Jalǵan qurylys pen qarjy pıramıdalary: qazaqstandyqtardyń mıllıardtary qaıda ketti
ALMATY. KAZINFORM - Keıingi jyldary elde úlestik qurylys, ınvestıtsııalyq jobalar men jalǵan qaıyrymdylyq qorlaryna qatysty alaıaqtyq shemalardyń kúrt kóbeıip ketti. Bul isterdiń barlyǵyn biriktiretin bir ortaq nárse bar — jarnamalardaǵy tanymal esimderge, bedeldi tulǵalar men ádemi ýádelerge adamdardyń senýi. Alaıda kóbine bul jarnamalardyń artynda qylmystyq áreketter jasyrynyp jatady. Bul týraly Kazinform aqparat agenttigi jazdy.
Semeıde rezonans týdyrǵan jaıt: jýrnalıst Ashat Nııazov jáne DALA SK turǵyn úı kesheni
Asa kóp talqylanǵan oqıǵalardyń biri — jýrnalıst, bloger Ashat Nııazovtyń Semeı qalasyndaǵy DALA SK qurylys kompanııasynyń turǵyn úı keshenin jarnamalaǵan beınebaıany boldy. Bul vıdeo kóptegen qarapaıym turǵynnyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, óz baspanasyna qol jetkizýdi armandaǵan halyqty sendirdi. Kópshilik jýrnalısttiń keńesine senip, jobanyń ınvestoryna aınaldy.
Alaıda biraz ýaqyt ótken soń, qurylys normalary óreskel buzylǵany anyqtaldy. Kompanııa qurylysty ruqsatsyz júrgizgen. Tekserý nátıjıeleri boıynsha ǵımarat apatty dep tanyldy. Nysandy buzý týraly sheshim qabyldandy, al DALA SK basshylyǵy alaıaqtyq úshin sottaldy. Keltirilgen shyǵyn mıllıardtaǵan teńge.
Ashat Nııazov keıinirek ózi de aldanyp qalǵanyn aıtyp, túsinikteme berdi. Alaıda, jarnama túsirer aldynda qarapaıym qujattyq tekseris nege júrgizilmegeni — áli de ashyq suraq kúıinde qalyp otyr. Bul — tanymal tulǵaǵa degen senimniń qarjylyq shyǵynǵa aınalǵanynyń bir ǵana mysaly.
Aqtaý: taǵy bir jalǵan qurylysshy jáne 70 mln teńge shyǵyn
Mańǵystaý oblysy boıynsha departamenti júrgizgen tergep-tekserý barysynda Kornıenko N.N. eshqandaı ókilettigi bolmasa da, ózin «SK 2032» turǵyn úı-qurylys kooperatıviniń basshysy retinde kórsetip, «MIZAM» kópqabatty turǵyn úı keshenindegi páterlerdi satýǵa qatysty 9 kelisimshart jasaǵan. Osylaısha ol azamattardyń 70 mıllıon teńge kólemindegi qarajatyn jeke qajettilikterine jumsaǵan.
Qarjylyq pıramıda jáne blogerler: kópshilik aldyndaǵy bedel — aldaýdyń quraly
Erekshe nazar aýdartqan isterdiń biri — Mudaraban Capital kompanııasynyń alaıaqtyǵy. Bul uıym qarjylyq pıramıda dep tanyldy. Ony tanymal vaınerler Meıirjan Tórebaev, Meıirhan Shernııazov pen Azımjan Saıdbaev jarnamalady.
Almaty qalalyq Polıtsııa departamenti qylmystyq isti qarjy pıramıdasyn qurý jáne uıymdastyrý faktisi boıynsha «ASTEX.KZ» JShS jáne «ACD technology» JShS-lardyń laýazymdy tulǵalarynyń ústinen azamattar toby bergen ujymdyq aryz negizinde tirkegen bolatyn.
Tergeý derekteri boıynsha, qarjylyq pıramıdalardyń uıymdastyrýshylary — «Astex.kz» JShS, «ACD technology» JShS jáne «Mudarabah Capital» JShS — jábirlenýshilermen ártúrli kelisimshart jasap, aqshany memlekettik satyp alýǵa baǵyttaımyz dep sendirgen. Investorlarǵa aı saıyn 20% tabys tabasyńdar dep ýáde bergen. 200-ge jýyq jábirlenýshi shamamen 2 mlrd teńgeni Astex.kz kompanııasynyń shotyna Mudarabah Capital arqyly aýdarǵan. Jalpy keltirilgen shyǵyn 8,5 mlrd teńgeden asty.
Keıin sot bul is boıynsha 12 adamdy kináli dep tanydy. Olardyń arasynda vaınerler Meıirjan Tórebaev pen Meıirhan Shernııazov ta bar. Ekeýi de qaýipsizdigi tómen mekemede jazasyn óteýmen 5 jyl bas bostandyǵynan aıyryldy.
