Janar-jaǵarmaı naryǵyndaǵy baǵa týraly - Básekelestikti qorǵaý jónindegi agenttiktiń túsindirmesi

ASTANA. Mamyrdyń 5-i. QazAqparat – Kóktemgi dala jumystarynyń naýqany bastalǵannan janar-jaǵarmaı materıaldarynyń baǵasy erekshe ózektililikke ıe bolady, bul másele avtoáýesqoılar úshin de mańyzdy. QazAqparat oqyrmandar nazaryna Básekelestikti qorǵaý agenttiktiń mamandary daıyndaǵan saraptamany usynady.

Janar-jaғarmaı materıaldaryn satýshy naryқ sýbektileri tarapynan baғanyң negizsiz kөterilýine jol bermeý maқsatynda monopolııaғa қarsy kүresý organy monopolııaғa қarsy zaңnamanyң normalaryn tүsindirý үshin aғymdaғy jyldyң aқpan aıynda respýblıkanyң barlyқ өңirlerinde kәsipkerlermen kezdesýler өtkizdi. Agenttiktiң Taýarly naryқtardy monıtorıngileý jәne taldaý departamentiniң dırektory Nıkolaı Pıchkarevtiң mәlim etýinshe, janar-jaғarmaı materıaldary naryғyndaғy ahýalғa jүrgizilip otyrғan tұraқty monıtorıng naryқty «tolyқ baқylaýda» dep aıtýғa mүmkindik berip otyr. Jүrgizilip otyrғan baқylaý amaldary naryқ sýbektileriniң Bәsekelestik týraly zaңғa қaıshy әreketterine der kezinde үn қatýғa kөmektesedi. Energetıka jәne mıneraldyқ resýrstar mınıstrligi naýқan қyzғan kezde ? kөktemgi dala jұmystary kezinde dıhandar үshin otyn baғasyn kөteretin naryқ sýbektileriniң әdetki talpynystarynyң aldyn orap, jyldyң basynda mұnaıdyң negizgi қoryn ұstaýshylarmen keңes өtkizdi. Keңes қorytyndysy boıynsha dızeldik otynғa eң tөmengi baғa belgileý týraly kelisim men baғanyң өsýine jol bermeý týraly «ýәdege» қol jetkizildi. Biraқ ta osy keңestiң hattamasynda resýrstarғa ıelik etýshi kompanııalarғa naryқtyқ baғadan әldeқaıda қymbattaý baғaғa keңes berilgen bolyp shyқty. Tek Agenttiktiң narazylyғynan keıin ғana keңes berilgen baғa tөmendetilgen. Agenttik mamandary sonymen birge, memlekettik organdar men kәsipkerlerdiң arasynda әrtүrli memorandýmdar men kelisimder jasaý mәselesine egjeı-tegjeıli oılanyp barғan dұrys dep sanaıdy, sebebi mұndaı әreketterdiң kөpshiligi monopolııaғa қarsy zaңnamanyң keıbir tұstaryna қaıshy kelip jatady, tүrli satyp alýshylarғa tүrli baғalardyң қoldanysy baıқalady. Negizgi resýrsқa ıelik etýshilermen 2008 jyldyң kүzinde jasalғan memorandýmdarғa jүrgizilgen taldaý nәtıjesi kөrsetip otyrғandaı, dızeldik otynғa keңes berilgen baғa, sol kezdegi naryқtyқ baғadan әldeқaıda joғary bolғan. Әrıne, memorandýmdarғa қol қoıғan sýbektilerdiң mұnaı өnimderin osy belgilengen baғadan arzan satý jәne өz tabystaryn azaıtý nıetteri bolmaғan. Sondyқtan da olardyң tabysty memorandýmғa қol қoımaғandarmen shamalas tappasa, az tappaғany anyқ. Nıkolaı Pıchkarevtiң aıtýynsha, naryқtaғy jaғdaıdy tұraқtandyrý jөnindegi jүrgizilip jatқan jұmystardyң ishinde taғy bir oң nәtıje bar. Ol ? janar-jaғarmaıdyң iri jetkizilimshilerin Domınattar reestrine engizý sharasy. Olar belgileıtin baғalar bұdan bylaı Tabıғı monopolııalardy retteý agenttiktiң қadaғalaýynda bolady. Agenttik өkiliniң aıtýynsha, teңge devalvatsııasy kezinde (jyldyң basynda) keıbir sýbektiler janar-jaғarmaı baғasyn kөtergen, biraқ 2-3 kүnnen keıin baғa қalpyna kelgen. Al «Gelıos» jәne «ҚazMұnaıGaz» sııaқty janar-jaғarmaı materıaldarynyң iri jetkizýshileriniң maı құıý stansylarynda atalғan kezeңde baғa өzgermegen. Aқpan aıymen salystyrғanda, naýryz aıynda mұnaıdyң әlemdik baғasynyң orta eseppen 10 dollar/barrelge kөterilgenine қaramastan, bizdiң ishki naryқta otynnyң baғasy өzgere қoımaғan. Degenmen baғany kөtergen birқatar shaғyn sýbektiler joқ emes, biraқ agenttik өkiliniң paıymdaýynsha, olardyң әreketteri janar-jaғarmaıdyң ұlttyқ naryғyna anaý aıtқandaı әser ete қoımaıdy. Naryқta anyқtalyp otyrғan taғy bir tүıindi mәsele - benzın ımporty bolyp otyr. Іshki naryқta өndirilip otyrғan joғary oktandy benzınniң 35 paıyzғa jýyғyn ımport құraıtyndyғy aıtylýda. Al Pavlodar mұnaı-hımııalyқ zaýytynda Reseıden ımporttalatyn mұnaı өңdeledi eken, onyң үlesi elde өңdeletin mұnaı kөleminiң 50 paıyzyn құrap otyr. ıAғnı reseılik mұnaı men mұnaı өnimderi baғalaryndaғy өzgerister tikeleı қazaқstandyқ naryққa әser etýde. Mұnaı өnimderi naryғyndaғy keıbir problemalar zaýyt қoımalarynda tөmen oktandy mұnaı өnimderiniң jınalyp қalýymen de baılanystyrylyp otyr, sonyң sebebinen mұnaı өңdeý zaýyttary tolyқ қýatpen jұmys isteı almaýda, deıdi agenttik mamandary. Қazirgi ýaқytta joғary oktandy benzınniң өndirilý kөlemi tұtynymdy tolyқ қamtı almaı otyr, sondyқtan da қazaқstandyқ kәsipkerler mұnaı өnimderiniң defıtsıtti mөlsherin ımporttaýғa mәjbүr. Degenmen agenttik mamandarynyң kөzқarasynda, bұl jaғdaıdy tүzetýge bolady. Joғary oktandy benzın өndirisin arttyrý janar-jaғarmaıdyң osy tүriniң baғasyn tұraқtandyrýғa mүmkindik beredi, deıdi agenttik mamandary.