Zaıyrly qoǵam – ateıstik qoǵam emes
Qazaqstannyń dinaralyq kelisim men dıalogtaǵy qundy tájirıbesi álem nazaryna iligip otyrǵany belgili. Biz konfessııalyq san alýandyǵymen erekshelenetin álemdegi azyn-aýlaq elderdiń qataryna kiremiz. Keń-baıtaq Qazaq eli qazirgi tańda kúlli álemge óziniń dinaralyq kelisim men ultaralyq tatýlyqtyń altyn uıasy ekendigin pash etip otyr.
Nur-Sultan qalasynda júıeli túrde ótip turatyn «Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń» sezderi - sonyń jarqyn kórinisi. Bir emes, birneshe konfessııany tatýlyq ustap otyrǵan zaıyrly qoǵamnyń qundylyqtary jaıly QazAqparat tilshisine Nur-Múbarak Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıtetiniń dintaný kafedrasynyń professory Qaırat Zatov aıtyp berdi.
- Zaıyrly qoǵam degen qandaı qoǵam? Konstıtýtsııada Qazaqstan zaıyrly el dep aıtylǵany belgili. Biraq kóptegen adamdar, mamandar osy termındi jete túsinip jatyr ma?
- Dinı qundylyqtardan ózgeshe qundylyqtarǵa negizdeletin qoǵam zaıyrly qoǵam bolyp sanalady. Zaıyrly qoǵamda din qoǵamdyq qundylyqtardy aıqyndaýshy ról atqarmaıdy. Zaıyrly qoǵamda adamnyń, jalpy adamzattyń quqyqtaryna mańyz beriledi. Kez kelgen adamnyń týa bitken quqyqtary men bostandyqtary bar. Zaıyrly qoǵamda osylar qamtamasyz etiledi. Dinniń qundylyqtaryna basymdyq bermeıdi. Zaıyrly qoǵamda ártúrli dindi ustanatyn adamdardyń kózqarasy, dinı plıýralızm qalyptasqan.
- Zaıyrly qoǵamnyń qundylyǵy nede?
- Adamnyń quqyqtary men bostandyqtaryn syılaýǵa úıretedi. Bizde dindi moıyndaıtyn da, moıyndamaıtyn da adamdar bar. Olar birdeı beıbit ómir súrýi kerek. Olardyń tatýlyǵy nege negizdeledi degen suraq týyndaıdy. Ár adamnyń quqyqtary men bostandyqtarynyń saqtalýyna kepildik berýmen aıqyndalady.
Zaıyrly qoǵam - ateıstik qoǵam emes. Buny túsingen mańyzdy. Adam qandaı dúnıetanymdyq baǵdardy basshylyqqa alatynyn ózi aıqyndaıdy. Dindi ustana ma, ustanbaı ma óz erkinde bolady. Adamdarǵa tańdaý erki berilgen. Zaıyrly qoǵam dinı qaýym quqyqtary men bostandyqtaryn moıyndaıdy jáne kepildik beredi. Eshkim sizdi qýdalamaıdy jáne jazalamaıdy.
- Kóp sarapshylardyń paıymynsha, rýhanı qundylyqtary álsiz, áleýmettik jaǵdaıy tómen orta destrýktıvti aǵymdardyń nysanasy bolyp tabylady. Siz qalaı oılaısyz, osy zaıyrlylyq ıdeıasy bos ıdeologııalyq keńistikti toltyra ala ma?
- Bul jerde zaıyrly qoǵamdy ulttyq ıdeologııaǵa qarsy qoıa almaımyz. Olar belgili bir deńgeıde ózara birin-biri tolyqtyryp otyrýy múmkin. Zaıyrlylyq ıdeıasy Eýropadan bastalǵan. Olarda ǵasyrlar boıy dinı motıvte qaqtyǵystar bolyp turdy. Jalpy qoǵamdy eki konfrontatsııalyq bólikke bólip tastaý qaýipti.
Ár dindi ustanǵan adamdar bir qoǵamda ómir súrýi kerek koı. Olardyń birge beıbit ómir súrýiniń prıntsıpterin qalyptastyrý qajet boldy. Sol prıntsıpter zaıyrly qoǵamnan kórinis tabady. Sovet Odaǵyndaǵy ateızm sııaqty eshkim janshymaıdy. Destrýktıvti aǵymdardyń saltanat qurýy, ózińiz aıtqandaı, qoǵamdaǵy rýhanı qundylyqtardyń shaıqalýyna baılanysty. Biz ózimizdiń rýhanı qundylyqtarymyzdy berik ustansaq, eshbir destrýktıvti aǵymdar qaýip tóndirmeıtin edi. Qoǵamda ártúrli dinı, lıberaldyq, ulttyq degen sııaqty ıdeologııalar bolýy múmkin. Osylardyń barlyǵy birlikte bolýyn qamtamasyz etýdiń negizgi tetigi retinde zaıyrly memleket ómir súredi. Bul ıdeologııalardy qarsy qoıýǵa bolmaıdy. Zaıyrly qoǵam ıdeologııalardyń bireýine basymdyq bermeıdi. Bylaısha aıtqanda, ıdeologııalyq beıtaraptylyqty ustanýy múmkin. Qoǵamda ártúrli ıdeologııalyq tartystar júrip jatady. Sonyń barlyǵy quqyqtyq sheńberde júrýi qajet.
- Zaıyrly demokratııalyq memleket boldyq dep dinı ahýalǵa aralaspaı otyrýǵa bolmaıtynyn tájirıbe kórsetip otyr. Osy jerde memleket óziniń retteýshi kúshin qaı kezde qoldanýy kerek bolady?
- Eger din osy quqyqtyq prıntsıpterdi aıaqqa basatyn bolsa, quqyqbuzýshylyqtarǵa jol ashatyn bolsa, azamattardy bir-birine qarsy qoıatyn bolsa onda memleket óziniń retteýshi qyzmetin atqarady. Bul Konstıtýtsııamyzda jazylǵan. Adamdardyń quqyǵy men bostandyǵyna qaýip tóngende memleket destrýktıvti aǵymdardyń qyzmetin shekteı alady. Qazir Qazaqstan qajet kezde óziniń retteýshi kúshin iske qosady. Memleket - retteýshi kúsh. Soǵan dálel retinde sońǵy resmı aqparattarǵa sensek, qoǵamnyń turaqtylyǵyna qaýip tóndirgen 23 dinı uıymnyń qyzmetine tyıym salynǵan.
- Áńgimeńizge rahmet!
