Japon tehnologııasy, Smart city jáne ýnıversıtetter fılıaly: Tokıo Astanaǵa qandaı ýáde berdi
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Memleket basshysynyń Japonııaǵa jasaǵan resmı sapary máresine jetti. Bul jaı ǵana formaldy sapar emes, eki eldiń keleshek qarym-qatynasyn aıshyqtaǵan mańyzdy bastama boldy. Resmı qabyldaýlar deńgeıi, aýqymdy ekonomıkalyq kelisimder, joǵary deńgeıdegi kelissózder – bári qazaq-japon baılanysynyń jańa dáýiri bastalǵanyn kórsetkendeı. Osy oraıda Kazinform-nyń analıtıkalyq sholýshysy úsh kúndegi eleýli oqıǵalarǵa qatysty sarapshylar pikirin bilip, qos el qabyldaǵan sheshimniń astaryna úńildi.
Japon dıplomatııasynan bir daǵdy
Japonııa sımvolıkaǵa erekshe mán beretin el, mundaı ózgeshelik syrtqy saıasattaǵy ustanymynan aıqyn seziletin. Qaı elmen qandaı qatynasta ekeni, kimdi jaqyn tartyp, kimge senim artatyny dıplomatııalyq ısharasynan ańǵarylyp turady. Munyń ózin bolmysyna saı baıyppen jasaýdy ádetke aınaldyrǵan.
Bulaı aıtýymyzǵa, Qasym-Jomart Toqaevtyń Japonııaǵa alǵashqy resmı sapary kezinde baıqaǵan protokoldyq elementter ıtermeledi. Mysaly, Memleket basshysynyń jumys baǵdarlamasy ımperatorlyq aýdıentsııadan bastalyp, Imperator Narýhıto atynan resmı qabyldaý uıymdastyrylǵan bolatyn.
Mundaı asa joǵary qurmet japon dıplomatııasynda tek saıası salmaǵy bar kóshbasshylarǵa kórsetiledi. Demek, Kúnshyǵys eli Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy eń senimdi seriktesi kóredi ári japondyq bıznes ókilderine jańa baǵdardy nusqady degen sóz.
Taǵy bir qyzyǵy, japon tájirıbesinde mártebeli qonaq úshin bir kúnde eki resmı qabyldaý uıymdastyrý sırek jaǵdaı. Alaıda bul úrdis buzylyp, Memleket basshysy bir kúnde Imperatormen de, Premer-mınıstrmen de jolyqty. Ásirese, bara sala Japonııanyń Premer-mınıstri Sanae Takaıchımen ótken kezdesýde saýda-ekonomıka, ınvestıtsııa, kólik-logıstıka, energetıka salalaryndaǵy baılanystyń egjeı-tegjeıi talqylandy.
– Osydan 21 jyl buryn Syrtqy ister mınıstrleriniń «Ortalyq Azııa + Japonııa» formatyndaǵy alǵashqy jıyny ótken edi. Oǵan Ózińiz tóraǵalyq ettińiz. Búgin, mine, «Ortalyq Azııa + Japonııa» formatyndaǵy memleket basshylarynyń kezdesýine Prezıdent laýazymynda qatysqaly otyrsyz. Qazaqstandy zań ústemdigine negizdelgen erkin ári ashyq álemdik tártipti nyǵaıtý isinde strategııalyq seriktes retinde qarastyramyz. Ózara tıimdi qarym-qatynasty odan ári damytý úshin Sizben tyǵyz yntymaqtastyqty jalǵastyrýǵa nıettimiz, – dedi Sanae Takaıchı.
Saıasatta tuspalsyz sóz aıtylmaıdy, onyń ústine japondardyń halyqaralyq qatynas mánerinde árbir sóılem bılik ustanymymen shegelenip otyratyny bar. Sondyqtan Premer-mınıstrdiń elimizdiń Ortalyq Azııadaǵy róli týraly oıy, strategııalyq qarym-qatynas ornatýǵa degen nıeti Japonııanyń resmı pozıtsııasy dep túsinýimiz kerek.
