Jalǵa berilgen egis alqap­tary tozbaıtyn bolady - Dosmuhamed Kishibekov

ASTANA. QazAqparat - Jerdi jalǵa bergende bos jatqan jerler ıgeriledi, egis alqap­tary tozbaıtyn bolady. «Egemen Qazaqstan» gazetine pikir bildirgen Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi Dosmuhamed Kishibekov osylaı málimdedi.

Jer qaı zaman­dar­da da tir­shilik negizi. Jer - ana. Adam, jan-ja­nýar, ushqan qus, qurt-qumyrsqa, túr­li ósimdikter topy­raqtan nár alǵan. Ta­rı­hymyzda jer úshin talaı qan­tógis shaıqas bol­ǵan. Aıaýly atame­kenimizdi basyp almaq bolǵan jaýlardan qorǵap qalǵan ata-babalarymyz ony bizge muraǵa qaldyrǵan. Biraq qazir zaman ózgerdi. Jerdiń, eldiń ıesi - halyq. Endi sol jerdi qa­laı paıdalanyp jatyr­myz, másele osynda. Buryn jer­di tek jaıylym retin­de ekstensıvti paıda­lanǵan bolatynbyz. In­tensıvti ıgerýge kóshkenimizge salystyrmaly túrde onsha kóp bolǵan joq. Biraz nárseni úırendik, biraq meń­ger­megenimiz de az emes. Damyǵan elder­degideı jerdi aıalap, qunarlandyryp paı­dalanýdy áli úı­rene almaı ja­tyr­myz. Oǵan dálel, byl­tyr Ońtús­tik Qa­zaqstanda áldekim­der­diń jerdi býl­do­zermen qoparyp, onda ósip turǵan jasyl mııany qazyp alyp, syrtqa tonnalap satyp jatqanyn ókine aıtyp, «Mysl» (2015, №6) jýrnalynda «Zemlıa ot Boga ıstınnyı hozıaın narod» degen maqala jazyp edim. Biraq nátıjesi bolmady. Endi bıyl sol soraqylyq Qyzylorda oblysynda oryn alyp jatqandyǵyn «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bıylǵy jylǵy 27 sáýirde basylǵan «Qyzyl mııaǵa kelgen qyrǵyn» dep atalatyn maqalany oqyp qat­ty qynjyldym. Soǵan qaraǵanda jerge qalaı bolsa solaı qaraý toqtamaǵan sııaqty.

Bul ne sonda? «Qolda barda altynnyń qadiri joq» deıdi halyq. Mine, biz sol jaǵdaıdamyz. Bizdiń jerimiz mol. Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵy Eýropanyń birneshe elderine teń keledi. Alaıda, halqymyz az. Biz jerimizdi uqypty paıdalana al­maı otyrmyz. Qazirgi tańda alys-jaqyn kórshilerdiń ishin­de terrıtorııasyna halqy syı­maı, qysylyp otyrǵandary bar. Solar bizdiń ulan-ǵaıyr baı­taǵymyzdy kórmeı otyrǵan joq. Egemen el bolǵanymyzǵa 25 jyl boldy. Tynysh ómir súrip jatyrmyz. Endigi keler 25 jylda jaǵdaıymyz qandaı bolatynyn eshkim kesip aıta almaıdy. «Jeriń keń, bos jatyr, bólis», dep aıtatyndar shyqpasyna kim kepil? Olaı bolsa dalıǵan dalamyzǵa kóz tigetinder joq dep aıta almaımyz. Erteli-kesh bul másele báribir kóterilýi múmkin. Al tez arada bul baıly­ǵymyzdy ıgerip alatyndaı, bos jatqyzbaıtyndaı, shynyn aıtý kerek, bizdiń shamamyz joq. Sonda ne isteý kerek? Men qazir jerdi satpaımyz dep shyryldap júrgen patrıottardy, qandastarymdy túsinemin. Biraq kózimizdi ashyp qaraıyqshy, tikeleı otqa túsýge bola ma? Aqylǵa keleıik. Meniń­she, eldi, egemendigimizdi saqtap, máńgi el bolýymyz úshin jerimizdi zańdy túrde jalǵa berýden basqa amalymyz joq. Biz tek sol arqyly ǵana tutas el bolyp tura alamyz. Bizdiń Soltústik Koreıa sekildi álemge úreı salatyn qarýymyz joq. Sondyqtan, bizge kóz alart­qysy keletinder tabylýy ǵajap emes. Mine, osy jaǵdaıda eldi aman saqtaýdyń biraq joly bar. Ol - álgi aıtqan jalǵa artyq jerimizdi berý. Bul bizge ne beredi? Birinshiden, bos jatqan jerler ıgeriledi, egis alqap­tary tozbaıtyn bolady. Ekinshi­den, azyq-túlik problemasy ótkir­lenip kele jatqan kezde astyq­tyń, taǵamnyń molaıýyna jol ashylady. Úshinshiden, bos jatqan jeri bar dep eshkim kózi­niń suǵyn qadamaıdy. Tórtinshi­den, biz kóp­ult­ty memleket­piz. Biraq bári­miz bir otbasy­daı bolyp tatý-tát­ti ómir súrip jatyrmyz. Bul úl­ken ónege! Mine, osy tájirıbege súıe­ne otyryp, jeri­mizdi de jalǵa be­rip, basqa elderdiń tehnıkasyn, bili­min paı­dalanyp, elimizdiń jaǵ­da­ıyn kúsheıtsek durys emes pe? Son­­dyq­tan, qur daýryqpaıyq. Máseleniń baıybyna baraıyq degim keledi.

Dosmuhamed KІShІBEKOV, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi