Jalǵan brokerdiń tuzaǵyna túspes úshin ne isteý kerek
Qarjylyq alaıaqtardy kez kelgen qyzmet salasynda kezdestirýge bolady. Tájirıbe kórsetkendeı, olar kóbinese óz maqsattaryna jetý úshin ózderin bank qyzmetkerleri nemese memlekettik organdardyń qyzmetkerleri retinde kórsetedi.
Internette aqsha tapqysy keletinder sanynyń artýymen ártúrli ınvestıtsııalyq jáne brokerlik kompanııalardyń usynystary tez jáne ońaı ósti. Alaıda, adamdar árqashan olarmen brokerdiń ózi emes, epti de ákki alaıaq sóıleskenin bilmeı jatady.
Fingramota.kz oqyrmandarynyń biri kezdestirgen mysal:
«Men bir brokerlik kompanııanyń saıtynda ótinim qaldyrdym, olar maǵan qaıta qońyraý shalyp, olar kórsetetin qyzmetter týraly egjeı-tegjeıli aıtyp berdi. Men brokerge naqty suraqtar qoıyp, tolyq jaýaptar aldym. Broker maǵan basqa kompanııalarǵa qaraǵanda birneshe ese kóp tabys tabýǵa ýáde berdi, óıtkeni olar sheteldik qor naryqtaryndaǵy kompanııalardyń aktsııalaryna aqsha salady. Iá, jáne olardyń bas keńsesi Reseıde ornalasqan «reıtıngtik» uıymy bar. Olardyń óz saıty bar, brokerdiń aıtýynsha, bul uıymnyń kásibıligi men joǵary bedelin kórsetedi. Men sendim. Ol maǵan elektrondy poshta arqyly shart jiberdi, men ony toltyryp, keri jiberdim. Nege ekeni belgisiz, bul qaryz sharty boldy, biraq men buǵan nazar aýdarmadym. Tólem júıesi arqyly men olarǵa aqsha aýdardym, olar maǵan kúte turýdy aıtty... sodan keıin olar birdeı mólsherde aqsha salý qajettigin aıtty, óıtkeni bul ınvestıtsııa jáne olar jaqsy dıvıdendter túrinde óz jemisin beredi-mys… Men aqsha aýdarymyn jasap, birneshe apta kúttim. Olar meni únemi qor bırjalarynda oınaý arqyly qansha aqsha tapqanym týraly habardar etti. San kún saıyn ósti, men shottan aqsha alýǵa sheshim qabyldaǵan kezde, olar tólem jasaýdy talap etti. Bul maǵan kúdikti bolyp kórindi. Men bul alaıaqtar ekenin túsindim, olar baılanysýdy toqtatqannan keıin telefon óshirilip, saıt buǵattaldy...».
Brokerler men jalǵan brokerler degen kimder?
Brokerler – bul qor bırjasyndaǵy saýda-sattyqqa qol jetkize alatyn arnaıy deldaldar. Bul lıtsenzııalanatyn qyzmet túri. Brokerler ýákiletti organnyń – QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń lıtsenzııasy negizinde jáne brokerlik qyzmetter kórsetý týraly tıisti shart jasalǵan jaǵdaıda ǵana jumys isteıdi.
Qarjy deldaldarynyń qyzmeti QR Azamattyq kodeksimen, «Baǵaly qaǵazdar rynogy týraly» QR Zańymen jáne elimizdiń basqa da normatıvtik quqyqtyq aktilerimen qatań retteledi.
Brokerdiń alaıaq emes, naǵyz broker ekendigine kóz jetkizý ońaı: ol úshin QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń saıtynda onyń baǵaly qaǵazdar naryǵynda kásibı qyzmetti júzege asyrýǵa lıtsenzııasynyń bar-joǵyn tekserý jetkilikti.
Qarjy retteýshisiniń ınternet-resýrsynda kórsetilgen brokerdiń barlyq derektemeleri lıtsenzııada kórsetilgen derektemelerge sáıkes kelýi tıis.
Jalǵan brokerler – bul qarjy naryqtarynda saýda-sattyqtyń tartymdy sharttaryn usynatyn tapqyr alaıaqtar. Olar klıentterden múmkindiginshe kóp aqsha alýǵa tyrysady, sodan keıin izderin sýytady.
Alaıaqtar qandaı josyqsyz áreketter jasaıdy?
