«Əı, sen týǵanda shesheń qalja jemep pe edi?» - qazaqtyń salt-dástúri

ASTANA. KAZINFORM – 16 naýryz - Naýryznama onkúndigniń úshinshi kúni – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúni. Osyǵan oraı nazarlaryńyzǵa ultymyzdyń tal besikten jer besikke deıingi ǵumyryndaǵy mańyzdy salt-dástúrlerin usynylady.

Qalja berý dástúri

Qalja – bosanǵan anaǵa arnaýly mal soıyp beretin et pen sorpa.

Əıelderdi qurmettep, qadirleıtin halqymyz analar júkti bolǵannan bastap erekshe kútimdep, oǵan «qalja» dep kúni ilgeri erkek qoı əzirlep qoıady. Jańa bosanǵan anaǵa «qalja» berýdiń zor mańyzy bar, ıaǵnı qaljaǵa soıǵan maldyń baýyzdaý qanyn səl aǵyzyp, qalǵan qanyn taza ydysqa quıyp alyp, ony sharby maımen aralastyryp qýyryp, jańa bosanǵan anaǵa, dəri retinde beredi. Pisken moıyndy bólmeı mujyp, «balanyń moıny tez bekisin» dep bıik bir jerge ildirip qoıady. Asyqty jilikti de mujyp, sorpaǵa qandyrady. Mine, bul «qalja jeý» dep atalady.

Qalja jegen əıelder belin tez bekitip, qol-aıaǵyn baýyryna alady. Túrli aýrý-syrqaýlarǵa qarsylyq qýaty artady. Omyraý súti molaıyp, nəreste tez shıraıdy. Omyraý sútine qanǵan bala eseıgende myqty bolady. Sondyqtan úlken kisiler əljýaz jigitterdi kórgende: «Əı, sen týǵanda shesheń qalja jemep pe edi?» – dep keıistik bildiredi.

Itjeıde (ıtkóılek) kıgizý

Itjeıde – dúnıe esigin ashqan nəresteniń alǵash kıetin (qyrqynan shyqqanǵa deıin) kóılegi. Ədette ıtjeıdeni «kindik sheshe» nemese «kindik əke» bolǵan adam nərestege jumsaq kezdemeden mol etip, tigisin syrtyna qaratyp tigip əke ledi. Nəresteniń ata-anasy oǵan kóılek, shapan kıgizip, qaljaǵa soıǵan maldyń terisi men tóstigin berip qaıtarady. Bala qyrqynan shyqqan soń, kindik sheshe, kindik əkeleri, adal kóılek dep resmı baǵaly kezdemeden kóılek tiktirip əkelip kıgizedi.

Materıal Aıyp Núsipoqasulynyń «Tal besikten jer besikke deıin» atty kinabyna negizdelip daıyndaldy.