Jasandy ıntellekt vs jýrnalıst: Redaktorlar ne deıdi
ASTANA. KAZINFORM – Jasandy ıntellekt eldegi jýrnalısterdiń jumysyn qanshalyqty jeńildetti? BAQ-tyń shtat saıasatyna áseri qandaı? Osy suraqty eldegi birneshe BAQ-tyń redaktoryna qoıyp kórdik.
Redaktorlarǵa mynandaı bes suraq qoıyldy:
- Redaktor retinde jasandy ıntellekt kómegine kúnine neshe ret júginesiz? Kóbine qaı chatqa (ChatGPT, Microsoft Copilot, Gemini, Jasper Chat, Perplexity.ai) jazasyz?
- Redaktsııa jarııalaıtyn kontenttiń neshe paıyzy jasandy ıntellekt kómegimen nemese JI negizinde jasalady?
- Redaktsııa tilshilerine JI qoldanýǵa 100 paıyz erkindik berilgen be, álde shekteýler bar ma? Shekteýler bolsa, qandaı?
- Parlamentte JI kómegimen jasalǵan óner týyndysyn, jýrnalıstik kontentke «JI» tańbasyn qoıý kerek degen norma usynyp jatqandar bar. Siz buǵan qalaı qaraısyz?
- JI-diń damýy búginge deıin redaktsııanyń shtat sanyna áser etti me? Bolashaqta jýrnalısterdiń, SEO mamandardyń, bıld-redaktsııa qyzmetshileriniń ornyn JI basýy qanshalyqty múmkin dep oılaısyz?
Jibek Joly telearnasynyń dırektory Erkejan Kúntýǵanqyzy:
1. Bir kúnniń ishinde redaktorlar 5-10 ret JI kómegine júginýi múmkin. Negizinen ChatGPT-di qoldanamyz.
2. Búkil materıaldy jýrnalısterdiń ózi jazady. Tek qosymsha málimetter izdeýge, keskinder qalyptastyrǵan kezde, taqyryp tańdaý sııaqty jumysta JI kómegine júginemiz.
3. Jýrnalısterge JI paıdalanýda tolyq erkindik berilgen. Biraq materıaldyń mátinin ózderi jazady. Redaktor muny mátin stılinen-aq anyqtaı alady.
4. «JI» tańbasyn qoıýǵa mindetteýdi qoldaımyz.
5. Ázirge JI-diń damýy shtat sanyna eshqandaı áser etken joq. Keleshekte JI jýrnalısterdiń, SEO-mamandardyń, vıjýal-kontent bólimindegi qyzmetkerlerdiń ornyn basatyn shyǵar dep esepteımin. Biraq sonyń ózinde biregeı qoltańbasy bar avtorlyq materıaldarda basymdyq bolady dep oılaımyn.
Atameken Business medıaholdıngi bas dırektorynyń orynbasary Álııa Baımuhamedova:
(Atameken Business telearnasy elimizde birinshi bolyp JI kómegimen Aısanj esimdi vırtýaldy telejúrgizýshige jańalyqtar oqytqan. Keıin ujymnyń óz mamandary Aısanjdy qazaq jáne orys tilderinde erkin, emotsııamen sóıleıtindeı sıntezdik deńgeıge shyǵaryp, medıaholdıngtiń menshikti baǵdarlamasyn jazyp shyqty).
1. Negizi JI-ge redaktor da, jýrnalıst te únemi júginedi, sanap jatpaımyz. Biraq olar tek kómekshi qural retinde qoldanylady.
2. Qazir kontenttiń shamamen 60-70 paıyzy JI kómegimen jasalady. Bizde endi telearna bolǵannan keıin kóbine beınekontent qoı, 60-70 paıyz sol jaqta JI qoldanylady.
3. Jýrnalısterge JI qoldaný jaǵynan eshqandaı shekteý joq, erkindik berilgen. Árıne onyń syrtynda redaktsııalyq saıasat bar. Bári sonyń aıasynda iske asady.
4. JI kómegimen jasalǵan materıalǵa «JI» tańbasyn qoıý kerek deıtin usynys durys dep olaımyn. Biz ony qoldaımyz. Jasandy ıntellektini paıdalaný, ony tańbalaý máselesi birinshi bolyp Qytaıda qolǵa alynǵan. Bul elde JI kómegimen jasalǵan sýretke qatysty alǵashqy sot protsesi de bolǵanyn oqyǵanym bar. Jalpy bizde beınekontentte «JI arqyly jasaldy» dep jazylady. Al mátin jazǵan kezde JI aýdarý quraly retinde, júıeleýge kómekshi qural retinde qoldanylady.
