Jas urpaq ultjandy bolyp ósýi úshin óz eliniń tarıhyn tereń bilýi tıis – tarıhshy-ustaz
ORAL. KAZINFORM – Osy jyl Oral qalasyndaǵy D.Qonaev atyndaǵy № 44 mektep-gımnazııanyń tarıh pániniń muǵalimi Jeńis Hamzın úshin erekshe tabysty boldy. Ustazdar kúnine oraı «Oral qalasynyń qurmetti pedagogi» atanyp, oǵan qosa Y.Altynsarın tósbelgisimen marapattalǵan J.Hamzınmen Kazinform tilshisi áńgimelesken edi.
- Jeńis Kákibaıuly, ustazdyq – uly qyzmet degen, muǵalimdik jolǵa qalaı tústińiz, kimniń yqpaly boldy?
- Ustazdyq jolǵa túsýime eń aldymen ózimniń ata-anam sebepker boldy. Syrym aýdany Jympıty aýylynda týyp-ósken ákem, qazir ómirde joq Kákibaı Hamzın hımııa, bıologııa, geografııa pánderinen sabaq berýmen birge sol kezdegi bıliktiń tapsyrmasyna sáıkes mektep dırektory syndy laýazymdy qyzmetti atqardy. Anam Rysty Amanǵalıeva qyryq jyldaı matematıka pániniń muǵalimi bolyp eńbek etti, qazir urpaqtarynyń qyzyǵyn kórip otyr. Oǵan qosa ákemniń inisi Abat Hamzın men ol kisiniń zaıyby Ulmeken Hısmedenqyzy da Qadyr Myrzalıev atyndaǵy orta mektepte qyryq jyl boıy ustazdyq qyzmetti atqardy. Apam Záýre Oral qalasyndaǵy 100 jyldyq tarıhy bar S.Seıfýllın atyndaǵy № 11 mektepti bitirgennen keıin ustazdyqtan góri zańgerlikti qalap, qazir Almatyda osy salada eńbek etýde.
- Bıyl «Oral qalasynyń qurmetti pedagogi» atanyp, Ybyraı Altynsarın tósbelgisimen marapattaldyńyz, bul mártebege qalaı jettim dep oılaısyz?
- Bul – men úshin úlken qurmet. Azdy-kópti eńbegimniń baǵalanǵany dep esepteımin. Eń aldymen «Oral qalasynyń qurmetti pedagogi» atanyp, 300 AEK (1 mln 107,6 myń teńge shamasynda) kóleminde aqshalaıy syıaqyǵa ıe boldym. Qalada elý mektepte 8 myńnan astam áriptesterim bolsa, solardyń ishinde kásibı turǵyda eńbektenip júrgen ustazdar óte kóp. Solardyń arasynan daralanyp, ozyp shyǵamyn dep oılamappyn. Sol sekildi qalalyq bilim berý bóliminen habarlasyp, oblystyq jıynǵa Ybyraı Altynsarın tósbelgisimen marapattalýǵa barasyz degen kezde de bul men úshin kútpegen jańalyq boldy.
Munyń bári – meniń 27 jyldyq ustazdyq joldaǵy eńbegim men oqýshylarymnyń túrli saıystarda alǵan júldeli oryndarynyń jemisi dep oılaımyn. Tarqatyp aıtsam, 1993 jyly Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyna túsip, bul oqý orny Batys Qazaqstan gýmanıtarlyq ýnıversıteti bolyp qaıta qurylǵannan keıin 1997 jyly támamdap shyqtym. Áýeli ózimniń túlep ushqan altyn uıam – Qadyr Myrzalıev atyndaǵy orta mektepte 16 jyl qyzmet etip, keıin Oral qalasyna aýystym. Munda oblystyq bilim basqarmasy janyndaǵy ádistemelik kabınetinde tarıh pániniń ádiskeri bolyp alty aı qyzmet atqarǵannan keıin ózimniń júrek qalaýymmen Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy № 46 mektepke keldim. Al Dinmuhamed Qonaev atyndaǵy № 44 mektep-gımnazııada eńbek etip jatqanyma 11 jyldan asty. Halqymyzdyń kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeriniń esimin alǵan qara shańyraq – Oral qalasyndaǵy aldyńǵy qatarly bilim ordalarynyń biri.
- Tarıh pánin oqytýdyń erekshelikteri qandaı dep bilesiz?
