«Jańa sóz» jobasy iske qosyldy
ASTANA. KAZINFORM – «Temirqazyq» qoǵamdyq qory men Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy birlesip, qazaq tiliniń qoldanys aıasyn keńeıtip, jańa qubylystar men zamanaýı uǵymdarǵa ulttyq sıpattaǵy balama tabýdy kózdeıtin «Jańa sóz» jobasyn iske qosty. Joba týraly kelisimge «Temirqazyq» qorynyń tóraǵasy Álıhan Baımenov pen Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń prezıdenti Raýan Kenjehanuly qol qoıdy.
Jobanyń maqsaty – qazaq tiliniń leksıkalyq qoryna ulttyq sıpattaǵy jańa sózder men salalyq termınderdiń utymdy balamasyn engizý. Bul bastama qazirgi jahandaný dáýirinde erekshe ózekti bolyp otyr. Sebebi kún saıyn tilimizge jańa tehnologııalar, áleýmettik qubylystar men turmystyq zattarǵa baılanysty jańa ataýlar kirip jatyr. Kóp jaǵdaıda ol sózder men uǵymdardyń qazaqsha balamasy tolyq qalyptaspaǵan. Termınkom bekitken 140 myńnan asa termınniń bir bóligi halyq arasynda qoldanysqa enbeı qalǵany belgili. Sol sebepti «Jańa sóz» jobasy sózdik qordy baıytýǵa, sonymen qatar, halyqtyń óz áleýeti arqyly tilimizge jańa ataýlardy qosýǵa múmkindik beredi.
«Jańa sóz» – tildiń qoldanys órisin keńeıtip, tartymdylyǵyn arttyrýǵa arnalǵan jalpyhalyqtyq joba. Ult tiliniń ómirsheńdigi onyń jańa sózder men túrli qubylystarǵa ataý berý qabiletine baılanysty. Osy joba arqyly tek til mamandary ǵana emes, qarapaıym halyq ta sóz jasaý protsesine qatysyp, qazaq tiliniń damýyna úles qosa alady.
Joba til.kz platformasynda ótedi. Munda qoldanýshy ózge tildegi sózdiń qazaq tilindegi balamasyn izdeı alady, eger daıyn nusqasy bolmasa, óz usynysyn engizip, qoǵamdyq talqyǵa shyǵarady. Sonymen qatar, qazaq tilinde balamasy joq uǵymnyń sıpattamasyn mátin, foto, aýdıo nemese beıne formatynda joldap, jańa ataý tabýǵa múmkindik alady. Árbir usynys saraptamadan ótip, kópshilik daýys berý arqyly eń qolaıly nusqa tańdalady. Jeńimpazdar arnaıy marapattalady.
Joba birneshe kezeńde júzege asady. Aldymen jumys toptary qurylyp, portaldyń tehnıkalyq múmkindikteri jasaqtaldy. Endi jańa sózderdi jınaqtaý, baıqaý ótkizý, saraptaý jáne kópshilik talqysyna usyný jalǵasady. Aldaǵy ýaqytta arnaıy ekspedıtsııalar uıymdastyrylyp, aımaqtardaǵy halyqtyq sóz qoldanystary zertteledi. Sheteldegi qazaq dıasporasyn da osy jumysqa tartý josparlanyp otyr. Jınalǵan sózder QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligine qarasty Termınologııa komıssııasynyń qaraýyna joldanyp, resmı bekitilý múmkindigi qarastyrylady.
Jańa sózderdiń aýdarmasy júıeli, qubylystyń mánin ashýǵa barynsha qabiletti, jazýǵa yńǵaıly bolýy shart. Bul rette mádenıet, aqparattyq tehnologııalar, medıtsına, ekonomıka, qarjy jáne saýda salalaryndaǵy ózgerister eskeriledi. Joba barysynda kalkasyz, qazaq tiliniń baıyrǵy qorynan alynǵan ataýlarǵa basymdyq beriledi. Sondaı-aq, túrki tilderimen salystyrmaly zertteýler jasalyp, ǵylym tilin ana tilinde damytý tájirıbesi qoldanylmaq.
– Tildiń ıesi – halyq. Endeshe sózdik qordy molaıtýda ulttyń óz áleýetin tolyq paıdalaný – ómir men zaman talaby. «Jańa sóz» jobasy osy baǵyttaǵy bastama», – dedi «Temirqazyq» qorynyń tóraǵasy Álıhan Baımenov.
–Til – tiri organızm. Ol únemi ózgerip otyrady. Bul tek qazaq tiline ǵana emes, jalpy tilge qatysty qubylys. Sebebi jahandaný protsesi óte qarqyndy júrip jatyr. Jahandaný zamanynda jańa qubylystarǵa qazaqy balama tabý – sózdik qordy baıytýdyń joly. «Jańa sóz» jobasy osyǵan úles qosýdy kózdeıdi, – dedi Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń prezıdenti Raýan Kenjehanuly.
Jańa sóz, jańa til ortasyn qalyptastyrýǵa qazaq tilin biletin kez kelgen janashyr qatysa alady. Joba týraly tolyq aqparatty «Temirqazyq» qoǵamdyq qorynyń resmı paraqshalarynan jáne Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń til.kz portalynan, sondaı-aq áleýmettik jelidegi qazaq.tili_qogamy paraqshasynan tabýǵa bolady.
Aıta keteıik, «Temirqazyq» qoǵamdyq qory – ulttyq zııatkerlik pen mádenı-aǵartý baǵytyndaǵy jobalardy júzege asyrýshy uıym. Ulttyq áleýet pen biregeılikti damytý jáne saqtaýǵa arnalǵan túrli is-sharalar uıymdastyrýmen aınalysady.
Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy – 35 jyldyq tarıhy bar elimizdegi irgeli qoǵamdyq uıymdardyń biri. Qazaq tilindegi mazmun qoryn arttyrý, bilim júıesine ádistemelik qoldaý kórsetý, tildi damytýda IT-sheshimderdi utymdy qoldaný baǵyttaryndaǵy jobalar men is-sharalardy júzege asyrady. 2024 jyly halyqaralyq, respýblıkalyq jáne oblystyq deńgeıde 30-dan asa shara ótkizdi.
Eske salsaq, aýyl muǵalimi aǵylshyn tilin úıretýdiń tyń tásilin usyndy.