5. JI damýy shtat sanyna qatty áser etken joq. Kerisinshe, ýaqytty únemdedi. Mysaly, 30 mınýtta, bir saǵattyń ishinde daıyndalýy múmkin materıaldar montajymen, basqa da óńdeý protsesterimen qosqanda 5 mınýtqa jeter-jetpes ýaqytta daıyndalady. Sol jaǵynan jumys ýaqyty únemdeldi. Bul jerde JI adamdy almastyrady dep aıta almaımyz. Óıtkeni báribir JI-ge pármen beretin, tapsyrmalar júktep, oryndatqyzatyn – adam. Sol úshin JI qazir tek kómekshi retinde qoldanylady, ıaǵnı bizdiń redaktsııadaǵy jumys tolyq avtomattandyrylǵan dep aıta almaımyz. Belgili bir komandalardy oryndaýǵa qolaıly shyǵar, Biraq JI usynǵan kómektiń ózin tekserip, qadaǵalaıtyn, júıeleıtin adam kerek.
Kýrsıv saıtynyń bas redaktory Mıra Halına:
1. GPT chatyn kúnine qansha ret qoldanatynyma esep júrgizbeppin. Dese de, bul jasandy ıntellekt maǵan josparlaýǵa kómektesedi. Keıde qandaıda bir aqparatty jınaqtaý úshin qoldanam. Osy oraıda aıta ketý kerek, bul jasandy ıntellektiń qazaq tilindegi nusqasy aıtarlyqtaı myqty emes. Onyń qazaqsha nusqasynda qateler men keıde sáıkessizdikter bar ekeni ras. Bul quraldy biz redaktsııa jumysynda synap, aqparatty óńdep kórdik. Ókinishke qaraı onyń kóp kómegi tımedi. Eger biz maqalada jasandy ıntellektiń kómegine júginsek, ol aqparatqa mindetti túrde AІ belgisin qoıamyz. Bul - saıttyń buǵatqa túsip qalmaýy úshin mańyzdy shart. Al redaktor retinde men chatty jıi paıdalanam dep aıta almaımyn. Ol - tek kómekshi ǵana. Onyń jumysyn mindetti túrde tekserip, salystyryp otyrý qajet. Sondaı-aq onyń qazaqsha nusqasy áli jetildirilmegendikten, men kóbinde GPT chatyna orys tilinde suraý salam.
2. Biz paıyzben eseptegende, qanshalyqty tıimdi ne tıimsiz ekenine esep júrgizbedik. AІ múmkndikterin redaktsııaǵa kelip túsken relızderdi generatsııalaýǵa jáne óńdeýge paıdalanyp kórdik. Árıne, ol aqparatty tez óńdeıdi. Áıtse de, qazaq tilindegi jaýabynyń sapasy 10%-ǵa jetpedi. Sol sebepti biz jasandy ıntellekti vıdeokontent jasaýda paıdalanǵandy jón kórdik. Máselen, YouTube arnamyzdaǵy vıdeolardy óńdeýde jáne dızaında paıdalanamyz. Jasandy ıntellekt kómegimen dybystaý tetikterin de paıdalandyq. Sol jaǵynan tıimdi ekeni ras. Bolashaqta AI qazaqshasy jetildirile túsedi dep senemiz.
3. Biz 100% AI arqyly jasalǵan materıaldy jarııalamaımyz. Óıtkeni bul - algorıtmder úshin jaramsyz. Algorıtm júıeleri AІ arqyly ázirlengen aqparatty kórmeıdi. Sondyqtan mátinde JI arqyly ázirlengen aqparattyń úlesi nebary 20 paıyzdan aspaýy kerek. Maqalany mindetti túrde avtordyń ózi jazǵany durys. Óıtkeni qazaq tilinde jazylǵan avtorlyq kontentti eshkim almastyra almaıdy. Al JI tıimdiliginiń orys tilindegi paıyzdyq kórsetkishi 70% deńgeıinde. Biraq ýaqyt óte kele bul da ózgerer.
4. Tolyq kelisem. AI arqyly óńdegen materıaldardy tańbalaý kerek. Biz oqyrmandy aldamaýymyz kerek. Sondyqtan da men AI arqyly jazylǵan maqalalar, jarnama bolsyn, relız bolsyn, avtordyń ózi AІ kómegimen jazǵan aqparat bolsyn - tańbalanýy tıis dep sanaımyn. Biz oqyrmandarymyzǵa adal bolýymyz kerek.
