Velojoldaryń qaıda, Astana - qonaq saýaly
Saryarqanyń samalymen tolqynsha terbelgen sátte myna dúnıedegi kúıbeń tirshilikti umytyp, tabıǵattyń sulý kórinisine bir sátke eltısiz. Sodan da bolar, qala turǵyndarynyń qoly bos sátte kóshege shyǵýǵa tyrysatyndyǵy, óıtkeni qysy uzaqqa sozylatyn óńirdegi bul maýsymnyń ár kúni qymbat, ásirese jastar jaǵynyń qýanyshy tym erekshe.Top-top bolyp júrgen, qyzyldy-jasyldy kıingen boıjetken men bozbalanyń syńǵyr kúlkileri jıi estiletin de shaq bul. Búldirshinderin jetektegen jas januıalardyń da qaramy kóp. Bulaı bolatyn jóni de bar. Óıtkeni elorda - jastar qalasy. Ózge óńirlerden, alys ta jaqyn shet elderden kelgen týrısterdiń de jıileıtin tusy bul. Turǵyndarynyń sany mıllıonnan asqan astanamyzdy qalaı maqtasaq ta, maqtan tutsaq ta oryndy kórineri anyq. Degenmen baıyptaı qarasaq, salmaqtap saralasaq kóleńkeli tustary da qylaq beretindeı. Osy tusta jańa astananyń irgesin kóterer sátte jobalaýshylar men sáýletshiler tereńdeı zerttep, bári-bárin eskerdi me?
Álemdegi sáýleti men halyqqa qyzmet etý salasy bir-birimen úndestik taýyp jatqan irgeli qalalardyń tájirıbesi jan-jaqty saralandy ma? - degen saýaldyń kókeıdi mazalaıtyndyǵy bar. Oılantatyn, áttegen-aı degizetin suraq. Kólik keptelisi nelikten oryn aldy, ekiniń birinde mashına bar, tipti keıbirinde qos-qostan, nelikten aýlada kólik turaqtary oılastyrylmaǵan, parkıngter saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana, balabaqshalar nelikten az salynǵan, kópqabatty úılerdi turǵyzǵanda sheteldikterdiń bul túıtkildi ońaı jolmen sheshkeni (kóp qabatty úılerde shaǵyn balabaqshany bolýy) nege eskerilmegen. Osylaısha jaýabyn kútken saýaldar tizbektelip kete beredi.
Astananyń jastar qalasy bolatyndyǵyn Elbasy áý basta eskertken bolatyn. Al jastar qalasy degendik, jas otbasylardyń, arman qýǵan bozbala men boıjetkenniń mekeni degendik. Kún saıyn bir emes birneshe jas shańyraq kóterip jatyr. Solardyń úkili úmitterine demeý bolýdyń ornyna, ıaǵnı jańa ómirge endi qadam basqan jandardyń búldirshinderin ornalastyratyn balabaqsha salýdy qala bıligi nege esten shyǵarǵan. Taıaýda bul másele jóninde qala ákimdigine qatty aıtty, Memleket basshysy. Árıne, bolashaqta salynar úılerde munyń mindetti túrde eskeriletindigi shyndyq. Sol jıynda qalada san júzdegen bos jatqan jerlerdiń esebin alý jaǵy da tapsyryldy. Qadaı tapsyryldy. Endeshe, sheneýnikter osy jerlerde de balabaqshalar salý jaǵyna basymdyq beretin bolar degen úmit te joq emes. Áliptiń artyn baǵalyq.
Joǵarydaǵy qaýzaǵan jaıtqa qaıta oralmasqa amal bolmaı tur. Ol elordanyń aldaǵy 10-20 jylǵy bolashaǵyn josparlaýy tıis qala basshylarynyń, Astana qurylysyna jaýapty tulǵalardyń túbinde kólik keptelisiniń bolaryn erte bastan nege eskermegendigi. Olar talaı elge bardy, kórdi, álemdi aýzyna qaratqan sáýletshilermen pikirlesti, osynda shaqyrdy da, birlesip te jumys istedi. Sonda avtojoldardy salý máselesin sheteldiń bilgir mamandardyń qozǵamaýy múmkin emestigin kóńil sezedi. Óıtkeni órkenıetti elderde aldymen halyqtyń turmys-tirshiligine, júrip-turýyna qolaıly jaǵdaı týǵyzý joldaryn qarastyrady. Aldymen solardyń jobasyn jasaıdy, aldymen qarjyny sonda quıady, ásirese joldarǵa.
