Jastar - eldiń ekonomıkalyq hám rýhanı damýynyń lokomatıvi
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Jastar jylynda ótken forýmdardyń bilim men tájirıbe almasýǵa, pikirlester taýyp, ortaq maqsattar men josparlar jasaýǵa múmkindik beretinin atap ótti. «Qazaqstan – jas ári jastardyń memleketi! Jastarymyz – damýdyń qozǵaýshy kúshi. Barlyq memlekettik organdardyń mindeti – jastardyń ózin ózi jaqsy tanytýyna jaǵdaı jasaý jáne olardyń oń bastamalaryna qoldaý kórsetý» dedi Memleket basshysy.
Sonymen qatar Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Jastar jyly aıasynda ótkiziletin negizgi is-sharalardyń jalǵasatynyn aıtqan bolatyn. Bul rette jastardyń bıznes-bastamalaryn damytýǵa arnalǵan «Jas kásipker» baǵdarlamasy ekonomıkanyń negizgi sektorlaryndaǵy startaptarǵa qoldaý kórsetýge múmkindik beredi. Qyzmeti men bilimi joq jumysqa ornalaspaǵan jastardyń máselesine de bılik jiti nazar aýdarady.
Jalpy, búgingi jastar, keler urpaq aldynda babalar qol jetkizgen ıgilikterdi saqtaý, qaıta qalpyna keltirilgen memlekettigimizdi nyǵaıtý jáne dúnıejúzilik qaýymdastyqtyń talaptaryna saı jańa sapalyq deńgeıge kóterilý mindeti tur. Bıyl Qazaqstanda Jastar jyly atalyp ótti. Jastar sózsiz - memlekettiń ekonomıkalyq hám rýhanı damýynyń lokomatıvi. Negizgi qozǵaýshi kúshi. Al bilikti ári bilimdi jastardy memlekettik qyzmetke tartý - Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń saıası baǵdarlamasyndaǵy negizgi basymdyq berilgen másele boldy. Ol Memleket basshysynyń «Sabaqtastyq. Ádildik. Órleý» atty saılaýaldy baǵdarlamasynda aıtylǵan.
Sol úshin de jastardyq kadrlyq rezervin daıarlanyp, ol - «Prezıdenttik kadrlyq rezerv» dep ataldy. Birinshi tamyzyda bastalyp ketken irikteýge respýblıka boıynsha 35 jasqa deıingi joǵary bilimi men 5 jyl jumys ótili bar kez kelgen jas azamat qatysty. Ótinimderi onlaın joldaýǵa da múmkindik jasaldy. Bul elge erekshe qyzmet etem degen jastar úshin áleýmettik lıft ekeni sózsiz. Túrli salady úzdik nátıjelerge jetken jas qazaqstandyqtar rezervke ótý arqyly memlekettik laýazymdarǵa basqarý laýazymdaryna taǵaıyndala alady.
«Prezıdenttik kadrlyq rezervke» úmitkerlerdi irikteý jyl qorytyndysyn jarııalaǵan QR Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń birinshi orynbasary Máýlen Áshimbaev: «Prezıdenttik jastar kadr rezervine irikteý jobasy jalǵasady. Prezıdenttik jastar kadrlyq rezervi - bir kúndik bastama emes. Muny elimizdegi basqarý júıesin jańǵyrtýdyń naqty tetigi jáne uzaqmerzimdi saıasat dep qarastyrǵan jón. Ázirge 300 adam tańdap alyndy. Olar jaýapty qyzmetterge taǵaıyndalady. Bul joba zaman talabyna saı jastardyń oıynan shyqqanyn kórsetti. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bul jumysty jalǵastyrý týraly naqty tapsyrma berdi. Jastar ósip keledi. Jańarý protsesi júredi. Aldaǵy ýaqytta basqa da jastar kadrlyq rezervke enedi», - dedi.