5. Dál qazir mamandar tolyqtaı mashınalarmen aýystyrylady dep aıta almaımyz. Qandaı jaǵdaı bolmasyn avtordyń jumysy, BAQ-taǵy qyzmeti AІ-men aýystyrylýy ekitalaı dep oılaımyn. Óıtkeni AІ-de sezim men emotsıonaldyq ıntellekt joq. Degenmen, men AІ-diń bolashaqta naqty mamandyqtardy almastyratynyn da joqqa shyǵara almaımyn. Matematıka men esepteýge qatysty salalarda almastyra alatyny sózsiz. Alaıda shyǵarmashylyqta onyń adamdy almastyrýy qıyndaý bolatyn sekildi. Biraq kim biledi? Eshkim de saqtandyrylmaǵan. Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, zaman tez ózgeredi. Ony ýaqyt óte kórermiz. Bir biletinim, oqyrmanǵa mashınalar emes, avtorlar kerek. Oqyrman maqalany oqyp otyryp ony avtor jazǵanyn bilýi kerek.
Ulysmedia ashyq aqparat alańynyń bas redaktory Samal Ibraeva:
1. Árıne, jasandy ıntellektini jumysta qoldanamyz. Onsyz bolmaıdy. Biraq orys tilindegi mátinderdi kodtaǵanda kóbirek qoldanamyz. Al qazaqsha mátindi báribir redaktorlar bar, tilshiler bar, bári ózderi jasaýǵa tyrysady.
2. Qazir redaktsııa jarııalaıtyn kontenttegi jasandy ıntellektiniń úlesi bir 10 paıyzdaı shyǵar. Osy suraǵyńyzǵa jaýap berý barysynda ózimniń konservatıvti adam ekenimdi túsinip otyrmyn. ІT mamandarmen birge Ulysmedia úshin arnaıy baǵdarlama jasaqtaıyq dep otyrmyz. «Admınkaǵa» (saıttaǵy materıaldy bettep, árlep, jarııalaýǵa daıyndaıtyn platforma – red.) tolyq analız jasap otyratyndaı qylyp platforma quraıyq dep jatyrmyz.
3. Ázirshe kontentti 100 paıyz túgil 50-60 paıyz jasandy ıntellekt ónimimen toltyrýǵa daıyn emespin. Sondyqtan men redaktor retinde shekteý qoıam. Jasandy ıntellektpen jasalǵan aqparatty báribir redaktorlar ústinen qarap, tekserý kerek, óńdeý kerek. Saraptamalyq materıaldardy jýrnalıster tolyq ózderi jazady. Mysaly, sheneýnikterge qoıatyn suraqtardyń bárin ózimiz jasaqtaımyz. Bul turǵyda jasandy ıntellektige sene almaımyn. Jasandy ıntellekt kún tártibinde qandaı problema bar ekenin súzip bere alady ǵoı, báribir qoıylatyn suraqtar men kóteriletin taqyryptardy redaktsııa bolyp talqylaımyz. Sheneýnikterge jasandy ıntellektige súıene otyryp suraq qoıamyz, jasandy ıntellektiniń arqasynda taqyryptar tabamyz dep aıta almaımyn. Onyń bárin ózim redaktor retinde qadaǵalap otyramyn.
5. Buryn jýrnalıstik saýaldardy jiberetin bólek maman bolǵan. Qazir ondaı maman joq. Ony bizde jasandy ıntellekt tolyq ózi jasap otyr. Desek te jýrnalıstik zertteýler jasaǵanda, saraptama materıal ázirleıtin – jýrnalıst. Qolmen jazady, qolmen redaktsııalaıdy. Báribir jýrnalıstiń jazǵany men jasandy ıntellekt jazǵan materıaldyń aıyrmashylyǵy bar. Árıne, qara jumysty jasandy ıntellektpen jasaýǵa tyrysamyz, jasaımyz da - ýaqyt, resýrs únemdeımiz. Biraq báribir sońǵy shtrıhtiń bárin jasaıtyn – adam.
Degenmen jasandy ıntellekt redaktsııanyń shtat sanyna áser etti deýge bolady. Qazir bizde saıttyń kórsetkishterin JI jasaıdy. Mysaly, kún saıyn tańerteń jáne keshke reıtıng málimetteri, materıaldardyń oqylym deńgeıin, oqyrmandardyń geografııasyn, SEO jumystaryn JI arqyly saraptap, qadaǵalap otyrmyz.
Aıtqanymdaı, jýrnalıstik saýal jiberýge jaýapty adamnyń ornyn JI basty. Aldaǵy ýaqytta da ońtaılandyrý bolady dep oılaımyn. Mysaly, buryn korrektor qajet bolsa, qazir ol jumysty JI atqara beredi. Biraq bul - JI arqasynda jýrnalısterdi tolyq qysqartamyz degen sóz emes. Aıtyp otyrmyn ǵoı, báribir jarııalamaı turyp redaktor túzep, kúzep shyǵady. Men konservatıvti redaktormyn, konservatıvti basshymyn. Búkil jumysty JI-ge kóshiremiz dep aıta almaımyn. Ázirge ondaı qadamǵa daıyn emes ekenmin. Ótkeni ózim de talapshylmyn, oqyrman da talapshyl.