Qazaqstanda japon kólikteri jasala ma?
Qazaq qoǵamy taý-ken, mashına jasaý ónerkásibine japondyq kompanııalardyń kelýin qalaıtyny ras. Bul oraıda Memleket basshysy sapar aıasynda iri kompanııa ókilderimen jeke kezdesý ótkizip, keleshek jobalardy talqylady. Solardyń birnesheýine toqtalaıyq.
Japonııanyń Komatsu kompanııasy elordada tehnıkalardy kúrdeli jóndeýge jáne qaıta qalpyna keltirýge arnalǵan óndiristik keshen salýǵa nıetti eken. Kompanııanyń dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Hıroıýkı Ogava Ortalyq Azııanyń áleýeti joǵary, múmkindigi mol dep otyr. Komatsu jańa keshendi aımaqtaǵy taý-ken kompanııalarynyń tehnıkasyn az ýaqyt ishinde tómen baǵada jóndeıtin jáne jedel servıstik qyzmet kórsetetin óńirdegi iri habqa aınaldyrýǵa nıetti. Óz kezeginde el bıligi sheteldik ınvestorǵa óndiristi lokalızatsııalaý men ozyq tehnologııany engizýdi usynýda.
Astanada salynatyn keshenge Mitsui kompanııasy da atsalyspaq. Kásiporyn keshenniń halyqaralyq jetkizý tizbegin qalyptastyrýǵa, ınfraqurylymdy damytýǵa, energetıka men ónerkásip salalaryn óristetýge járdemdesedi degen jospar bar.
Japonııada qurylys jáne taý-ken tehnıkalaryn shyǵaratyn Hitachi Construction Machinery kompanııasy jumys isteıdi, kásiporyn álemde sala jetekshisi qatarynda. Kompanııa Ortalyq Azııa elderiniń ishinde Qazaqstanmen etene jaqyn. Buǵan deıin birlese atqarǵan jobalar jeterlik. Hitachi Construction Machinery-diń ekskavatorlary, karerge arnalǵan júk kólikteri jáne basqa da tehnıkalary 150-den asa elde, sonyń ishinde Qazaqstandaǵy iri ken oryndarynda jumys isteıdi.
Qasym-Jomart Toqaev atalǵan kompanııa prezıdenti Masafýmı Senzakıdi qabyldaý kezinde aldaǵy ýaqytta óndiris lokalızatsııasy nazarda bolatynyn aıtqan. Tsıfrlandyrý, «jasyl» tehnologııalardy engizý jáne derbes kólik júıesin qurý baǵytynda múmkindikterdi paıdalanýǵa shaqyrdy.
Kezdesýden keıin Hitachi Construction Machinery kompanııasynyń prezıdenti Masafýmı Senzakı Qazaqstan naryǵyna qatysty boljamyn aıtqan edi.
– Qazaqstanda bizde óte aýqymdy ári tabysty bıznes bar. Qurylys jobalary salasynda da, taý-ken ónerkásibinde de belsendi jumys istep kelemiz. Bizdiń kózqarasymyz boıynsha, bul – negizgi strategııalyq naryqtardyń biri. Taý-ken salasynda Eurasian Machinery Group kompanııasymen seriktestigimiz bar, onyń 40 paıyzy bizge, al 60 paıyzy qazaqstandyq kompanııaǵa tıesili. Sonyń nátıjesinde biz taý-ken tehnıkasy naryǵynda jetekshi orynǵa ıe bolyp otyrmyz. Qazaqstan biz úshin mańyzdy naryq ári qurylys tehnıkasy boıynsha negizgi tutynýshy bolǵandyqtan, mundaǵy tabysty bıznesti odan ári damytýǵa nıettimiz, – dep atap ótti ol.
Sondaı-aq ol bolashaq ınvestıtsııalyq josparlarǵa toqtaldy.