Sondaı – aq, QR Prezıdenti Ákimshiligi b kadr rezervine iriktelgenderdiń bolashaǵy qalaı bolatyny týraly: «Jalpy alǵanda bári bir sátte taǵaıyndalmaıtynyn eskerý kerek. Jaqyn bolashaqta Prezıdenttik jastar kadr rezervine qatysýshylar memlekettik organdar men Ulttyq kompanııalarda ártúrli pozıtsııada jumys isteıtin bolady. Qatysýshylardyń keıbiri karerasyn jeke sektorda jalǵastyrǵysy kelýi múmkin. Bul - olardyń quqyǵy, ol jaqqa da jaqsy daıyndyqtan ótken mamandar qajet», - dedi.
QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Prezıdenttik jastar kadr rezervi boıynsha myqty mamandardy irikteý týraly tapsyrma berilgende oǵan on úsh myńdaı jastar qatysqan edi. Aıta ketý kerek, irikteý jeńimpazdarynyń ortasha jasy - 31-de. Bul rette rezervshilerdiń ekonomıkanyń túrli salalarynda aıtarlyqtaı tájirıbesi bar. Olardyń kóbi iri sheteldik jáne transulttyq kompanııalarda jumys isteıdi jáne jumys istegen. Árıne bul azamattar elimizdiń úlken ekonomıkasyna óz úlesterin qosaryna senim mol.
Osy tusta aıtylar oryndy oı retinde aýyl ekonomıkasyn da álemdik standart deńgeıine kóterý qajettiligine toqtala ótsek. Aýyldyń amandyǵy – elimizdiń amandyǵy deımiz. Aýyl – bar qazaqtyń altyn besigi degen ataly sózimiz de bar. Astanasyna qarap elin tanysa, aýylyna qarap sol eldiń áleýmettik áleýetin tanıdy.
Elimizdegi «Dıplommen aýylǵa» jobasynyń negizgi maqsaty — aýyldyq eldi mekenderge jumys isteýge jáne turýǵa kelgen densaýlyq saqtaý, bilim berý, áleýmettik qamsyzdandyrý, mádenıet, sport jáne agroónerkásiptik keshen salasyndaǵy dıplomy bar mamandardy yntalandyrý.
Joba aıasynda 100 AEK nemese 252 500 teńge mólsherinde kóterme járdemaqy tóleý túrindegi áleýmettik qoldaý sharalary qarastyrylǵan. Áleýmettik qoldaý sharalarynyń qatarynda turǵyn úı alýǵa 1500 AEK nemese 3 787 500 teńgeden aspaıtyn mólsherde bıýdjettik nesıe qarastyrylǵan.
«Dıplommen aýylǵa» jobasyn júzege asyrý kezeńinde 60 myńnan astam mamanǵa 7,4 mlrd teńge kóleminde kóterme járdemaqy berildi, al 27,5 myńnan astam mamanǵa turǵyn úı satyp alýǵa 70,6 mlrd teńge bıýdjettik nesıe berildi.
Osy tusta ózim týyp ósken Shyǵys Qazaqstan oblysy, Úrjar ýdanyndaǵy Qabanbaı aýyly, ejelgi ataýy Eńbek Qyzyl Tý ordendi «Jarbulaq» asyl tuqymdy qoı sovhozy tarıhyna toqtalsam deımin. Áıgili «Aýylym» áni týǵan jer. Avtory aýyldaǵy Beıimbet Maılın atyndaǵy orta mekteptiń múǵalimi aqyn aǵamyz Jábeıil Beısenov. Kóz kórgen kóńildegi sýretter osy ánde.
Kindigimniń jas qany,
Tamǵan jerim aýylym.
Shabytymnyń asqary,
Samǵaýshy edi aýylym.
Jastyǵymnyń kýási,
Shurqyraǵan aýylym.
Jýsany men jýasy,
Burqyraǵan aýylym.
1976 jyly KPSS HHV-shi ceziniń delegattary qurmetine «Aýylym» ánin Halyq artısteri aǵaıyndy Abdýllınder Máskeýdegi Kreml saraıynda shyrqaǵan.