1. Jalǵan brokerler adamnyń atyna jeke kabınet ashady. Salymdardyń somasy paıdalanýshynyń jeke kabınetindegi balansta kórsetiledi.
2. Paıdalanýshy belgili bir somany engizedi. Qalǵan soma kompanııanyń esebinen tolyqtyrylady.
3. Sodan keıin kompanııa belgili bir mólsherde «eseptelgen» bonýstardy usynady.
4. Paıdalanýshy «kompanııa qyzmetkerleri» usynatyn kompanııanyń derektemelerin tere otyryp, Qiwi-koshelek arqyly aqsha aýdarady.
5. Alaıaqtar «kompanııanyń ózi shetelde» degen aılany jıi qoldanady. Sondaı-aq, jalǵan broker ańǵal azamatty óziniń senimdi ekendigine ılandyrý úshin uzaq ýaqyt jumys isteıtinin jáne oǵan senim artýǵa bolatyndyǵyn aıtady.
6. Shot qarajat túsken saıyn únemi ósip otyrady, árıne bul paıdalanýshynyń saıtta mámileler jasaýǵa degen yntasyn odan saıyn arttyra túsedi.
7. Mámileler saıttyń taldaýshysy arqyly «jasalady», ol kompıýterge Any Desk jáne taǵy sol sııaqty baǵdarlama arqyly qosylady. Baılanys, ádette, telefon arqyly nemese Skype arqyly júzege asyrylady.
8. Alaıaq broker 2 iri jobany usyna alady, olar úshin Siz jetkilikti mólsherde aqsha salýyńyz kerek bolady. Alaıda, alaıaqtar aldymen uıaly telefonǵa saýda platformasyn ornatýdy usynady, onda paıdalanýshyǵa jeke kabınetke kirý usynylady, biraq osyndaı iri mámilelerden keıin alaıaqtar shotty nólge aınaldyrylady jáne aqsha joǵalady.
9. Shottan belgili bir aqsha somasyn alǵyńyz kelse, bul jaǵdaıda alaıaqtar sizge keıinirek aqshany saqtandyrý úshin salyq tóleý kerek dep aıtady, olar kompanııa saqtandyrý tólemin tóleı alady, biraq bir aıdan keıin ǵana, al eger klıent aqshany saýda platformasynan alǵysy kelse, onda ol osy saqtandyrý tólemin ózi tóleýi kerek deıdi. Saqtandyrý tólemi, árıne, kóp aqsha turady.
10. Keıin poshtaǵa aqshany shyǵarý úshin taǵyda bir soma tóleý kerek, óıtkeni aqsha basqa elde valıýtalyq baqylaýda turǵany jóninde jalǵan hat keledi.
Jalǵan brokerdiń tuzaǵyna túspeý úshin ne isteý kerek?
1. Óz aqshańyzdy senip tapsyrǵyńyz keletin brokerlik qyzmetti júzege asyratyn uıymnyń lıtsenzııasynyń bolýyn tekserińiz.
2. Lıtsenzııanyń bolýyn teksergennen keıin brokerlerdiń senimdiligin basqa kórsetkishter boıynsha baǵalaý qajet. Reıtıng, qarjylyq kórsetkishter, aktsıonerler - osy ólshemsharttardyń barlyǵy brokerdiń senimdiligi týraly kýálandyrady.
Mysaly, QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń saıtynda brokerler (aktsıonerler, basshylyq, baılanystar, qoldanylǵan yqpal etý sharalary men sanktsııalar) boıynsha jalpy málimetter ornalastyrylǵan.
3. Kelesi qadam - qyzmetterdiń baǵalaryn salystyrý (birneshe brokerler arasynan tańdaǵanda). Brokerlik kompanııalar ózderiniń tarıfterin ózderiniń saıttarynda jarııalaıdy.
Olardyń negizgileri brokerdiń komıssııasy, depozıtarıı kórsetken qyzmet úshin komıssııa, shotqa qyzmet kórsetý úshin komıssııa, termınaldy jáne bırjadaǵy operatsııalarǵa arnalǵan arnaıy baǵdarlamalardy paıdalanǵany úshin komıssııa, bırjalar komıssııasy. Qosymsha qyzmetterge mynalar jatady: analıtıkalyq boljamdar, marjınaldyq saýda, konsýltatsııalyq qyzmetter jáne t.b.