– Qazirgi tańda Qazaqstanda bizdiń myńnan astam tehnıka birligi paıdalanylýda, onyń basym bóligi taý-ken salasyna tıesili. Atap aıtqanda, 200-den astam ekskavator jáne júk syıymdylyǵy 400 tonnaǵa deıin jetetin shamamen 100 karerlik samosval jumys istep tur. Bul – óte iri naryq. Men Qazaqstannyń taý-ken ónerkásibi aldaǵy ýaqytta da qarqyndy damıtynyna senimdimin, – dedi Masafýmı Senzakı.
Saıasattanýshy Ǵazız Ábishevtiń aıtýynsha, Japonııadaǵy mashına jasaý kesheni álemdegi eń qýatty salalardyń biri. Eki eldiń osy baǵyttaǵy mámilesi óndiristik qýatty arttyrýy múmkin.
– Japonııa eksport kólemi boıynsha álemdegi jetekshi elderdiń qataryna kiredi. Bul, negizinen, týrızmniń nemese basqa salalardyń esebinen emes, dál mashına jasaý men jabdyq daıyndaýdyń arqasy. Olardyń qatarynda gadjetter, kompıýterler, telefondar jáne basqa da joǵary tehnologııalyq ónimder bar. Qazaqstan úshin bul salaǵa qyzyǵýshylyq burynǵydan da joǵary. Biraq bul – HH ǵasyrdyń tehnologııalary, – dedi ol.
Sarapshynyń sózinshe, Qazaqstanǵa eń aldymen osyny, HH ǵasyrdyń tehnologııalyq bazasyn qaıta qalyptastyrý qajet.
– AQSh-tyń ózinde HH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda, ásirese 1990 jyldarǵa qaraı tehnologııalar damydy. Táýelsizdik alǵannan keıin biz kóptegen óndiristik tehnologııalardy joǵaltyp aldyq. Zaýyttar turalady, iri kásiporyndardyń sany azaıdy. Mashına jasaý Qazaqstanǵa kelesi kezeńge qadam basý úshin kerek der edim. Sebebi biz birden HHІ ǵasyrǵa attap kete almaımyz, – dep tolyqtyrdy Ábishev.
Spıkerdiń paıymdaýynsha, japon tehnıkasyn elge ákelý qosymsha jumys oryndaryn ashýǵa septesedi.
– Eger japondyq mashına jasaý mamandaryn tartyp, olarǵa qolaıly jaǵdaı jasap, Qazaqstanda zaýyttar ashýǵa múmkindik bersek, bul keminde 10 myń jańa jumys ornyn qurýǵa jol ashar edi. Sonyń nátıjesinde ekonomıka aıtarlyqtaı nyǵaıady. Japonııada jalpy kapıtal jetkilikti, olar ony álem boıynsha óte uqypty túrde ınvestıtsııalaıtynyn eskerý kerek, – dedi sarapshy.
Japonııanyń energetıkalyq jáne mıneraldy shıkizat qaýipsizdigine jaýapty negizgi memlekettik ınstıtýty bar. Ataýy – JOGMEC. Qasym-Jomart Toqaev uıym ókilimen kezdesý kezinde geologııalyq barlaý, asa mańyzdy mıneraldardy óndirý jáne óńdeý taqyrybyn talqylaǵan eken. Ásirese taraptardyń tabıǵı resýrstardy ornyqty basqarý, Qazaqstanda ókildik ashý týrasyndaǵy oıy bir jerden shyqqanyn baıqadyq. Mundaı kelisim Japonııanyń óndiristik jáne tehnologııalyq kompanııalarynyń otandyq naryqqa kóptep kelýine yqpal eterine kúmán joq.
Prezıdent saparyndaǵy alpaýyt kompanııalarmen baılanystyń jalǵasy – Rakuten Group-pen kelissóz. Búginde eń ozyq jahandyq tsıfrlyq ekojúıe qalyptastyrýda kompanııanyń tájirıbesi mol. Tehnologııalyq damý men tsıfrlyq transformatsııanyń jańa kezeńine qadam basqan Qazaqstan úshin Rakuten Group bazasyn tolyq paıdalaný qundy olja bolatyny anyq. Ázirge elimiz kompanııanyń qaterli isik aýrýlaryn emdeýge arnalǵan bıotehnologııa salasyndaǵy ázirlemesine qyzyǵýshylyq tanytýda.
