Jandáýlet Súleımenov: Táýelsizdik – din salasyna da serpin berdi
- Jandáýlet Otarbaıuly, áńgimemizdi din salasynda qyzmet etip júrgen mamandar jaıynda bastasaq. Bárimizge belgili, táýelsizdik alǵan jyldary elde din salasynda mamandar jetkiliksiz boldy. Qazirgi tańda sol másele sheshimin tapty ma?
- Qoıyp otyrǵan suraǵyńyz din salasynda mamandardy qalyptastyrý boıynsha óte ózekti. Óıtkeni, táýelsizdik alǵannan keıin, tipti 2000 jyldarǵa deıin, elimizdiń din salasynda týyndaǵan suraqtaryna jaýap beretin bilikti mamandardyń sany óte az boldy. Biz qazir dinı radıkalızm problemasyn kóteremiz, sol jaqqa kirip ketken otandastarymyz týraly aıtamyz. Al osyǵan sebep bolǵan faktorlardyń biri kezinde bilikti, bilimdi mamandardyń bolmaýynan, dinı suraqtarǵa naqty jaýaptar berilmegennen shyǵyp otyr. Teologııalyq mańyzy bar, sonyń ishinde «aqıda», «fıqhtyq» dinı suraqtarǵa jaýap beretin adamdar joqtyń qasy bolǵan edi. Al, qazir, táýelsizdik alǵan otyz jyldyń ishinde maman qalyptastyrýda jaqsy nátıjege jete aldyq dep aýyz toltyryp aıtýǵa bolady. Óıtkeni, 2000 jyldardyń tusynda elimizde dinı maman daıarlaıtyn oqý-oryndary qalyptasa bastady. Elimiz boıynsha maman daıyndaýda eleýli úles qosyp kele jatqan «Nur-Múbarak» Egıpet Islam mádenıeti ýnıversıteti ashylǵan bolatyn. Atalǵan bilim ordasy 2001 jyly ashylyp, kúni búginge deıin 2000-nan astam maman (bakalavr, magıstratýra jáne doktorantýra) daıyndap shyǵardy. Olardyń basym kópshiligi din salasynda qyzmet etip júr. Máselen, ózim de sol atalǵan oqý ornynyń magıstratýrasyn támamdaǵan bolatynmyn.
Taǵy eskerte ketetin jáıt, elimizde QMDB tarapynan qurylǵan medreselerdi de aıta ketý kerek. Qazaqstanda qazirgi kezde 9 medrese jumys jasap tur. Keıbiri zamanaýaı kolledjdik mártebesin de alyp jatyr. Burynǵy ata-babalarymyz ishinara Hıýa, Buqara, Qazan asyp, sol jaqtaǵy medreselerde oqyp, elge oralatyn bolsa, qazirgi elimizdegi medreseler de osy deńgeıde shákirtter daıyndap jatyr. Bul qýantarlyq jaǵdaı!
Qoryta kele, qazirgi tańda elimizde din salasynda saýatty jáne bilikti mamandar qalyptasýda. Olar qoǵamda týyndaǵan dinı máselelerge jaýap beretin deńgeıge jetip otyr. Endi aldaǵy ýaqytta praktıkalyq turǵydan qaraǵanda, ǵylymı turǵyda zertteýler júrgizýge basa mán berý kerek dep oılaımyn.
-Táýelsizdik alǵan tusta «Dinı senim bostandyǵy jáne dinı birlestikter týraly» zań qabyldanǵan bolatyn. 2011 jyly atalǵan zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizilip, «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańy bolyp ózgerdi. Sizdiń oıyńyzsha, qabyldanǵan zańnamanyń din salasyna oń áseri boldy ma?
- Memlekettiń turaqtylyǵy men qaýipsizdigin saqtaýda dinniń alar orny erekshe. Sol sebepti de, ony retteıtin zańnama qajet bolady. Atalǵan zań qabyldaǵannan keıin eldegi dinı qyzmet, ýaǵyz-nasıhat, mıssıonerlerlik qyzmet barysynda týyndaıtyn keıbir problemalar óz sheshimin tapty. Eldegi dinı qatynastardy zań quqyqtyq turǵyda rettep berýde. Zańnyń ózektiligi de osynda. Máselen aıtar bolsaq, bizdiń memleketimiz zaıyrly, quqyqtyq memleket bolyp tabylady. Bir dinge basymdyq berilmeıdi bul memlekette. Endi qoǵamda, turǵyndar arasynda dinı qajettilik, muqtajdyq bolatyny sózsiz. Al osy qajettilikti óteý barysynda zaıyrlylyq prıntsıpteri buzylmaýy tıis. Shyndyǵynda da solaı, zaıyrlylyq prıntsıpteri men dinı qundylyqtar shyntýaıtynda bir-birine qarsy kelmeıdi. Eki qundylyqta da bir-birine úılesýde garmonııa oryn alady. Al kimde-kim osyny saýatty túsine almasa, aradaǵy garmonııanyń buzylýyna ákeledi. Bul endi óz aldyna bólek másele.