Al sapasy jaıly áńgimeni qozǵaý artyq ta bolar. Joldardyń túrleri de kóp, keń jolaqty, aspaly, jer asty degendeı. Mindetti túrde velojol salynady. Mine kólik keptelisin boldyrmaýdyń basty tásili. Ońdy-soldy aǵylǵan avtomobılderdiń qatarynda san júzdegen adam velosıpedpen zyrǵytyp bara jatady. Obaly neshik, bizdiń qalada da velosıpedti erttep mingen jandar barshylyq. Jyl ótken saıyn olardyń qatary artyp keledi. Tipti ýaqytsha velosıped jaldaý turaqtary da iske qosyldy. Bul turǵyndar úshin ǵana emes, qonaqtar úshin de jasalǵan qam. Alaıda osy velojúrginshilerge qarasaq, olar kólik dońǵalaǵynyń astyn túsip qalmaýdyń amalyn izdep jol jıegimen jan-jaǵyna jaltaqtap ketip bara jatady.
Osy oraıda Arys qalasynyń turǵyndary eske túsedi. Úsh joldyń torabynda ornalasqan iri stansaǵa jolyńyz túsip bara qalsańyz, qaı kóshede bolmasyn, qarttardan bastap balǵyndarǵa deıin velosıped erttegenderdiń qarasy mol ekendigin ańǵarasyz. Janarmaıdy, jóndeýdi qajet etpeıdi, uzaq jyldarǵa shydaıtyny taǵy bar. Bul «kólik túri» ár úıde bar desek artyq aıtpaǵan bolarmyz .Januıanyń kez kelgeni minedi de qalaǵan jerine kete barady. Avtobýs kútip sarylmaıdy, aqshasyn da únemdeıdi. Sondaǵy aǵaıyndardy aralaǵanda osyny kózimiz kórdi. Olardyń elordaǵa qydyryp kelgenderi ádemi velosıpedterdi qyzyǵýyn qyzyqty, bir-eki ret aınalyp, turaqqa qaıta qoıǵandary da bar. Astanada velojoldardyń joǵy qyzyq eken dedi biri. Jaýap bere almadym.
Hosh delik, erteń eki mıllıonnan astam adam EKSPO-ny kórýge kelgen shaqta týrısterdiń birqatary ásem qalamyzdy velosıpedpen aralaýdy jón kórse, ortalyq kóshelerdiń qıylystaryndaǵy veloturaqtaǵy 10-15 dana qaz-qatar tizilgen velosıpedterge minip qalany aralaýǵa tartyp ketse... Óz elderinde erkin júrip qalǵan qonaqtardyń biriniń ersili-qarsyly aǵyp jatqan kólikterdiń biriniń astyna túspesine kim kepil. Beti aýlaq.
Al bul jaǵdaı órkenıetti elderdiń qalalarynda qalaı jolǵa qoıylǵan. Endeshe oǵan ózińiz de kýá bolyńyz. Birneshe eldiń birqatar qalalaryndaǵy velojoldar jaıly el.kz. saıtynan alynǵan málimetter men sýretterdi nazarlańyzǵa usynǵandy jón kórdik.
Kopengagen, Danııa
Kopengagende árbir jergilikti turǵynnyń barlyǵynda derlik jeke velosıpedi bar. Qalada velosıpedke arnalǵan joldyń uzyndyǵy - 400 shaqyrym.
Tokıo, Japonııa
Tokıo - kólik jelileri, onyń ishinde velosıped jaqsy damyǵan iri megapolıs. Velosıped qoıýǵa arnalǵan arnaıy oryndardy kez kelgen jerden kezdestire alasyz.
Barselona, Ispanııa
Barselona qalasynda velosıped qozǵalysy 2007 jyldan beri qolǵa alynyp, qazirgi kúnge deıin tez damyp keledi. Qazir 30 myńnan astam barselondyq - velosıpedshi.