«Azattyq Rýhy» aqparat agenttiginiń bas redaktory Altynaı Dosmadııarova:
1. JI-men jumys isteý kúndelikti tájirıbemniń bir bóligine aınaldy. Orta eseppen kúnine 2-3 ret túrli mindetter úshin júginemin. Atap aıtqanda, taldaý jasaǵanda, kilt sózdermen jumys, materıaldyń alǵashqy qurylymyn jasaý nemese sheteldik kontentti saraptaý kezinde.
Eń jıi qoldanatyn quralym — ChatGPT. Sebebi ol qazaq jáne orys tilderinde sapaly mátin usyna alady ári jańalyq formatyna beıimdelýi óte ıkemdi. Sonymen qatar Gemini men Jasper Chat-ty kreatıvtik kontent úshin qoldanamyn.
2. JI tikeleı kontent avtory retinde paıdalanylatyn materıaldardyń úlesi kóp emes, shamamen 10-15%. Biraq kontenttiń 40-50%-y belgili bir deńgeıde JI quraldarynyń kómegimen óńdeledi jáne jetildiriledi. Mysaly, taqyryptyń izdeý suranystaryna sáıkestigin tekserý, mátinniń qurylymyn ońtaılandyrý nemese ınfografıka ıdeıasyn usynýda JI belsendi qoldanylady.
3. Tolyq erkindik joq. JI-di paıdalaný — qoldaý tabatyn úrdis, biraq redaktsııalyq saıasat sheńberinde naqty shekteýler bar. Mysaly, tilshi JI jasaǵan mátindi sol kúıi jarııalaı almaıdy, ol redaktorlyq óńdeýden ótýge tıis. Sosyn qoǵamdyq-saıası, quqyqtyq jáne etıkalyq taqyryptarda JI-ge negizdelgen derekterdi paıdalanýǵa bolmaıdy. Tek resmı aqparat kózderi men jeke derekkózderge súıenemiz. Avtorlyq jaýapkershilik tek adamǵa júkteledi, sondyqtan JI-diń kómegimen jasalǵan kez kelgen mátin tilshiniń jeke shyǵarmashylyq súzgisinen ótýi shart.
4. Bul usynysty qoldaýǵa bolady, biraq saqtyqpen. Eger materıal tolyǵymen nemese aıtarlyqtaı dárejede JI kómegimen jasalsa, onyń arnaıy belgilenýi oqyrmannyń senimin arttyrady. Alaıda bul normany asyra qoldaný qaýipti. Óıtkeni kóp jaǵdaıda kontenttiń túpnusqasyn jýrnalıst ózi daıyndaıdy. Al JI tek tehnıkalyq kómekshi qyzmetin atqarady. Sondyqtan «JI belgisin engizý — mazmun men úleske qaraı naqty reglamentpen ǵana múmkin bolýǵa tıis. Áıtpese bul jýrnalıstiń eńbegin avtomatty túrde tómendetýge ákep soǵady.
5. Qazir bizdiń redaktsııada JI-diń damýynan tikeleı qysqartý bolǵan joq. Bizdiń holdıng, kerisinshe, jýrnalısterge jasandy ıntellektimen jumys isteýdi úıretý úshin arnaıy oqytý uıymdastyrdy. Osydan keıin jumysymyz áldeqaıda jedel ári ońaı bola tústi. Sonymen qatar, redaktsııamyzdyń 50 paıyzy derlik mýltımedııalyq formatqa kóshti, bul baǵytta jasandy ıntellekt salasyndaǵy bilimimiz kóp kómek berip otyr. Biz ony áleýmettik jelilerge arnalǵan vıdeokontent jasaý úshin de paıdalanamyz. Kóbine, jumys protsesin tezdetip, sonyń arqasynda keıbir mindetterge az resýrs jumsaýǵa múmkindik beredi. Bolashaqta keıbir tehnıkalyq fýnktsııalar (mysaly, jańalyq agregatory, taqyryp generatory, bazalyq kiltsóz taldaý) JI arqyly atqarylýy múmkin. Biraq jýrnalıstıkanyń negizi – zertteý, faktchekıng, mátin stıli, etıka – muny tek adam ǵana jasaı alady. Sondyqtan tolyq aýystyrý bolmaıdy dep sanaımyn. SEO, SMM jáne bıld-redaktsııa salalarynda aralas model damýy múmkin, ıaǵnı adam men JI birlese jumys istep, birin-biri tolyqtyryp otyrady.
Aıta keteıik, Májilis jasandy ıntellekt týraly úsh zańnyń jobasyn maquldady.