- Tarıh – adamzattyń ótkenin qamtıtyn aýqymdy dúnıe ǵoı. Eń birinshi táýelsiz qazaq eliniń tarıhyn álemdik keńistikte ulttyq memlekettilik turǵysynan qarastyra otyryp, oqýshylarǵa obektıvti turǵyda jetkize bilý – basty mindetimiz. Keńes dáýirinde kómeskilenip, kóleńkede qalǵan ult tarıhyn táýelsiz eldiń erkin urpaqtaryna shynaıy turǵyda bere bilsek, budan asqan baqyt joq. Kezinde aıtylmaǵan aqtańdaq better qanshama, mine, sonyń bárin qazirgi zaman turǵysynan ǵylymı kózqaraspen saralap, keıingi urpaqqa jetkizý – árbir kásibı tarıhshynyń boryshy der edim. Osy oraıda biz balalarǵa ultjandylyq, otansúıgishtik, táýelsizdikke qalaı qol jetkizdik, azattyqtyń sımvoly nede degen sııaqty uǵymdardy kóbirek túsindirýimiz kerek.
- «Bizdiń tarıh, bul da bir qalyń tarıh, Oqýlyǵy jup-juqa biraq-taǵy» dep Qadyr aǵamyz aıtqandaı, qazir jaǵdaı ózgerdi me?
- Árıne, ózgerdi. Biz burynǵydaı jaltaqtamaıtyn boldyq. Oqýlyq jazýdyń ózindik júıesi qalyptasty. Kelesi oqý jylynan bastap memlekettik standart ózgeredi dep jatyr. Oqýlyqtar qaıta jazylyp, qurastyrylýda. Eger oqýlyqtar qazirgi zaman talaptaryna sáıkes sapaly jazylyp, ult maqtanyshtaryn memlekettik deńgeıde dáripteı bilsek, jas urpaq úshin ómirlik azyq, óshpes úlgi bolar edi.
- Qazirgi kezeń ǵana emes, kóne dáýirdi de umytpaý kerek qoı?
- Durys aıtasyz. Ejelgi dáýirden bastap qazirgi zamanǵa deıingi merzimdi qamtıdy ǵoı tarıh. Álemdik keńistikti almaı-aq, tól tarıhymyzdy túgendeı bilsek, sonyń ózi az olja bolmasy anyq.
- Endeshe, aıtyńyzshy, qazirgi oqýlyqtarǵa kóńilińiz tolady ma?
- Bárine birdeı kóńil tolady dep aıta almaımyn. Oqýlyqtarda dáıektilik, naqtylyq jáne birizdilik jetispeıdi. Negizgi býynda beriletin materıaldar men joǵary synyptar oqýlyqtarynda sáıkessizdikter bar. Ár oqýlyqty jazǵanda, avtolar bólek bolǵandyqtan, solaı dep oılaımyn. Sony úlken másele retinde aıtar edim.
- Muny sheshý úshin ne isteý kerek dep oılaısyz?
- Ol úshin avtorlar arasynda ortaq baılanys bolýy qajet. Árkimge tapsyrys berseń, ol óz túsinigi men qarym-qabiletine qaraı jazady ǵoı. Eger avtorlardyń basyn biriktiretin ortalyq bolyp, olar tek oqýlyq jazýmen aınalyssa, sarapshylar keńesi baǵa berip otyrsa, sapaly dúnıeler jaryq kórer edi. Bul tarıhshy-ustazdarǵa úlken kómek bolar edi.
- Ázirge bul tuıyqtan qalaı shyǵýǵa bolady?
- Bul jerde teorııalyq materıaldy ıgerý kezinde oqýshylardyń synı turǵydan oılaý quzyrettiligin qalyptastyrýǵa mán berýimiz kerek. Onysyz qazirgi zaman talaby turǵysynan maman tárbıeleý óte qıyn. Ótken tarıhtan sabaq alýǵa tyrysqan jón. Ár tarıhı oqıǵany túsindirgen kezde oqýshy sonyń keıipkeri sııaqty ortasynda júrgendeı bolýy kerek. Budan sabaqtastyqty saqtaı bilý degen úlken másele týyndaıdy. Muǵalim ár nárseni ǵylymı turǵydan saralaı bilýi qajet. Osy oraıda tarıhshy muǵalimderge úlken jaýapkershilik júkteledi. Munyń basqa pánderden ereksheligi osynda. Mysaly, matematıka jáne fızıka pánderiniń muǵalimderi úshin qalyptasqan júıe bar. Al tarıhshylar memlekettik ıdeologııa turǵysynan álem saıasatyn eskere otyryp, bilgenin oqýshylardyń zerdesine jetkize bilgeni abzal. Bul rette olar dúnıe júzinde bolyp jatqan oqıǵalardan habardar bolyp otyrýy tıis. Áıtpese qazirgideı tehnologııa damyǵan kezeńde, kez kelgen aqparatqa qoljetimdilik bolǵan kezde oqýshylar muǵalim bilmegen nárseni bilip otyrýy múmkin. Básekege qabilettilik degen de osydan shyǵady. Sondyqtan tarıhshy-ustaz kóshtiń aldynan tabylyp, óz pánin tereń meńgerýmen birge saıası oqıǵalardy tolyq taldaı alatyn analıtık bolýy da kerek.
- Óz sabaǵyńyzdy Batys Qazaqstan oblysynyń ótkenimen, ólkeden shyqqan belgili tulǵalarmen baılanystyrasyz ba?