Portlend, AQSh
Portlend (Oregon shtaty) - AQSh-taǵy eń jasyl ári velosıpedti qalalardyń biri. Jergilikti turǵyndardyń shamamen 9%-y velosıped paıdalanady. Qalada velosıpedke, ásirese taý baıktaryna arnalǵan joldar kóp (400 shaqyrymnan astam). Sonymen qatar velosıped tebýdi úırengisi keletin kez kelgen adam tegin kýrstan óte alady.
Parıj, Frantsııa
Parıj - avtomobıl kóp, sondyqtan aýasy lastanyp jatqan astanalardyń biri. Sondyqtan jergilikti turǵyndar men frantsýz qonaqtarynyń kópshiligi velosıpedpen júrgendi qalaıdy. Qazirgi kezde Parıjde shamamen 1 500 velosıped qoıatyn tegin oryn bar.
Dýblın, Irlandııa
Turǵyndarynyń 4%-y velosıped paıdalanady (ortalyq aýdandarda - 6-7%). Sarapshylardyń aıtýynsha, jýyq arada Irlandııanyń astanasy naǵyz velosıpedti aımaqqa aınalady. 2006 jyldan bastap velosıped qoldanýshylardyń sany eki esege ósken, 2021 jylǵa qaraı qala basshylyǵy velosıped joldaryn bes ese ósirýge josparlap otyr.
Monreal, Kanada
Kanada qalalarynyń ishinde velosıpedshilerge eń qolaıly jerlerdiń biri. Qazir Monrealda velosıpedke arnalǵan joldyń uzyndyǵy shamamen 600 shaqyrym, júzdegen arnaıy oryn bar.
Berlın, Germanııa
Veloqozǵalystyń damýy Berlınde 2000 jyldardyń basynda bastaldy. Velosıpedpen júrýshilerge arnalǵan túrli yntalandyrýlar men ınfraqurylym (joldar, arnaıy oryndar, jalǵa berý, jóndeý ortalyqtary jáne t.b.) qurylysy qarastyrǵan arnaıy memlekettik baǵdarlama qabyldandy. Qazir Berlınde velosıpedpen baǵdarshamnyń qyzyl túsine toqtamasa da bolady. Berlın turǵyndarynyń13%-y velosıped paıdalanady (qalanyń keıbir aýdandarynda 20-25%).
Bogota, Kolýmbııa
Bogota - Kolýmbııa astanasy, sondaı-aq Latyn Amerıkasyndaǵy velosıped transporty eń jaqsy damyǵan qala. Velosıpedke arnalǵan joldyń uzyndyǵy 300 shaqyrym. Ár jyly Bogotada avtomobılsiz kún - Ciclovia aktsııasyn ótkizedi, ol kúni avtomobılderge arnalǵan barlyq jol jabylady. Sondaı-aq mundaı aktsııalar qalanyń ortalyq kóshelerinde ár jeksenbi saıyn ótkiziledi.
Býdapesht, Vengrııa
Býdapesht - Eýropa qalalarynyń ishinde velosıpedpen júrýge eń qolaıly qalalardyń biri. 2011 jyly Býdapeshttegi velosıpedke arnalǵan joldyń uzyndyǵy 144 shaqyrym bolǵan.
Beıjiń, Qytaı
Beıjińde resmı tirkelgen 11 mıllıonan astam velosıped bar. Qala basshylyǵy ekologııalyq jaǵdaıǵa baılanysty veloqozǵalysty damytýǵa kúsh salyp jatyr. Jańa joldar, turaqtar ashylýda.
Amsterdam, Nıderlandy
Amsterdam - Eýropanyń velosıpedti astanalarynyń biri. 40%-dan asa turǵyn velosıpedpen júredi. 400 shaqyrymnan astam velosıpedke arnalǵan jol arnaıy belgiler qoıylyp, baǵdarshammen jabdyqtalǵan. Qalada velotransporttyń kóptegen turaqtary bar.
Biz múmkindikke qaraı nebári 12 qalanyń velojoldaryn áńgimege arqaý ettik. Al bul tizim jalǵasyp kete beredi. Qyzǵana da qyzyǵa qaraı otyryp: «velojoldaryń qashan salynar eken, Astana?»- deısiz amalsyzdan.