«Biz Birgemiz» qory: qaıyrymdylyqtan qylmystyq tabysty zańdastyrýǵa deıin
Bastapqyda Perızat Qaırat negizin qalaǵan «Biz Birgemiz» qory izgi nıetti bastama bolyp kóringen edi. Alaıda qazir belsendige asa iri kólemdegi alaıaqtyq jasady degen aıyp taǵylyp otyr.
Qarjylyq monıtorıng agenttiginiń málimetinshe, kúdikti qylmystyq shemany júzege asyrý úshin dostary men týystaryna 8% syıaqy berip, qordyń qarajatyn qolma-qol aqshaǵa aınaldyryp otyrǵan. Perızat Qaırat óziniń zańsyz áreketterimen eriktiler qozǵalysynyń bedeline nuqsan keltirip, onyń ashyqtyq pen adaldyq prıntsıpterine kúmán keltirdi jáne halyqtyń senip tapsyrǵan qarajatyn talan-tarajǵa salǵan.
Perızat Qaırat 2024 jyldyń qarashasynda sý tasqynynan zardap shekkenderge kómek kórsetý úshin jınalǵan 1,5 mıllıard teńgeden astam qarjyny jymqyrdy degen kúdikpen qamaýǵa alyndy.
Qylmystyq is materıaldary 109 tomnan turady. Jalpy keltirilgen shyǵyn kólemi – 3,5 mlrd teńge. Qylmystyq jolmen alynǵan, jalpy quny 865 mln teńge bolatyn múlikke tyıym salyndy. Tergeý aıasynda zergerlik buıymdar, qymbat aksessýarlar tárkilenip, jyljymaıtyn múlik pen kólikterge de buǵat qoıyldy.
Perızat Qaırat basqaratyn «Biz Birgemiz Qazaqstan 2030» qory sot sheshimimen jabyldy.
Sáýirdiń basynda Perızat Qaıratqa qatysty qylmystyq isti tergeý aıaqtaldy.
Jaqynda Joǵary sot Perızat Qaırattyń sotyn tikeleı efırden kórsetý máselesin qarastyrýǵa daıyn ekenderin jetkizdi.
Senim men saýatsyzdyqtyń sońy — mıllıardtaǵan shyǵyn
Ashat Nııazovtyń jarnamasy, Aqtaýdaǵy úleskerler isi, blogerler jarnamalaǵan qarjy pıramıdasy jáne «Biz Birgemiz» qorynyń tarıhy — bulardyń bári úlken máselelerdiń kórinisi. Qoǵam áli de sengish ári manıpýlıatsııaǵa beıim bolyp otyr.
2024 jyldyń sáýir aıynda Qaskeleńde zańsyz salynyp jatqan úılerge 100-den astam úlesker 972 mln teńge salǵany belgili boldy. Qarjylyq monıtorıng agenttiginiń habarlaýynsha, 2021–2023 jyldar aralyǵynda «Toredo» JShS basshylyǵy qurylys júrgizýge ruqsaty men jobalyq-smetalyq qujattamasy bolmaǵanyna qaramastan, áleýmettik jeliler arqyly «NOME», «NOME Ońtústik», «NOME SAU», «NOME MAK» turǵyn úı keshenderin jarnamalap, halyqtan qarajy jınaǵan.
Bıyl kóktemde Aqtóbede 421 mln teńge úleskerlerdiń aqshasy jymqyrǵan is ashyldy. Bul qarjyny 75 úlesker kópqabatty turǵyn úı qurylysyna salǵan. Jalpy oblys aýmaǵynda úlestik qurylys boıynsha 11 problemalyq nysan anyqtaldy. 745 jábirlenýshi bar, al keltirilgen shyǵyn — 5,6 mlrd teńge.
Uqsas jaǵdaı Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ortalyǵy Óskemende de tirkelgen. Munda 200-ge jýyq azamat qurylys kompanııalaryna 3 mlrd teńgege jýyq qarjy salǵan. Alaıda bul kompanııalardyń úleskerlerden qarajat tartýǵa ruqsaty bolmaǵan. Olar óz áreketterin páterlerdi «aldyn ala brondaý» degen jeleýmen búrkemelegen.
2024 jyldyń mamyr aıynda Almaty qalasyndaǵy Almaly aýdandyq sotynda asa iri mólsherdegi alaıaqtyq deregi boıynsha qylmystyq is qaraldy. Almatyda qurylys kompanııasynyń atyn paıdalanyp, «Úsh qońyr» jáne «Vesnovka» turǵyn úı keshenderinen aldyn ala páter satqan 7 rıeltor 150 azamattan 3,5 mlrd teńge jınap alyp olardy baspanasyz qaldyrǵan.