Aıta keteıik, byltyr eki eldiń taýar aınalymy shamamen 2 mıllıard dollarǵa jetti. Qazaqstan Japonııa naryǵyna ýran, sırek kezdesetin metaldar jáne munaı jetkizedi. Al Japonııa búginge deıin ekonomıkamyzdyń negizgi ınvestory retinde 8,5 mıllıard dollardan astam qarjy quıdy. Al bul jolǵy saparda 60-tan astam ekijaqty qujatqa qol qoıyldy, ishinde 3,7 mıllıard dollardan asatyn kommertsııalyq kelisimder bar.
Basymdyq – bilimde
Qazaqstan Japonııadan ozyq tehnologııa ǵana emes, bilim berý modelin de ıgergisi keletini shyndyq. Jaýapty mınıstrliktiń Kúnshyǵys eline bilim berý jobalaryn usynyp júrgenine kóp boldy. Árbirinde japon qoǵamynyń konservatıvti kózqarasy qolbaılaý bolyp kelgen.
Prezıdent kezekti saparynda seńdi buzyp, Japonııa ýnıversıtetterimen baılanysty bastap berdi: Tokıodaǵy ekinshi kúni Birikken Ulttar Uıymy ýnıversıtetine baryp, dáris oqydy. Aýdıtorııaǵa japon etıkasy, ǵalamdyq geosaıası ahýal, BUU týrasynda birqatar oıyn jetkizdi.
Este bolsa, 2004 jyly Qasym-Jomart Toqaev Japonııanyń sol kezdegi Syrtqy ister mınıstri Erıko Kavagýchımen birge «Ortalyq Azııa + Japonııa» formatyna bastamashy bolǵan edi. Endi, mine, araǵa 20 jyl salyp qos saıasatker qaıta kezdesti. Erıko Kavagýchı Prezıdenttiń BUU Ýnıversıtetindegi lektsııasyn tyńdap, keıin prezıdenttiń ekijaqty yntymaqtastyqty damytýǵa qosqan úlesine baǵa berdi.
– Baıandama jan-jaqty boldy jáne keń aýqymdy máselelerdi qamtydy. Toqaev BUU týraly, sondaı-aq el ishindegi jáne jahandyq halyqaralyq ınstıtýttar aıasyndaǵy reformalar jóninde mazmundy oılar aıtty. Jeke ózime onyń ıdeıalary óte jaqyn. Meniń oıymsha, ol basqa memleketterdi osy baǵytta biriktirýge arnalǵan bastamalarǵa jetekshilik ete alady.
Qazaqstan – aımaqtyq derjava ári Ortalyq Azııadaǵy kóshbasshy memleket. Sonymen qatar onyń syrtqy saıasaty óńir sheńberinen áldeqaıda asyp túsedi. Sonyń ishinde Ibrahım kelisimin qoldaý máselesi bar jáne ony durys qadam dep sanaımyn. Qazaqstan basqa elderge kómek kórsetýdi bastap, osy maqsatta arnaıy qoldaý ınstıtýtyn qurdy. Bul qadamdar eldiń jahandyq deńgeıge shyqqanyn jáne óz halyqaralyq mıssııasyn júıeli túrde júzege asyryp otyrǵanyn kórsetedi, – dedi Erıko Kavagýchı.
Kóp ótpeı Prezıdent dárisinen keıin Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek jaǵymdy jańalyqpen bólisti. Mınıstrlik Azııa-Tynyq muhıty óńirindegi jetekshi joǵary oqý orny sanalatyn Rıtsýmeıkan Azııa-Tynyq muhıty ýnıversıtetimen yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıdy. Oǵan qosa L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti men Hitachi High-Tech Europe GmbH kompanııasy arasynda memorandým jasaldy.
