Jaǵymsyz ıis, qorshaýsyz qoqys polıgony, qamqor turǵyndar - «Taza qala» Aqsýda
AQSÝ. KAZINFORM - Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly Pavlodar oblysyndaǵy Aqsý qalasyna bardy. Júrgizýshiler ádettegideı qalanyń kórikti mekenderi men tazalyǵy tómen tustaryn taspaǵa túsirdi. Qalanyń tazalyǵyn, turǵyndardyń tazalyq saqtaý mádenıeti men jalpy abattandyrý máselelerin sholyp shyǵyp, bar málimetti sarapshylarǵa tapsyrdy.
22 balalar úıirmesi bar
Aqsýda senbilikter turaqty túrde ótip turady. Qala turǵyndary «Taza Qazaqstan» aktsııasy aıasynda kórikti oryndardy qoqystan aryltýǵa belsendi atsalysady. Arasynda jastar da az emes, sebebi munda óskeleń urpaqqa tazalyq mádenıetin sińirý jolǵa qoıylǵan. 2018 jyly qalada balalarǵa qosymsha bilim berýge arnalǵan eko-tehno ortalyq ashyldy. Onda ekologııa taqyrybynda 22 úıirme bar.
— Biz qaldyq materıaldardan qolóner buıymyn jasaýdy úıretip jatyrmyz. Sebebi biz qalamyzdyń ekologııasyna, elimizdiń bolashaǵyna beı-jaı qaraı almaımyz, – deıdi qosymsha bilim berý pedagogi Irına Berejnova.
Al bul buıymdarǵa qajetti shıkizatty, ıaǵnı qaldyqtardy balalar úıden ózderi alyp keledi. Demek aınalany lastamaý qajet ekeni, qaıta óńdeý isiniń paıdaly ekeni olardyń sanasyna qazirden sińip jatyr degen sóz.
— Bul qumyrsqa qaldyqtan, ıaǵnı buryn qoldanylǵan qaǵazdan, tetrapaktan jáne eki lıtrlik bótelkeden jasalǵan. Al murtynyń ornyna ádettegi tútikshelerdi qoıdyq, – deıdi «Qumyrsqa ıleýi» ekspozıtsııasynyń avtory 7-synyp oqýshysy Polına.
Eski úıler – jańa keıipte
Qala kelbetin jaqsartý úshin byltyr Aqsýda kópqabatty turǵyn úılerdiń syrty ártúrli tústerge syrlanǵan. Sonyń arqasynda 39 úı jańa keıipke endi. Bári qalanyń arhıtektýralyq josparyna saı bir stılde boıalǵan.
Odan bólek munda tarıhty, mádenıetti, zamanaýı qundylyqtardy dáripteıtin mýraldar da bar.
Qalada qaldyq materıaldardy kádege jaratý tek balalar arasynda dáriptelmeıdi. Mundaıǵa áýes jandar qala turǵyndarynyń arasynda da bar. Sonyń biri – Fedor Sýprýnov.
— Men bul ispen birneshe jyldan beri aınalysamyn. Alǵashqyda bir tal egip edim, keıin qaıyń, qaraǵaı otyrǵyzdym. Keıin qorshap qoıdym, sodan keıin attar, arbalar jáne basqa da nárselerdi jasadym, – deıdi sheber.
Qorshaǵan ortaǵa qamqor taǵy bir qala turǵynynyń aty – Nına Maslova.
Ol mektepte tazalyqshy bolyp isteıdi, óz mindetine kirmese de aýladaǵy baqshany kútip-baǵady.
— Kún saıyn tańǵy 7-den keshki 5-ke deıin úzilissiz jumys isteımiz. Onsyz baqsha óspeı qalady. Osy alaqandaı jerge kúshimiz áreń jetedi. Baqsha ósirýdiń qandaı mashaqat ekenin bilseńiz ǵoı. Únemi sýaryp, aram shóbin julyp, baptap otyrý kerek. Onsyz eshteńe óspeıdi, – deıdi ol.
Jalpy Aqsý qalasynyń ekologııalyq ahýaly qandaı ekenin sol jerde ómir súrip jatqan halyqtan jaqsy biletin eshkim joq. Sondyqtan “Taza Qazaqstan” baǵdarlamasynyń júrgizýshileri ashyq mıkrofon aıdarynda turǵyndardyń pikirin jınady:
— Aqsý taza ári jaıly qala!
— Mysaly osy turǵan jerimizde birde-bir qoqys joq.
— Aqsýdyń negizi las jerleri de bar!
— Úılerdiń aýlalary taza, sebebi tazalyq qyzmetkerleri jumys isteıdi. Al keı jerler, úılerdiń artqy jaqtarynda bótelkeler jatatyn kezder bolady. Ol endi adamdarǵa baılanysty.