Jyl saıyn oblystyń birinshi sekretarlary kelip, birde Brejnevtiń, birde Qonaevtyń marapatyn tapsyratyn. Sovhoz búgingi aqshamen sanaǵanda jyl saıyn 1,5-2 mıllıon dollar taza paıdany kommýnıstik úkimet bıýdjetine tapsyratyn. Jarbulaqtyqtar sol jetpisinshi jyldardyń ortasynda Aýstralııadan ákelingen qoshqarmen qazaqı qoıdy shaǵystyryp, «Emil» degen qoshqardy Máskeýdegi VDNH kórmesine aparady. Altyn medal alyp, báıgege sol kezde alǵash shyqqan «Rafık» mıkroavtobýsyn sovhozǵa ákelgen.
Sportta da erlegen. 1979 jyly qazaqsha kúresten ótken Qazaqstan birinshiliginde jarbulaqtyqtar jeke komanda bolyp shyqty. Nátıje júldeli ekinshi oryn.
1970 jyly sovhoz 5 mıllıon dollar paıdamen jyldy qortyndylaıdy. Dırektor Raqymǵalı Tóleýbekov Eńbek Eri, ózgelerge orden-medal tabystaldy. El úkimetiniń sheshimimen 8 shaqyrym irgedegi Qarabulaq bólimshesi jeke sovhozǵa aınaldy. Osy Eńbek Qyzyl Tý ordendi «Jarbulaq» asyl tuqymdy qoı sovhozyna Sotsıalıstik Eńbek Eri Raqymǵalı Tóleýbekov otyz jyl basshylyq jasady. Eldi ósirdi, jerdi kórkeıtti. Qazaq aýylynyń áleýmettik – mádenı turmystyq jaǵdaıynyń qaladan kem emestigin dáleldeı aldy. Búgingi áńgimege sol sovhozda qyzmet atqarǵan úsh azamattyń pikirin keltirmekpin. Aýylǵa naqty qamqorlyq bolsa, Prezıdenttik jastar kadr rezervi boıynsha myqty mamandardy basshylyqqa tartsa aýyl sharýashylyǵyn kóterýge bolatyndyǵyn baıqaımyz.
Máken Qaıyrov, Eńbek ardageri
Bar ǵumyrym aýylda ótti. Jetpiske jetken jasymyzda elordaǵa qonys aýdardym. Bala-shaǵa osynda. Ómir kórgen, ómirden túıgeni kóp aqsaqaldyń tájirıbesi elge qyzmet jasaımyn degen jastarǵa tálim. Aýdanymyzdaǵy qarııalardyń basyn jıyp klýb ashtym. Jas kásipkerler arnaıy oryn berip materıaldyq kómek kórsetýde. Biz aqylymyzdy aıtamyz.
Raqymǵalı Tóleýbekov meniń ustazym. Raqań otyz jyl bir sharýashylyqty basqarǵanda jıyrmanyń ústinde ózi sekildi kolhoz-sovhoz dırektorlaryn, oblys deńgeıindegi myqty bas mamandardy tárbıelep shyǵardy. Qyzmettik jolda óse kele ózim ustazyma basshy boldym. Maqanshy aýdanyndaǵy jıyrmaǵa tarta sharýashylyqtyń jaı-kúıine jaýapty joǵary laýazym atqardym.
Jalpy qarap otyrsam, qazir bir bıliktiń tizginine jas azamat kelse aınalasyn ózi sekildi jastarmen toltyrady. Sol mekemeniń keshegisin biletin keleshek josparyn bekitken tájirıbesi mol jasy elýden asqandardy belgili-belgisiz sebeptermen qyzmetten yǵystyra bastaıdy. Árıne memlekettik úlken bıýdjetpen kóp mindet-jospardy oryndaýǵa bolar. Degenmen dúnıe aǵysy birqalypty bola bermeıdi. Tosynnan tutqıyl saýal tusa keshegi men búgingini úılestire alar tájirıbe kerek. Sondaıda sol ótkendi qolmen jasaǵandar qajet. Taǵy da Raqymǵalı Tóleýbekov tájirıbesine toqtalsam, Raqań sovhozdaǵy on basshy mamannyń jartysyna jýyǵyna kileń jastardy taǵaıyndaıtyn. Sol arqyly úlken men kishini bir tizginmen tartyp tárbıeleıtin.