- Árıne, Batys Qazaqstan oblysynyń ólketaný oqýlyǵy negizgi avtorlarynyń birimin. Fakýltatıvtik pán retinde bolsa da, balalar tómengi býynnan bastap joǵary synyptarǵa deıin óz deńgeıinde bilim alsa, óz ólkesiniń ótkenine qanyǵyp, osy óńirden shyqqan belgili tulǵalardy tanyp-bile túser edi. Kýrstar qazirgiden de kóbirek bolsa, ólketanýdyń qamtıtyn aıasy keńeıeri anyq. Mysaly, men Mahambet Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıtetinde magıstratýrada oqyǵan ýaqytta kezinde osy oblysty basqarǵan memleket jáne qoǵam qaıratkeri Mustaqym Yqsanov týraly eki jyl boıy zerttep, dıssertatsııa qorǵap shyqtym. Sol taqyrypty zertteý barysynda qazaq tarıhyna qatysty kóptegen qundy derekter taptym.
- Óz jolyńyzdy jalǵastyryp júrgen shákirtterińiz bar ma?
- Qazirgi tańda ár salada eńbektenip júrgen shákirtterim barshylyq. Aýyl mektebinde júrgende, synyp jetekshisi bolyp, úsh synypty uıadan shyǵardym. Kezinde ózim sabaq bergen Qadyr Myrzalıev atyndaǵy mektepte izimdi jalǵap kele jatqan tarıh pániniń muǵalimi Damır Qajıahmetovti aıtar edim. Bastapqyda bes jyldaı memlekettik qyzmet atqarsa da, keıin ustazdyq jolǵa birjola tústi. Oǵan mektep dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasary qyzmeti júktelip, sony jaýapkershilikkpen alyp ketti. Sol sekildi Aqylbek Esenalın degen shákirtim qazirgi kezde Atyraý qalasynda jeke mektepte qyzmet atqarýda. Sondaı-aq Dastan Qubasov Almaty qalasynda basqa salada júrse de, oqýshy kezinde qatarynyń aldy boldy. Aýylda bilim alǵanymen, qaladaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan mamandandyrylǵan mektepter shákirtterimen ıyq teńestirip, tipti eki márte oblystyq olımpıadada jeńimpaz atandy. Bul oqý úderisi durys jolǵa qoıylsa, aýyl mektebinde de bilim deńgeıiniń joǵary bola alatynyna dálel. Oral qalasyndaǵy № 46 orta mektepten túlep ushqan Elmıra Esmaǵulovany aıtpaı ketýge bolmas. Tasqala aýdany «Sáýlet» mektep-gımnazııadan kelgen Elmırany daıyndadym. Sonyń nátıjesinde UBT-dan joǵary 132 ball jınap, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń tarıh, quqyq jáne dúnıe júzi tarıhy mamandyǵyna tústi. Qazir tórtinshi kýrs stýdenti, Nazarbaev atyndaǵy shákirtaqy ıegeri.
- Sózińiz aýzyńyzda, dúnıe júzi tarıhy da oqytylyp keledi ǵoı, onyń deńgeıi qandaı?
- Iá, degenmen aptasyna bir ǵana saǵat bólingen. Bul jan-jaqty oqytý úshin kóp emes. Qazaqstan tarıhyna aptasyna eki saǵat berilgen. Balalar 10-synypqa kelgen kezde jaratylystaný-matematıka jáne qoǵamdyq-gýmanıtarlyq baǵyt bolyp bólinedi ǵoı. Mine, osy kezde qosymsha fakýltatıvtik kýrstar arqyly ıgerilmegen materıaldy meńgertý úshin kóbirek jumystanyp, oqýshylarǵa molyraq aqparat berýge tyrysamyz.
- Tarıhsyz búgin men bolashaq joq. Bul jóninde ne aıtar edińiz?
- Jas urpaq ultjandy bolyp ósýi úshin óziniń eliniń tarıhyn tereń bilýi tıis. Qazirgi jastardyń arasynda sheteldiń ómirine qyzyǵýshylyq basym. Arzan dúnıege, jyltyraq ónimge áýes keledi. Aǵylshyn tilin de úırený ýaqyt talaby, degenmen adam óziniń tamyrynan ajyramaýy tıis. Jetkinshekter aldymen óziniń tili men tarıhyn qaster tutsa, sodan rýhtanady. Sonda ǵana memleketshil tulǵany tárbıeleı alamyz. Bul oraıda ustazdyń róli, qosatyn úlesi erekshe dep oılaımyn.
- Áńgimeńizge rahmet. Ustazdyq jolyńyzda budan da bıik tabystarǵa qol jetkizýińizge tilektespin.
Eske sala keteıik, budan buryn ustazdyń adam neǵurlym kóp tildi bilse, soǵurlym tabysty bolatyny týraly aıtqanyn jazǵan edik.
