Jańa júıe medıtsına salasyndaǵy «tanys-tamyrlastyqqa» da tótep bere alady - Almaz Sharman
- Taıaý arada elimizde mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesi iske qosylady. Siz osy bastamaǵa qalaı qaraısyz? Odan qandaı nátıje kútesiz?
- Men atalǵan júıeni tolyǵymen qoldaımyn. Qazaqstanda medıtsınalyq saqtandyrýdy engizetin ýaqyt keldi. Otandyq densaýlyq saqtaý salasy da oǵan tolyǵymen daıyn. Máselen, 90-jyldardyń sońynda medıtsına salasyn basqarýdyń ortalyqtandyrylǵan bir júıesi bolmady. Qazir jaǵdaı ózgerdi. Medıtsınalyq saqtandyrýǵa qajetti ortalyqtandyrylǵan júıe de qalyptasty. Ony medıtsınalyq qyzmetterdi tóleý jónindegi komıtet atqarady. Demek, mehanızm bar. Ol - bir. Ekinshiden, búginde jeke menshik medıtsına salasy da aıaqqa nyq turyp, sapaly qyzmetterdi usyna bastady. Men ózim dál osy salaǵa úlken úmit artyp otyrmyn. Sebebi ózara básekelestiktiń nátıjesinde sapa artady, halyqtyń aqshasy da tıimdi jumsalady. Bilýimshe, mindetti áleýmettik medıtsınalyq qorda memlekettik mekemelermen birge jeke menshik medıtsınalyq uıymdar da tirkeledi. Bul degenimiz, básekelestik barlyq salaǵa taralady. Kimniń qyzmeti sapaly bolady, aqsha da soǵan jiberiledi. Ondaıda tutynýshynyń utatyny belgili.
- Degenmen, atalǵan júıeni engizýge áli erte degen pikir bar...
- Men ol pikirmen kelispeımin. Reformany engizý týraly sheshim ýaqytynda qabyldanyp otyr. Densaýlyq saqtaý salasynyń qazirgi materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtalýy da jaman emes. Endigi kezekte bıznes úderisterdi durys jolǵa qoıa alsaq, quba-qup.
- Mindeti medıtsınalyq saqtandyrý júıesi qaı memleketterde jaqsy damyǵan?
- Germanııa sonyń aıshyqty mysaly bola alady. Ol jaqta medıtsınalyq saqtandyrý júıesiniń iske asyp jatqanyna biraz ýaqyt boldy. Atalǵan sharalardyń tıimdiligi dáleldenip otyr. Nemis medıtsınasynyń sapaly ekenin bárimiz jaqsy bilemiz. AQSh-ta da memlekettik saqtandyrýdyń belgili bir júıesi qalyptasqan. Alaıda medıtsınalyq qyzmetterdiń basym bóligi aqyly túrde kórsetiledi. Amerıkada «Medicare» atty medıtsınalyq saqtandyrý baǵdarlamasy tek jasy úlken adamdarǵa ǵana arnalǵan edi. Biraq egde jastaǵy amerıkalyqtardyń sany artyp otyr. Sol sebepti memlekettik saqtandyrýdyń úlesi kúsheıdi.
- Qazirgi halyqaralyq tájirıbeni eskersek, Qazaqstanda jańa júıeni tolyqqandy iske qosý úshin qansha ýaqyt qajet bolady?
- Menińshe, kem degende, 10 jyl qajet. Negizi, medıtsınalyq uıymdar jańa júıege daıyn. Endigi másele - aqsha jınaý. Osy sharalardy iske asyrýǵa ýaqyt qajet. Sebebi birden barlyǵynan aqsha jınalmaıdy. Ol ras. Sol sebepti memleket bul jerde býferdiń rólin atqarady. Bas kezinde barlyq shyǵyndar tegin medıtsınalyq kómek aıasynda, ıaǵnı bıýdjettiń esebinen óteledi. Ony da qoldaımyn. Óıtkeni mindetti medıtsınalyq saqtandyrý júıesine birtindep kóshken durys. Halyq oǵan úırenýi kerek, bara-bara mentalıtet te ózgeredi. Máselen, qazirgi kezde medıtsınalyq mekemeni óz erkimen tańdaýǵa múmkindik bar. Ony bári birdeı bile bermeıdi. Sondyqtan jańa júıeni asyqpaı engizgen jón. Al, eń bastysy, adamdarǵa olardyń quqyqtaryn túsindirý kerek. Memlekettiń esebinen qandaı shyǵyndar óteledi? Saqtandyrý aıasynda aýrýdyń qaı túrlerin emdeýge múmkindik bar? Osynyń barlyǵyn keńinen túsindirý kerek. Árıne, ondaı sharalarǵa bir jyl az bolady.
- Sizdińshe, jańa reformany tabysty iske asyrý úshin taǵy neni eskerý kerek?
- Menińshe, aldymen medıtsınalyq qyzmetti usynatyndarǵa birdeı jaǵdaı jasaý qajet, memlekettik mekeme bolsyn, jeke menshik uıym bolsyn, barlyǵyna birdeı qaraǵan jón. Osy máselege basa nazar aýdarǵan mańyzdy. Sebebi jeke menshik medıtsına salasynda básekelestik bar. Ondaıda qyzmet kórsetý sapasy artady. Sondyqtan jańa júıeniń barynsha ashyq bolǵany durys, ákimshilik kedergilerdi azaıtyp, barlyǵyna birdeı jaǵdaı jasalýy qajet. Árıne, xalyq arasynda jan-jaqty túsindirý jumystaryn júrgizý kerek. Óıtkeni 90-jyldary mindetti saqtandyrýdy engizemiz degende xalyq ta, jergilikti bılik organdary da onyń mańyzdylyǵyn durys túsinbeı qaldy. Sonyń saldarynan qorǵa durys jarna da túspedi. Aqshasy jetkiliksiz bolǵannan keıin jańa júıe de iske aspady.