Marat Muhtaruly, sheteldik kompanııanyń top menedjeri
1988 jyly Almatydaǵy Narhozdy bitirip aýylǵa oraldym. Eki jyldan keıin dırektor bas ekonomıst etip taǵaıyndady. Sol zamanynda qoı tóldegende sovhozdaǵy mal basy 140 myńǵa jetetin. 90 otar qoıy boldy. Ár otarǵa 4 shtat bólinetin. Aǵa shopan (qázirgi aqsha esebimen) - 150 myń teńge, kómekshisi - 120 myń teńge, kúzetshi – 80 myń teńge, aspazshy – 70 myń teńge aı saıyn jalaqy alatyn. Otardaǵy úkimet qoıynyń ústine ózderiniń 25-30 % jeke menshik malyn qosyp baǵatyn. Jem-shóp tegin. Qoraǵa kirgizip qoıady. Qystaýǵa túskende úıi men mal qorasyna tolyq remont jasalyp daıyn turady. Myqty shopandarǵa jyl qorvtyndysynda jeńil avtokólik syılanatyn. Sol jyldardaǵy óte qat sanalatyn kilem barlyq qoıshylarǵa tegin beriletin. Q. Syrkeev degen 5 – 6 ordendi shopan boldy. Jyldyq tabysy búgingi aqshamen 15 – 20 mıllıon teńgeni quraıtyn. Bul úkimettiń beretini. 300 menshigindegi malynan tabatyn kiristi qospaǵanda. 15 jyl stajy bar qoıshynyń jalaqysyna 25 % ústemaqy tólenetini taǵy bar edi.
Baǵdat Qojaqul, kásipker
1985 Semeı zooveterınarlyq ınstıtýtyn bitirip aýylǵa oraldym. Jasym jıyrma úshte. Bir jyldan keıin sovhoz basshysy Raqymǵalı Tóleýbekov aǵa meni bas mal dárigeri etip taǵaıyndady. Sol jyly Máskeýde ótken Búkilodaqtyq komsomol-jastar sezine deleget bolyp qatystym. Shetel jáne Máskeý jýrnalısterine aýylymyz týraly suhbat berdim. Delegattar Sovet odaǵy Jastarynyń basshysyna bir ótinishterin aıtyp jatty. Men VLKSM birinshi hatshysy Borıs Pastýhovtan «Ýazık» kóligin suradym. Jumysqa óte kerek kólik. Ol kezde aýdan, aýyl basshylary tek «Ýazıkpen» júretin. Ordendi shopandarymyz naǵyz el qurmetindegi azamattar bolatyn. Oblystaǵy jıyndarǵa barǵanda oblystyń basshysynan bastap, sot, prokýror laýazymyndaǵy azamattarǵa tikeleı talaptaryn ashyq aıtatyn. Aýdan basshylary, sot jáne prokýratýra jetekshileri toqsan saıyn qyrdaǵy shopandardyń qystaýlaryna baryp jaǵdaılarymen tanysatyn. Jaz jaılaýǵa shyǵyp, keıde shopandardyń kıiz úılerinde túneıtin. Sirá, eńbek adamyna eleýli qurmet kórsetilse aýylda da jumys oryndary ashylaryna senemin. Basty másele aýyldaǵy naǵyz eńbek adamdaryna laıyqty jalaqy men hal-qadirinshe qurmet kórsetýli kerek dep oılaımyn.
Ult pen memlekettiń aman qalýynyń jalǵyz joly – ekonomıkany ashyq ustaý. Álemdegi qýatty ekonomıkalyq eldermen qaptaldasa aralasyp – quralasý. Básekege túsý. Dúnıejúzilik standartta ónim shyǵarý. Sony alys-jaqyn shet elderine saýdaǵa shyǵarý. Al, álemde qazirgideı aýyl ónimderine suranys kóbeıip, olardyń baǵasy kúnen-kúnge óse túskeninen shyǵatyn qorytyndy da belgili. Ol aýylǵa da isker, el men memlekettik múddeni oılaıtyn myqty jas mamandardy kóptep tartý qajettiligi erejege aınalsa dep kútemiz.
