkeni 9-10 sáýir kúnderi keletin sý osy saıajaılardy basýy yqtımal. Soǵan baılanysty qaýipsizdik maqsatynda ári evakýatsııalaý jumystaryn kedergisiz júrgizý úshin «Azamattyq qorǵaý týraly» QR Zańynyń 56-babyna sáıkes Jaıyq ózeni jaıylmalarynda ornalasqan saıajaılar búginnen bastap elektr qýaty jáne gazdan ajyratylady. Turǵyndardyń ýaqytsha ornalasatyn úıi bolmasa, evakýatsııalyq pýnktter daıyn. Qazirgi kezde olımpıadalyq rezervtiń mamandandyrylǵan balalar-jasóspirimder sport mektebi (Zachagan kenti, Birlik kóshesi, 7A), jekpe-jekten olımpıadalyq rezervtiń mamandandyrylǵan balalar-jasóspirimder sport mektebi (Zachagan kenti, M.Móńkeuly, 114) jáne Oral «Servıs» tehnologııalyq kolledji (K.Tsıolkovskıı kóshesi, 2b) ǵımarattaryndaǵy pýnktterde bos oryndar bar», deıdi qala ákiminiń orynbasary.
Onyń dittegenindeı, mundaǵy basty maqsat – adamdar ómirin aman saqtap qalý. Sý tasqyny saldarynan Atyraý oblysynda, Reseıdiń kórshiles Orynbor gýbernııasy Orsk qalasynda turǵyndar qazaǵa ushyraǵanyn eskersek, sonyń aldyn almasaq bolmaıdy.
«Osyndaı syn saǵatta bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵaryp, tize qosyp qımyldaýdyń mańyzy zor. Oral qalasy boıynsha 600-den astam eriktilerimiz uıymshyldyqpen eńbek etýde. Olardyń arasynda stýdent-jastar, sportshylar, ustazdar, mádenıet salasynyń qyzmetkerleri, qarapaıym turǵyndar bar. Qazirgi kezde volonterlar Asan aýylyndaǵy qatty turmystyq qaldyqtar polıgonynda qapshyqtarǵa qum toltyryp jatsa, birqatary qutqarýshylarmen birge sýǵa ketken aýyl turǵyndaryn qaýipsiz jerge kóshirýde. Sonymen qatar olar evakýatsııalyq pýnktterde óz jumystaryn jalǵastyrýda. «Jumyla kótergen júk jeńil» degendeı, biz birge jumylyp, halyqqa qyzmet ete beremiz. Kúshimiz birlikte!», dedi «Oral jastary» volonterlyq qozǵalysynyń jetekshisi Dýlat Júsipqalıev.
Eske sala keteıik, budan buryn Nurlan Baıbazarovtyń Jaıyq ózenindegi sýdyń kóterilýi 94 eldi mekenge qaýip tóndiretini týraly aıtqanyn jazǵan bolatynbyz.
Sondaı-aq Oral qalasy tusynda Jaıyq ózenindegi sý deńgeıi 7 metrden asty.
