JANTÓRE HAN
Reseıdiń qazaq jerine yqpalyn tejeý saıasatyn ustanǵan. 1790 jyldyń bas kezinde Syrym batyr bastaǵan kóterilis qozǵalystaryna qatysqan. Jantóre Syrym batyrdyń jaqtasy, ishki saıasattaǵy beldi, bedeldi tóre bolǵan. Syrym kóterilisi óz mańyzyn ýaqyt óte kele joıǵan kezde, Orynbor ákimshiligine aýysqan. Orynbor shekaralyq komıssııasynyń tóraǵasy G.Gensanyń bergen sıpattamasynda Jantóre aqyldy, er júrek batyr bolǵan.
1805 jyly 2 qyrkúıekte Orynbordyń áskerı gýbernatory G.Volkonskııdiń usynysymen starshyndar men rý basylarynyń qoldaýymen han saılanǵan. 3 qyrkúıekte Reseı úkimetiniń ımperatory Aleksandr І Jantóre Aıshýaqulyn Kishi júz handyǵyna bekitken. Han saılanǵan alǵashqy aılarynan bastap-aq bılikke talasqan básekelesteriniń qarsylyǵyna tap bolǵan. Bılik úshin kúreste jańa hanǵa Qarataı bastaǵan sultandar qarsy shyqqan.
Alǵashqy kezde sóz júzinde handyq keńestiń tóraǵasy bolyp eseptelingen, alaıda Іshki ordany bılegen Bókeı han Jantóreniń jaýlary Qarataıdy, Ormandy qoldap, Jantórege kedergi jasaǵan. Jantóre osyndaı qarsylyq jaǵdaıynda, Jetirý birlestigine arqa súıep, sheber mámilegerlik saıasatymen qarsylastarynyń arasyna iritki salady. Baıulynyń bir bóligi Jantórege qoldaý kórsetti. Jantóre han bes jylǵa jýyq handyq bıligi tusynda Kishi júz arqyly ótetin Reseı men Hıýa, Buhar handyqtary arasyndaǵy tranzıttik kerýen saýdasynyń qazaqtar úshin paıdaly ekenin túsinip, ony qoldaǵan. Orynbor jáne basqa qalalarmen kerýen saýdasyna jaǵdaı jasaıdy. Jantóre handyq sottyń, keńestiń quqyqtyq jaǵdaıyn qalpyna keltirýge tyrysqan. Jantóre han óziniń týǵan inileri men basqa bedeldi sultandarǵa arqa súıep, handyq bılikti kúsheıtýge atsalysqan. Jantóreniń bedeliniń kúsheıýinen seskengen Reseı úkimeti ólkeni otarlaýdy jedeldetý maqsatynda ár túrli áskerı-saıası sharalar arqyly Jantóreniń bıligin shekteýge tyrysqan. Orynbordyń gýbernatory G.Volkonskıı Jantóre jóninde eki ushty saıasat júrgizdi. Bir jaǵynan, hanmen sanaspaýǵa bata almaı, onyń saıasatyna qoldaý kórsetken boldy. Ekinshi jaǵynan, Jantóreniń kúsh alyp ketýinen seskenip, onyń qarsylastary - sultandar Qarataıdy, Ormandy hanǵa qarsy jasyryn aıtaqtap otyrǵan.
Jantóre han sheber mámileger retinde starshyndar men sultandardyń biraz bóligine ıek artyp, Kishi júzde óz saıasatyn dáıekti iske asyryp otyrǵan. Hıýa handyǵymen, Buhar ámirligimen baılanystaryn birqalypty deńgeıde ustaıdy. Birte -birte bıligi álsiregen Jantóre han Reseı úkimetinen qoldaý tabý maqsatymen Jaıyq shebine jaqyn qonystandy. Alǵashynda Mergen forposty tóńireginde, keıinnen Saharnaıa bekinisi mańyna ornyǵyp, kúsh jınaı bastaıdy. Alaıda 1809 jyly 2 qarashada Qarataı sultannyń jigitteri kenetten Jantóre hannyń aýylyna shabýyl jasaıdy. Shabýyldy Nuraly hannyń uly Orman sultan men Esim hannyń úlken balasy Qara sultan, Ormannyń balasy Shıman sultan uıymdastyrǵan.
Jantóre han 27 jerden jaralanyp qaza tabady. Jantóre hannyń eki áıeli, Berestam, Rýstem, Bekarystan, Bekbatyr, Ishaly, Arystan atty alty uldary bolǵan.
Derek kózi:
Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy, 3 tom.