Qala turǵyndarynyń pikiri de áralýan. Budan qalanyń adamdar kóp júretin saıabaqtary men kósheleri, aýlalar men qoǵamdyq oryndardyń taza ustalatynyn ańǵarýǵa bolady. Al qaltarys tustarda qoqys jatýy adamdar meken etetin jerdiń bárine tán qubylys dep qabyldadyq.
Qorshaýsyz qoqys polıgony
Qalanyń ásem jerlerinen qala syrtyndaǵy qoqys polıgonyna qara oıysaıyq. Onyń qaıda ekenin jel ushyrǵan tsellofandar men paketter kórsetip beretindeı.
Polıetılen paketterdiń dalaǵa ne sebepti jaıylyp ketkeni polıgonǵa jetkende belgili boldy. Onyń qorshaýy buzylyp qalǵan eken.
— Qorshaýdy qalpyna keltirip jatyr. Daýyl soqqanda qashany qıratyp ketti, – deıdi polıgon jumysshylary.
Tazalyqtan basqa, munda úı janýarlaryna da úlken qaýip baryn baıqadyq. Qoqys arasynan tamaq taýyp jeımin dep, jumyrshaǵyna tsellofan baılanyp, maldardyń aram ólgen jaǵdaılary kezdesip jatady. Bul polıgonda da jaıylatyn sıyrlar sondaı jaǵdaıǵa tap bolmasyna eshkim kepil bola almaıdy.
Úılerdiń syrt jaǵy aıaq alyp júrgisiz
Tazalyq qyzmeti kútip-qaraıtyn aýmaq aıaqtalysymen qoqys órgen las aýmaq bastalady. Ásirese turǵyn-úılerdiń syrt jaǵynda jabaıy tal jaıylyp, onyń qýys-qýysy ishimdikke áýes adamdardan qalǵan bos bótelkege tolyp ketken.
Al keıbir kópqabatty úılerdiń qabyrǵalary vandaldardyń shyǵarmashylyq alańyna aınalǵan.
Qabyrǵa boıaǵyshtar áp-ádemi aıaldamalardy da aıamaǵan.
Qalaǵa kireberiste taǵy bir keleńsiz jaıdy baıqaýǵa bolady. Onda eshqandaı qoqys polıgony joq, biraq aýmaqta tolǵan qoqys.
Ásirese qurylys qoqystary, jóndeý jumystarynan keıingi qaldyqtardy osynda ákep tógetinin ańǵardyq.
Al qala ákimdigi kútimine alǵan aýmaqtan tys jerdegi jasyl-jelek qýrap, aınalasy jutap tur.
Al qalanyń keıbir jerlerinde jaǵymsyz ıis bar. Onyń jaıyn qala ákimi túsirilim tobyna túsindirip berdi.
— Káriz júıesine de baılanysty. Al alǵash munda 1972 jyly salynǵan. Qazir dıametri 800 mm, uzyndyǵy 3 shaqyrym ózi aǵatyn kollektor júıesi salynyp jatyr. Qamzın jáne Dónentaev kóshelerinde sanatsııa júrgizilip jatyr. Onda burynnan turǵan trýbalar tazalanyp jatyr, – dedi qala basshysy Bolatbek Sháripov.
Al Mánshúk Mámetova kóshesindegi 19-shy úıdiń mańyndaǵy jaıdy ákim de biletin bolyp shyqty. Aldaǵy bir aıdyń ishinde ondaı qoqystardyń bári tazalanatynyn aıtty.
Ádil qazylar baǵasy
«Taza qala» baǵdarlamasynyń dástúri boıynsha, ár túsirilim toby usynǵan materıaldar negizinde ádil qazylar sol qaladaǵy ekologııalyq ahýal men turǵyndar mádenıetine baǵa beredi.
— Qala jaqsy damyp jatyr. Aýlalar abattandyrylyp, qoǵamdyq keńistikter jasalyp jatyr. Túrli-tústi boıaýmen eski úıler boıalǵan. Biraq qasbetterdi múlde jańa materıaldarmen jańartýǵa bolady dep oılaımyn, – deıdi qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish.
— Men ájeptáýir joǵary baǵa berdim. Ony tek qala turǵyndarynyń mádenıeti úshin qoıdym. Kóptegen kópqabatty úılerdiń turǵyndary óz úıleriniń aýlasyn bezendiripti, gúl otyrǵyzyp, shaǵyn oıynshyq qala jasapty. Qala tazalyǵyna tómen baǵa berdim, syrttaǵy qoqys polıgonynyń jaǵdaıy adam shoshyrlyq, – deıdi sáýletshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen arhıtektory Serik Rústembekov.
— Qala syrtyndaǵy polıgonnyń qorshaýy buzylyp, qoqys jaıylp ketken. Qala ishinde de jergilikti ákimdik qoqys konteınerlerin ornatpaǵanyn kórip otyrmyz. Jaǵymsyz ıis máselesi de kommýnaldyq qyzmet jumysynyń nasharlyǵyn kórsetedi. Olardyń jumysyn áli de jaqsartý kerek, – dedi Tájirıbeshil ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Laýra Malıkova.