- Degenmen, jańa júıeniń kemshilikteri bar ma? Basty artyqshylyǵy nede?
- Menińshe, mindetti medıtsınalyq saqtandyrý qoryna aqsha jınaý eń qıyn jumys bolady. Sebebi jumys berýshiler úshin barlyq eńbekaqy kóleminiń 2 paıyzyn qorǵa aýdarýdyń ózi ońaıǵa soqpaıdy. Qazirgi daǵdarys jaǵdaıynda barlyǵy aqshany únemdeýge tyrysady. Sondyqtan jumys berýshiler tabysyn jasyryp, jalaqyny qaıtadan konvertpen berýdi bastaıtyn tárizdi. Al jańa júıeniń artyqshylyǵy jaıynda aıtar bolsaq, densaýlyq saqtaý júıesine túsetin aqshanyń kólemi artady, aýrýxananyń kómegine júginetin xalyq ta ony baıqaıdy.
- Jańa júıeniń ashyqtyǵy demekshi, densaýlyq saqtaý salasynda tanys-tamyrlastyq arqyly jumysqa turý, sol jumysqa turǵyzǵany úshin «sálem-saýqat» berý oqıǵalary azaıady dep oılaısyz ba?
- Iá. Negizi, búginde dárigerge para berý kóp elderde «nonsens» retinde qabyldanady. Sebebi jalaqysy jaqsy dárigerler para almaıdy. Sondyqtan mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesin engizgende osy máselege basa nazar aýdarǵan jón. Tanys-tamyrlastyq arqyly jumysqa turý oqıǵalary da birte-birte azaıady. Óıtkeni qazirdiń ózinde xalyq áleýmettik jeliler arqyly aqparat almasyp, dárigerlerdiń kásibı daıyndyǵyn talqylap, qaı mekemede qandaı mamannyń jumys istep júrgenin, jaqsy dárigerdiń qaı jerde otyrǵanyn da jaqsy biledi. Sondaı mamandarǵa kóptep barady.
- Bolashaqta áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý qory jeke menshik jáne memlekettik mekemelermen kelisim jasaıdy. Al sol kelisimge otyrǵysy kelmeıtin klınıkalar men dárigerler tabylsa, qalaı bolady?
- Árıne, olar tabystan aıyrylady. Bálkim, ondaı klınıkalaryń tarıfteri tómen bolatyn shyǵar. Degenmen, jańa júıeni durys retke keltirse, memlekettik mekeme bolsyn, jeke menshik uıym bolsyn, barlyǵyna medıtsınalyq saqtandyrý aıasynda qyzmet kórsetken tıimdi bolady.
- Sonda ózara básekelestik qalaı iske asady? Medıtsınalyq saqtandyrý salasydaǵy reforma dárigerlerge naqty ne beredi?
- Básekelestiktiń basty kórsetkishi sol, patsıent dárigerdi, ıaǵnı klınıkany da ózi tańdaıdy. Al medıtsınalyq saqtandyrý qoryndaǵy aqsha sol klınıkaǵa aýdarylady. Osylaısha, patsıent úshin, oǵan qyzmet kórsetýden túsetin aqsha úshin básekelestik kúsheıedi. Árıne, osyndaı naryqtyq jaǵdaıda dárigerlerge tıisti jalaqy tóleý máselesi de retteledi dep senemin. Áıtpese, búginde myqty mamandardyń kóbisi memlekettik mekemelerde istegisi kelmeıdi. Óıtkeni jeke menshik uıymdarda áldeqaıda kóp aqsha tóleıdi.
- Qazirgi kezde emdeýden buryn profılaktıkaǵa basymdyq berý kerek ekeni jaıynda jıi aıtylady. Ondaı sharalar jańa júıeniń damýyn tejep tastamaı ma?
- Profılaktıkalyq medıtsınaǵa basymdyq berý kerektigi jaıynda men ózim talaı ret aıttym. Emdeýden buryn aýrýdyń aldyn alǵan ońaı ári tıimdi. Qazirgi densaýlyq saqtaý salasynda aýrýdyń túrine qaraı emes, adam basyna qaraı aqsha tóleý tetikteri qarastyrylǵan. Árıne, aýrýdy emdeý shyǵyndary sol tólemnen asyp ketkeni medıtsınalyq uıymdar úshin tıimsiz. Sondyqtan olar adamyń aýrýxanaǵa túspegenin qalaıdy. Áıtpese, artyq shyǵyn shyǵyp qalýy ábden múmkin.
Búginde birqatar memleketterde, sonyń ishinde AQSh-ta aralas tarıfter mexanızmi bar. Qazaqstan da qoǵamdyq densaýlyq saqtaý qyzmetiniń tujyrymdamasyn talqylaýǵa kiristi. Bul - óte mańyzdy shara. Onyń negizgi maqsaty - profılaktıka, qoǵamdyq densaýlyq saqtaý men medıtsınalyq kómektiń tepe-teńdigin saqtaý. Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý júıesi aýrýdyń aldyn alý sharalary kózdeıdi. Al medıtsınalyq kómek aıasynda emdeý sharalary júrgiziledi. Ekeýi qosylǵanda óte qyzyqty júıe paıda bolady.