Aımaqtaǵy sý tapshylyǵy máselesi ǵylym-bilim arqyly sheshiletin kún taıaý. Qazaq ulttyq sý sharýashylyǵy jáne ırrıgatsııa ýnıversıtetiniń bazasynda BUU-nyń sý resýrstary jónindegi haby ashylatyn boldy. Habty qurý sý resýrstaryn basqarýda ǵylymı negizdelgen tásilderdi damytýǵa, ınjenerler men basqarýshylardyń jańa býynyn daıarlaýǵa múmkindik bermek. Bul saladaǵy japon ýnıversıtetteri jáne Japonııada ornalasqan BUU qurylymdary bilim berý jáne zertteý baǵdarlamalaryn damytýǵa atsalysatyny belgili boldy.
Sapar barysynda eki eldiń resmı delegatsııa músheleri 14 úkimetaralyq jáne vedomstvoaralyq kelisim jasady. Qujattyń jaı-japsary ashyp aıtylmasa da, qaı baǵyttarda ilgerileý bolatyny kúniburyn belgili bolǵan. Sonyń ishinde beıbit atom men bilim berý salasynda jańalyq kóp.
Mysaly, bilim berý salasynda úsh baǵytta kelisim júrip jatyr. Birinshisi – Ritsumeikan University fılıalyn ashý. Eger mámile oıdaǵydaı bolsa, kelesi jyly Qazaqstanda japon ýnıversıtetiniń alǵashqy fılıaly paıda bolýy múmkin.
Ekinshisi – Hitachi korporatsııasymen kelisim. Japondyqtar ıadrolyq energetıka salasynda kadrlar daıarlaý úshin ǵylymı jabdyqtardy jetkizý mindetin moınyna alady.
Sońǵysy – akademııalyq utqyrlyq, professorlar almasý jáne japon ýnıversıtetterimen yntymaqtastyq máselesi sheshilmek.
Otandastar ortasy
Prezıdent Tokıodaǵy úsh kúndik saparynda tek resmı kelissózdermen shektelmegenin aıta ketý kerek. Memleket basshysy Tokıo gýbernatory ıÝrıko Koıkemen tsıfrlandyrý, Smart city tehnologııalaryn talqylap, Tokıonyń Tótenshe jaǵdaılar jónindegi ahýaldyq ortalyǵyn aralap kórdi.
Al alǵashqy beıresmı sharanyń biri Japonııada bilim alyp, túrli salada qyzmet etip júrgen qazaqstandyqtarmen kezdesýge arnaldy. Shalǵaıdaǵy otandastarymyz Memleket basshysymen emen-jarqyn áńgimelesip, saıası-áleýmettik máseleler tóńireginde oı bólisti.
Prezıdent Tokıoda kásipqoı sýmoshy Ersin Baltaǵulmen de jolyqty. Japonııada bilim alyp, on jyldan beri iri halyqaralyq jarystarda kósh basynan kórinip júrgen sýmoshy qazaqstandyqtar arasynda da, Tokıoda da tanymal. Tipti Qasym-Jomart Toqaev Imperator Narýhıtomen kezdesýde balýannyń jetistikteri týraly áńgime qozǵalǵanyn aıtqan bolatyn.
Sammıt talqysy: atom salasyndaǵy baılanys, jańa ınvestor hám japon tehnologııasy
El basshysynyń sapary «Ortalyq Azııa – Japonııa» sammıtimen túıindeldi. Bul jıyn qos memleket úshin tarıhı mańyzǵa ıe. Sebebi 2004 jyly Japonııa alǵashqylardyń biri bolyp «S5+1» formatyn usyndy. Keıin iri memleketterdiń kóbi «Ortalyq Azııa plıýs» platformasyn quptap, Kúnshyǵys eli usynǵan halyqaralyq baılanys modeli qarqyn alǵany málim. Prezıdent «Ortalyq Azııa – Japonııa» sammıtinde sóz basyn Japonııanyń ashyq dıalogke qosqan úlesinen bastaýdy jón kóripti.
