Jańa álipbı qazaqtyń túrki álemindegi jetekshi ornyn nyǵaıta túsedi - Darhan Qydyráli
Bul keshe «Egemen Qazaqstan» gazetinde jaryq kórgen Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty asa mańyzdy baǵdarlamalyq maqalasyna oraı jazǵan Darhan Qydyráliniń pikiri .
«Álmısaqtan ulttyń ult ekenin anyqtaıtyn eń basty belgileriniń biri ári onyń biregeı ulttyq qasıetin saqtaıtyn negizgi tiregi, máńgilik qundylyǵy tili men álipbıi ekeni ámbege aıan. El rýhanııaty men mádenıetine aıryqsha janashyrlyqpen qaraıtyn Qazaqstan Prezıdenti maqalada Máńgilik El bolý úshin ultymyzdyń osy eki tiregi de máńgilik bolýy shart ekenin taıǵa tańba basqandaı aıqyndaı otyryp, latyn álipbıine kóshýdiń mán-mańyzyn dáleldi túıindermen dáıektep bergen», - dep jazady D. Qydyráli.
Onyń aıtýynsha, álipbı tek mádenıettiń ólshemi, órkenıettiń belgisi ǵana emes, ol - ulttyń tańbasy, eldiktiń aıshyǵy, memlekettiń táýelsizdigi men tutastyǵyn aıqyndaıtyn sımvoldardyń biri. Bul turǵydan alǵanda tańba tańdaý - órkenıet jolyn da tańdaý degen maǵyna beredi. Sondyqtan, tańbasyn ózgertý, álipbıdi almastyrý týraly qabyldaǵan sheshimi arqyly Elbasy qazaq eliniń táýelsizdigin bekemdeıtin, tutastyǵyn nyǵaıtatyn, Máńgilik El muratyn tuǵyrly etetin tarıhı tańdaýyn jasady degen oıyn jetkizedi.
Avtor myń jyldan astam ýaqyt arab álipbıin qoldanǵan halqymyz orasan zor mádenıet qalyptastyrǵanyn jazady. Al tóńkeris arqyly bılik basyna kelgen bolshevıkter de jańa keńes adamyn qalyptastyrý úshin áýeli latyn, artynsha kırıll grafıkasyn engizdi. Jańa álipbı jasalǵanda qazaq tiliniń qaǵıdattary eskerilgen joq, tipti oǵan múldem qoldanylmaıtyn tańbalar engizildi. Onyń aıtýynsha, tildi buzý, onyń zańdylyqtaryn ózgertý negizinen álipbı arqyly júrgizilgen.
«Keńestik kezeńde termınologııada qazaq tiline ózge tilderden engen sózderdi ulttyq qalypqa sáıkestendirý, al orys tilinen engen sózderdi sol qalpynda qabyldaý týraly arnaıy sheshim bolǵan. Sondyqtan, 70 jylda qalyptasqan termınder arqyly keńestik keńistik qalyptasty. Sonyń nátıjesinde qazaq halqy óziniń sóıleý mánerinen jańyldy. Batystan engen termınderdi kırıllıtsa arqyly qabyldap, túpnusqadan alshaqtaı tústi. Bul úrdis áli de jalǵasyp keledi», - deıdi Darhan Qydyráli.
«Tarıhı tańdaý» maqalasynda jazylǵandaı, qazirgi qoldanystaǵy álipbı jazýdy, sol arqyly qoǵamdyq sanany úshke jaryp turǵany jasyryn emes. Sonyń saldarynan tólqujattaǵy aty-jónimiz, tipti ultymyz ben ulysymyzdyń attary da úsh túrli jazylyp júr. «Mysaly, Qazaqstan, Kazahstan jáne sonyń transkrıptsııasy negizinde Kazakhstan dep jazamyz. Latyn qarpine kóshken jaǵdaıda muny Qazaqstan dep tildik ereksheligimizdi saqtaı otyryp, biraq sózben jazýǵa múmkindik alamyz» deıdi avtor.
«Álipbı almastyrý arqyly biz qosamjar orfografııadan qutylyp qana qoımaımyz, shet tilderinen engen sózderdi de ulttyq erekshelikterge ıkemdeı alamyz. Latyn qarpin qazaq emlesi arqyly qabyldaý arqyly bul másele bir izge túsedi», dedıdi D. Qydyráli.
Sonymen qatar, avtordyq pikirinshe, kezinde kırıllıtsanyń árbir túrki halqy úshin bólek-bólek jasalǵandyqtan, jańa álipbı arqyly Qazaqstandaǵy tamyrlas halyqtardyń da qazaq tiline jaqyndyǵy arta túsedi. Bul qazaq tiliniń halyqaralyq deńgeıde qoldanylýyna, bálkim bolashaqta túrki tilderiniń tiregi bolýyna da jol ashýy múmkin.
«Latyn álipbıiniń túbi bir týys eldermen ózara baılanysty arttyrýdyń da bir joly ekeni anyq. Sondyqtan, Qazaqstannyń álipbıi bolashaqta onyń qara shańyraq retinde túrki álemindegi jetekshilik ornyn odan ári nyǵaıta túsedi degen oıdamyz», - dep túıdi oıyn Darhan Qydyráli.