Dinı qatynas týraly zańnama tek qana belgili dinniń quqyqtyq erkin retteýmen ǵana emes, sonymen qatar, eldegi dinder aralyq tatýlyq pen tózimdikti qalyptastyrýǵa qabiletti bolýda. Sondaı-aq, jat radıkaldy dinı ıdeıalardyń ortaǵa shyqpaýyna bul zań oń áser berip otyr.
- Táýelsizdikten bergi jyldary memleket halyqaralyq deńgeıde dinı ahýaldy turaqtandyrý maqsatynda qandaı aıtýly is-sharalar qabyldady? Jalpy Qazaqstannyń bul turǵydaǵy álem elderi aldyndaǵy bedeli qandaı?
- Iá, qazir qarap otyrsańyz syrtqy sharýa turmaq, ishki sharýany sheshýdiń ózi úlken eńbek.Ásirese din salasynda da solaı.Degenmen elimiz syrtqy saıasat, sonyń ishinde dinı salaǵa qatynasty bolǵan máseleni sheshýde ózindik orny bar is-sharalar qabyldaı bildi. Bul da kórgendi saıasat. Máseleni sheshýdi halyqaralyq deńgeıde kótere otyra, oǵan jetekshilik etý - senimdilik pen tájirıbeni kerek etedi. Iá, biraq muny Qazaqstan jasaı aldy.
Táýelsizdik alǵan keıin jasaǵan keshendi is-sharalardyń bastylaryn aıtatyn bolsam - «Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezin» aıta alamyz. 2003 jyldan beri bul sezd halyqaralyq deńgeıde elorda tórinde uıymdastyrylyp kele jatyr. Bul is-shara dástúrli túrde 3 jyl saıyn júıeli ótkizilip turady. Ár sezde din salasyna qatysty halyqaralyq deńgeıde tyń, ózekti máseleler talqylanady, sheshimin tabady. Kelesi jyly da elordada VII sezd ótkizilýi josparlanyp otyr. Atalǵan sezdi halyqaralyq deńgeıdegi teńdesi joq is-shara dep aýyz toltyryp aıtýǵa bolady.
Taıaý Shyǵystaǵy Sırııa soǵysy ýaqytynda da halyqaralyq kelissózder júrgizý úshin Qazaqstan beıtarapty túrde alańqaı usyna bilgen edi. Sonymen qosa, soǵys júrip jatqan Sırııa, Irak aımaqtarynan Otandastyrymyzdy oraltý maqsatynda uıymdastyrylǵan «Jýsan», «Rýsafa» operatsııalarynyń júrgizilýi de halyqaralyq terrorızmniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan keshendi jumystardyń biri boldy. Bul týraly BUU-nyń otyrysynda da oń pikir bildirildi.
- Táýelsizdik alǵan jyldary elge álemniń túkpir-túkpirinen mıssıonerler esh kedergisiz keldi. Qazir de mıssıonerler elimizde qyzmet jasaýda. Osy faktor Qazaqstanda dinı ekstremızmniń taralýyna áser etti degenge kelisesiz be?
- Іshinara kelisemin.Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary dinı radıkaldy ıdeologııalar elde kóptep taralyp úlgerdi, buǵan shetelden kelgen zańsyz mıssıonerlerdiń de úlesi joq dep aıta almaımyn. Sol ýaqytta beıresmı ýaǵyzshylardyń kóbeıýi halyq arasynda problema týǵyzdy. Osyndaı máselelerden keıin zańnyń talaby kúsheıtilip, memleket tıisti sharalar qabyldap, bul másele de sheshimin tapty.
Joǵaryda aıtqan zań mıssıonerlik qyzmetti de zań tolyq rettedi. Olarǵa qoıylatyn talaptar qaıta qaralyp, kúsheıtildi. Sol sebepti de, eldegi resmı mıssıonerlik qyzmetpen aınalysatyndar qyzmeti bir jolǵa qoıyldy. Mıssonerlik qyzmetten keletin dinı ekstremıstik ıdeologııa qazir toqtatyldy dep aıtýǵa bolady.
-Sóz sońynda sarapshy retinde qazirgi eldegi dinı jaǵdaıǵa qandaı baǵa berer edińiz?
- Eldegi dinı jaǵdaıǵa mán berip, saraptap otyramyz. Qazir dinı ahýal qoǵamda turaqty. Úlken problema joq. Árıne, jekelegen, ishinara problemalardyń týyndap otyrýy bul – zańdylyq.
Dinı qyzmetti rettep otyrý, senim bostandyǵyna erkindik berý, sondaı-aq, senimine qaramastan barlyq azamattyń zań aldynda teń quqyqqa ıelik etýi - bul memlekettiń din salasynda jasap otyrǵan saıasatynyń mańyzdy bóligi dep esepteımin.