Memleket basshysy jıynda Ortalyq Azııanyń, sonyń ishinde Qazaqstan energetıkalyq qaýipsizdigine qatysty birshama oı aıtty. Ásirese dástúrli qýat kózin ıgerý jáne óńdeý jobalaryna japon tájirıbesin, ınnovatsııasy men ınvestıtsııasyn tartýǵa múddeli ekenin bildirgen.
Oǵan qosa atom energetıkasynda ekijaqty yntymaqtastyq ornatýǵa múmkindik kóp. Qazaqstan bolashaq AES jumysyna dostas eldiń tehnologııasyn paıdalanýǵa nıetti ári ıadrolyq qaldyqtardy basqarý, ıadrolyq qaýipsizdik, azamattyq qorǵanys salalaryna joǵary sanatty maman daıarlaý isine qyzyǵyp otyr.
Ortalyq Azııada sırek kezdesetin elementter men ózge de asa mańyzdy mıneraldardyń mol qory saqtaýly. Aımaq memleketteri bul resýrsty taza ári qýat únemdeıtin óndiriske aınaldyrǵysy keledi. Osy oraıda Qazaqstan Next-Generation SmartMining Plus jobasyn bastamaq.
– Qazaqstan Japonııamen qazba baılyqtardy barlaý, óndirý jáne óńdeý isi boıynsha yntymaqtastyqty jandandyrýǵa múddeli. Bul rette tereń óńdeýge jáne ornyqty óndiris tizbegin qalyptastyrýǵa den qoıa otyryp, tolyqqandy ónerkásip klasterin qurýǵa basymdyq beremiz. Sondyqtan Qazaqstan Japonııamen birlesken Next-Generation SmartMining Plus jobasynyń iske qosylýyn quptaıdy. Bul bastama óndiris úderisin tsıfrlandyryp, ekologııalyq ornyqtylyqty arttyrady, – dedi Prezıdent.
Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy salasynda da japon kompanııalaryn kórýge yntaly. Bizge Kúnshyǵys eliniń resýrs únemdeý tehnologııasy, shólge tózimdi daqyldar selektsııasy, «aqyldy» fermalardy damytý tájirıbesi aýadaı qajet. Sondyqtan Prezıdent sý salasyndaǵy Zertteý platformasyn qurý, Astanada qoldanbaly ǵylymdar salasynda ǵalymdar men zertteýshilerdiń kezdesýin ótkizý, Birlesken sý sharýashylyǵyn damytý baǵdarlamasyn ázirleý qajet dep sanaıdy. Bul jumystarǵa japon ǵalymdary men sarapshylary tartylmaq.
Japonııa týraly sóz bolsa, tsıfrlandyrý men JI-di atamaı ketýge bolmas. Sammıtte Ortalyq Azııa men Japonııanyń tsıfrlyq transformatsııasy, jasandy ıntellekt damýy sóz boldy. Qazir Tokıoda Ortalyq Azııa elderi men Japonııa arasynda jasandy ıntellekt salasy boıynsha seriktestik ornatý jónindegi bastama bar. Prezıdent atalǵan platformany Ortalyq Azııadaǵy eń iri ІT-startap – «Astana Hub» jáne halyqaralyq ekojúıesi bar Alem.ai ortalyǵynyń bazasyna ornalastyrý máselesin alǵa tartty. Qysqasha aıtsaq, bul aldaǵy jyldary Ortalyq Azııada JI ındýstrııasy qarqyn alady degendi bildiredi.
«Central Asia + Japan» dıaloginde elimiz ózine qajetti salany tolyq qamtýǵa tyrysty desek artyq emes. Japonııa bıligine Qazaqstanda ýnıversıtetter men bilim ortalyqtarynyń bólimshisin ashý, Biryńǵaı týrıstik marshrýt ázirleý, vıza rásimderin jeńildetý týraly usynystar jetkizildi. Bastysy, jıynǵa qatysqan kóshbasshylar kelesi «Ortalyq Azııa – Japonııa» sammıtin Qazaqstanda ótkizetin bolyp tarqasty.