Taǵy bir iri alaıaqtyq — 2024 jyldyń tamyzynda Aqtóbe qalalyq soty «Safina.kz» turǵyn úı kooperatıviniń tóraǵasyna qatysty sot úkimi shyqty. Kúdikti 312 úleskerge 2,9 mlrd teńge shyǵyn keltirgen.
Memleket máseleni qalaı sheshpek
Myńdaǵan úleskerdiń zardap shekkeni belgili bolǵan atyshýly janjaldardyń aıasynda Qazaqstan Úkimeti qurylys jáne úlestik qatysý salasyn jetildirýge baǵyttalǵan zań jobasyn ázirledi. Qazir bul qujat Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń qol qoıýyna joldanǵan.
Atalǵan zań jobasy elimizde turǵyn úı qurylysyna úlestik qatysýǵa qatysty jarnama júrgizý tártibine túbegeıli ózgerister engizedi. Ol 2022 jyly bastama retinde kóterilip, qyzý talqylaýlarǵa sebep boldy. Zań jobasyn ázirleýge Memleket basshysynyń úleskerlerden qarajat tartý salasyndaǵy baqylaýdy kúsheıtý jónindegi tapsyrmalary negiz boldy.
2022 jyldan 2024 jylǵa deıingi aralyqta joba antıkorrýptsııalyq jáne quqyqtyq saraptamadan ótip, Parlamenttegi jumys toptarynda birneshe ret qaraldy.
2025 jyldyń maýsym aıyndaǵy jaǵdaı boıynsha zań jobasyn Májilis pen Senat maquldady.
Atap aıtqanda, eki negizgi normatıvtik-quqyqtyq aktige ózgerister engizildi:
1. «Jarnama týraly»
2. «Turǵyn úı qurylysyna úlestik qatysý týraly» zańdar.
Jarnama júrgizý tártibine qoıylatyn talaptar edáýir kúsheıtildi. Jańa redaktsııada:
1. Kóppáterli jáne jeke turǵyn úılerdiń jarnamasyna tikeleı tyıym salyndy, eger:
* Qurylys salýshynyń úleskerlerden qarajat tartýǵa ruqsaty bolmasa;
* Biryńǵaı operatormen kepildik sharty jasalmasa;
* Joba bank arqyly qarjylandyrylmasa.
2. Burynǵy zańnamada jarnamaǵa ruqsat beretin bekitilgen jobalyq-smetalyq qujattamanyń (JSQ) negizinde jarnama jasaý múmkindigi bolǵan. Bul zańdaǵy olqylyq qurylysshylardyń jarnama arqyly senimge kirýine jol ashqan. Endi bul norma alynyp tastaldy.
3. Jarnamanyń shynaıylyǵy týraly talaptar naqtylandy:
* obektiniń maqsaty;
* satyp alý sharttary;
* paıdalanýǵa berilý merzimi;
• zańdy mártebesi jóninde adastyratyn formýlırovkalardy qoldanýǵa tyıym salyndy.
Quqyq salasynyń mamany, qurylys, jarnama jáne tsıfrlyq retteý boıynsha zańger Shyńǵys Oralbaevtyń túsindirýinshe, bul ózgerister mynany bildiredi:
– Qurylys salýshy úleskerlerdiń quqyǵyn qorǵaıtyn úsh negizgi sharttyń biri bolmasa, qurylys obektisin jarnamalaýǵa quqyly emes:
- ákimdiktiń ruqsaty;
- biryńǵaı operatormen kepildik sharty;
- banktik jobalyq qarjylandyrý mehanızmi.
– Tikeleı tyıym salynatyn jarnama túrleri:
* syrtqy jarnama (fasadtyq bannerler, jaryq qoraptar jáne t.b.);
* kóliktegi, qurylys qorshaýlaryndaǵy jáne ýaqytsha obektilerdegi jarnama;
• tsıfrlyq jarnama (áleýmettik jelilerdegi jazbalar, beınerolıkter, kontekstik jáne targettelgen jarnama);
* saıttar, lendıng better, páter satý shemasy men ýáde etilgen artyqshylyqtar jazylǵan onlaın alańdar.
Sonymen qatar keıingi jyldary quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý maqsatynda qala ákimdikteri úleskerlerden qarajat tartýǵa quqyǵy joq qurylys kompanııalarynyń «qara tizimin» turaqty túrde jarııalap keledi.
Úleskerlik qurylys máseleleri búgin Jibek Joly telearnasyndaǵy «Búgin Live» baǵdarlamasynda jáne «Bizdiń orta» podkastynda keńinen talqylanady.