Osylaısha, brokerlik kompanııany tańdaý úshin aldymen onyń senimdiligin, brokerlik kompanııanyń qyzmet kórsetý sharttary men tarıfterin zertteý qajet.
Brokermen kelisim jasasqan kezde ne nársege kóńil bólý kerek?
«Baǵaly qaǵazdar rynogy týraly» QR Zańy 63-babynyń 3-tarmaǵyna sáıkes broker men onyń klıentteriniń arasyndaǵy qatynastar QR Azamattyq kodeksinde belgilengen tapsyrma nemese komıssııa shartynyń normalary qoldanylatyn brokerlik qyzmet kórsetý týraly shart negizinde týyndaıdy.
Tapsyrma shartynyń normalary – nomınaldy ustaý qyzmetterin usyný bóliginde, al komıssııa shartynyń normalary baǵaly qaǵazdar naryǵynda brokerlik qyzmetter kórsetý bóliginde qoldanylady.
Brokerlik shart jasaǵan kezde brokerdiń klıentke:
1) ınvestıtsııalyq sheshimder qabyldaý úshin klıentke qajetti aqparat berý boıynsha qyzmetterdi;
2) klıentke qarjy quraldarymen mámileler jasaý týraly usynymdar berý boıynsha qyzmetterdi;
3) yqtımal aqparattyq, taldamalyq jáne konsýltatıvtik qyzmetterdi kórsetýine nazar aýdarý qajet.
Brokerlik shartta marjınaldyq mámileler jasaý talaptary qamtylǵan-qamtylmaǵanyna nazar aýdaryńyz.
Shartta brokerlik qyzmet kórsetý merzimi, brokerdiń qyzmetter úshin tarıfteri (komıssııa) kórsetiledi. Klıent qujatty muqııat zerdeleýi tıis. Bul ınvestıtsııalardy saqtaýdy qamtamasyz etýdiń negizgi faktorlarynyń bireýi.
Shart jasaǵan kezde broker klıentti brokerlik qyzmetti júzege asyrý tártibin reglamentteıtin ishki qujattarmen tanystyrýy tıis.
Brokerlik shartta elektrondyq qyzmet kórsetý múmkindigi kózdelýi, elektrondyq qyzmet kórsetýdiń talaptary men tártibi qamtylýy múmkin. Elektrondyq qyzmetterdi broker klıentke Qazaqstan Respýblıkasynyń baǵaly qaǵazdar naryǵynda jáne (nemese) halyqaralyq baǵaly qaǵazdar naryǵynda mámile jasaý úshin brokerdiń qor bırjasynyń saýda júıesimen jáne (nemese) ózge saýda (aqparattyq) júıesimen ıntegratsııalanǵan saýda platformasynda klıenttiń jeke kabıneti arqyly kórsetedi.
Budan basqa, brokerlik shartta brokerge klıenttik tapsyrystardy usyný tásilderine nusqaý, brokerdiń klıenttik tapsyrystardy qabyldaýyn rastaý tártibi jáne brokerdiń klıentke klıenttik tapsyrystardyń oryndalǵany týraly esepterdi usyný tártibi, sondaı-aq klıentke habarlamalar jiberý tártibi men merzimderi qamtylady.
Investor óz qarajatyn qor naryǵyna ınvestıtsııalaı otyryp, naryqtyq táýekelderden saqtandyrylmaıtynyn jáne ınvestıtsııalar nátıjesinde kiris alýǵa da, shyǵyndarǵa da ushyraýy múmkin ekenin túsiný kerek.
Sondyqtan broker klıentke ınvestıtsııalyq kiris alýǵa jáne (nemese) ınvestıtsııalar boıynsha shyǵynnyń bolmaıtynyna kepildik bere almaıdy jáne bermeýi tıis. Іsin jańa bastaǵan ınvestordyń eshqandaı jaǵdaıda qaryz qarajatyna, sondaı-aq qysqa merzimdi perspektıvada talap etilýi múmkin qarajatqa ınvestıtsııalaýdy júzege asyrýyna bolmaıdy.
Fingramota.kz barlyq oqyrmandaryna saq bolýdy jáne «jeńil aqsha» bolmaıtyn este ustaýdy suraıdy.
Jaqyn týystaryńyzdy, dostaryńyzdy jáne áriptesterińizdi qarjy alaıaqtarynan qorǵaý úshin olarmen osy aqparatpen bólisińiz!
